Një mëngjes të diele plot diell, rreth orës dhjetë, zbrita nga vagoni i trenit elektrik në stacionin e vogël të Peredellkinos, nja njëzet e pesë km në jug të Moskës, jo larg aeroportit Vnukovo. Me mua ishte gazetari i Radio Moskës, Vlladleni, i cili kurrë nuk e humbiste rastin që të praktikonte italishten, ndërsa mua pothuaj ma ndalonte të flisja në gjuhën e tij amtare, Sot, megjithatë, këtu e ka sjellë diçka tjetër: e ka ëndërr të njihet me poetin dhe prozatorin më të madh të Rusisë së sotme – me Boris Pasternakun, i cili më kishte caktuar takimin për sot me telefon.
Peredellkino, fshati i shkrimtarëve, i cili shtrihet në një sipërfaqe të madhe, tashmë është i mbuluar nga bimësia pranverore. Ecim përgjatë rrugës së fshatit, duke lënë mënjanë disa shtëpi të rralla dhe si kalojmë një korie mështeknash, i afrohemi portës. Pasternaku, i veshur me një xhaketë dhe pantallona të trasha, se ç’bënte diçka në kopsht brenda gardhit, mbase po priste ca barishte. Si na vuri re, u afrua me një buzëqeshje që iu përhap në gjithë fytyrën, hapi portën dhe na zgjati dorën për të na përshëndetur. Pëllëmba e tij më shtrëngoi fort dorën.

Ia saktësova se mbiemri kishte prejardhje bizantine, për Italinë ishte tepër, tepër i zakonshëm. Ah, po, Italia. Pasternak kujton se kishte qenë atje në vitin 1912, në moshën njëzetedyvjeçare, kur ndiqte kursin veror në Universitetin e Marburgut. Kishte ëndërruar të shkonte deri në Romë të paktën, por paratë i ishin mbaruar para kohe. Kishte mundur të shkonte në Venecia dhe Firence, por pastaj iu desh të kthehej në Gjermani. Sidoqoftë, ky udhëtim (ai e përmend shkurt në Autobiografinë e tij) kishte lënë një gjurmë të pashlyeshme në kujtesë. Kujtimet e tij ishin krejt origjinale, larg çdo entuziazmi. Ne me Vlladlenin ishim gati ta dëgjonin pa u lodhur, nëse ai për një çast nuk do të heshtte dhe, pastaj më kërkoi ndjesë, pse s’më kishte pyetur për qëllimin e vizitës time.
I tregova që dy muaj më parë, me propozim të partisë komuniste [italiane], kisha ardhur nga Roma për të punuar në Radio Moska, në seksionin e gjuhës italiane. Njëkohësisht, kisha pranuar një propozim të botuesit të ri në moshë, Giangiacomo Feltrineli, pinjoll i një prej familjeve më të pasura italiane dhe anëtar aktiv i PKI. Ishte një propozim për bashkëpunim: unë duhej t’i bëja me dije për të rejat letrare më të rëndësishme në BRSS si dhe të lidhesha, nëse ishte e mundur, me autorët e tyre.
Dhe pikërisht, një javë më parë më ishte dashur të përktheja buletinin e lajmeve kulturore, i përgatitur në redaksinë qendrore të Radio Moskës për të gjitha seksionet e gjuhëve. Një nga njoftimet ishte pikërisht (po e sjell fjalë për fjalë, sepse e kopjova atëhere për “Feltrnelin”): “Së shpejti del në dritë “Doktor Zhivago” i Boris Pasternakut. Është fjala për romanin në formë ditari, i cili përfshin treçerek shekulli dhe përfundon me Luftën e Madhe Pariotike”.
Shkrimtari më ndërpret me një gjest të dorës. “Në BRSS,- më thotë,- ky roman nuk do të dalë. Ai nuk futet në kornizat e kulturës zyrtare”.
Unë, natyrisht, isha i bindur (dhe këtu e humba krejt), që kjo prognozë shprehte pesimizëm. Prandaj, si e përsërita, që botimin e “Doktor Zhivagos”, e kishte shpallur radioja sovjetike dhe po kujtohesha edhe për botimin e veprave të tij, të cilat më parë nuk do të botoheshin. Kurse sot, shtova, kohët kanë ndryshuar- atmosfera është zbutur, ka më shumë hapje drejt të resë, me fjalë të tjera, është pikërisht ajo “shkrirja e akujve”, për të cilën aq shumë flitej në Perëndim. Ja më merr mua, për shembull: përse Radio “Moska”, do të më punësonte, megjithëse ata, padyshim, ishin paralajmëruar, që unë nuk isha aspak komunist-dogmatik? Për çdo rast, kam ardhur këtu me një propozim për të bërë një marrëveshje të arsyeshme: Më jepni mua një kopje të “Doktor Zhivagos”, në mënyrë që Feltrinelli, pa u vonuar, të merret me përkthimin në italishte, duke i pararendur të gjithë botuesve të tjerë europianë, me kushtin, natyrisht, që botuesi të mos e nxjerrë variantin italian deri sa romani të dalë në dritë në BRSS dhe, duke pasur parasysh përkatësinë e tij partiake, bisedimet me instancat kompetente sovjetike do të bëheshin në përputhje me rregullat.

Për një moment e kuptoj që shkrimtari, i zhytur në mendime, dukej sikur s’po më dëgjonte; iu ktheva propozimit tim, duke u përpjekur të isha më i qartë dhe më bindës. Të isha më këmbëngulës.
“Të mos flasim për botimin sovjetik, do të dalë apo s’do të dalë,- më thotë Pasternaku.- Jam gati t’jua jap Juve romanin me kushtin që, Feltrinelli më premton se do t’ia japë atë, të themi, pas disa muajsh, botuesve të mëdhenj të vendeve të tjera, para së gjithash, Francës dhe Anglisë. Ç’mendoni për këtë? A mund të lidheni me Milanon”?
E sigurova Pasternakun, se kjo që ai propozonte, padyshim që ishte e mundshme, aq më tepër, që një zhvillim i tillë ngjarjesh është i pashmangshëm, sepse çdo botues i madh llogarit që në rastin e suksesit të një libri të fitojë para dhe lavdi, me shitjet jashtë vendit të të drejtave. E këshillova që të mos e shtynim marrëveshjen tonë në pritje të miratimit nga Milano, të cilën e quaja si diçka të përfunduar. Pasternaku dëgjoi mendueshëm një çast argumentet e mia, pastaj hyri në shtëpi dhe u kthye me një pako vuluminoze në duar.
Ma zgjati mua: “Ky është Doktor Zhivago. Le të shohë botën”. E peshoj në duar pakon dhe i bëj me dije se, për një pleksje të mrekullueshme rrethanash, punë ditësh dhe mund ta çoja drejt e në Milano- ndalesa e parë e tij në rrugëtimin rreth botës. Pastaj biseduam edhe nja dhjetë minuta. Shkrimtari ndau me ne disa nga planet e tij. Më në fund, te porta, kur tashmë ishin thënë të gjitha fjalët e përshëndetjeve dhe urimeve, i zoti i shtëpisë si na hodhi një vështrim miqësor por disi ironik tha: “Që tani jeni të ftuar në pushkatimin tim”.
Ishte 20 maj i vitit 1956, afër mesditës.
Kështu nisi çështja Pasternak./exlibris.al/

(Marrë nga kapitulli i parë i librit
“Çështja Pasternak”, të autorit Sergio D’Angelo)
Përktheu H.B.