Historia e grushteve të shtetit në Turqi, krenaria “evropiane” e ushtrisë

Ushtria turke që nga viti 1921 ndan një pushtet për cështje strategjike me qeveritë turke. Ajo konsiderohet garante dhe këshilli i gjeneralëve gëzon pushtet absolut. Ushtria është pjesa “evropiane” e Turqisë kur ndonjë nga qeveritë përpiqet të kthejë Turqinë nga një vend laik në një vend të ngjashëm me ato arabe.

Ky model për ushtrinë është që prej kohës së krijuesit të shtetit modern turk nga Mustafa Qemal Ataturk.

Ushtria turke ka ndërhyrë direkt tri herë në politikën e vendit dhe në vitin 1997 ndodhi ajo që u quajt si “grusht shteti postmodern”.

1960

Grushti i parë i shtetit në Republikën Turke ka ndodhur në vitin 1960, ku gjatë asaj kohe pasti tension mes qeverisë dhe opozitës. Ushtria rrëzoi qeverinë më 27 maj duke marrë kontrollin. Presidenti, kryeministri dhe disa ministra u arrestuan. Gjenerali Cemal Gursen mori pushtetin ndërsa presidenti Adnan Menderes u ekzekutua. Presidenca dhe Kryeministri u dominuan nga ushtria deri në vitin 1965.

1971

Ekonomia turk ishte në stanacion në fund të viteve 1960 dhe recesioni shkaktoi protesta në të gjithë vendin. Monedha turke u zhvlerësua ndërsa inflacioni vjetor arrit në 80%. Më mars ushtria ndërhyri sërish në përpjekje për të rivendosur rend. Shefi i përgjithshëm i ushtrisë, Memduh Tagmac, i dha ultimatum kryeministrit, Suleyman Demirel. Ai akuzoi qeverinë se çoi vendin në anarki dhe i kërkoi që të formonte një kabinet të fort qeveritar të frymëzuar nga pikëpamjet e Ataturkut. Disa orë më pas Demirel dha dorëheqjen. Ushtria nuk mori pushtetit në mënyre të drejtpërdrejtë, por u kërkua formimi i një qeverie teknike.

1980

Paqëndrueshmëria vazhdoi deri në grushtin e shtetit të vitit 1971. Turqia ndryshoi kryeministrat 11 herë gjatë viteve 1970. Ushtria nisi të diskutonte mundësinë e një grushti shteti në fund të vitit 1979 dhe e ndërmori këtë hap në shtator 1980. Ushtria drejtoi vendin për 3 vite. Ushtria arrestoi qindra njerëz, ku dhjetëra prej tyre u ekzekutuan, torturuan dhe u zhdukën. Më pas në vitin 1982 një kushtetutë e re u miratua me referendum publik.

1997

Në zgjedhjet e vitit 1995 Partia islamike e Mirëqenies mori pushtetin. Në vitin 1997, ushtria i vuri kushte qeverisë. Më pas kryeministri, Necmettin Erbakan u detyrua të jepte dorëheqjen. Partia e tij u nxor e jashtëligjshme në vitin 1998 dhe Erbakan iu ndalua të ishte pjesë aktive në politikë për 5 vite. Disa anëtarë të partisë së tij, përfshirë presidentin aktual Recep Tayyip Erdogan themeluan Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim.