Rafael Floqi: TRASHËGIMIA E DISKUTUESHME E GORBAÇOVIT

Mikhail Sergejev Gorbaçov, Mikhail Gorbaçov vdiq të martën në moshën 91-vjeçare pas një sëmundjeje të gjatë, ishte një pikë e rrallë e ndritshme në historinë tragjike, të zymtë dhe të spërkatur me gjak të Rusisë.

Ish-udhëheqësi sovjetik Mikhail Gorbaçov u varros të shtunën në Moskë, pas një ceremonie që bëri bashkë me mijëra vetë që i dhanë atij lamtumirën e fundit. Presidenti rus Putin i shpërfilli homazhet e zhvilluara për nder të zotit Gorbaçov. Kremlini gjithashtu refuzoi të zhvillojë një funeral shtetëror për të, çka pasqyron shqetësimin mbi trashëgiminë e njeriut që njihet për reformat drastike të ndërmara në vend, të cilat ndihmuan në përfundimin e Luftës së Ftohtë. Të enjten, zoti Putin vendosi privatisht lule në arkivolin e Mikhail Gorbaçovit në një spital të Moskës.. Trupi i tij u vendos në varrezat Novodevichy të Moskës pranë varrit të bashkëshortes së tij, Raisa Gorbaçov.

Edhe në momentet e tij më të këqija, ai nxirrte ngrohtësi dhe shkëlqente nga optimizmi dhe humori. Ai qe një kafshë pasionante politike, por ai refuzoi të kapej pas pushtetit për hir të pushtetit.

Cilësi të tilla i dhanë Gorbaçovit vendosmërinë për të ecur përpara, me politikat e perestrojkës dhe glasnostit – për të reformuar sistemin ekonomik të Bashkimit Sovjetik nga lart-poshtë, për ta bërë qeverisjen e tij më transparente dhe për t’u dhënë njerëzve më shumë liri dhe të drejta civile. Këto cilësi ndoshta ishin edhe ato që i duheshin për t’i dhënë fund në mënyrë paqësore Luftës së Ftohtë. Gjë që qe arritja e tij më e madhe e tij.

Vendi i tij në historinë ruse, megjithatë, është më kompleks – është ende për t’u përcaktuar. Nacionalistët rusë dhe forcat e rendit të vjetër në përgjithësi e shohin atë si mashtrues ose tradhtar, kryesisht sepse ai mbikëqyri rënien e Bashkimit Sovjetik. Kjo shpegohet pse Putin nuk qe i pranishën në varrimin e tij. Rusë të tjerë dhe anëtarë të ish-bllokut sovjetik e lavdërojnë atë si një çlirimtar largpamës që u përpoq t’i çlironte nga zgjedha e totalitarizmit të korruptuar sovjetik.

Mikhail Gorbaçovi donte të modernizonte Bashkimin Sovjetik, të reformonte strukturat e tij nëpërmjet demokracisë dhe tregut të lirë. Por reformat e tij u bënë një katalizator për forcat që dëshironin ndryshimin dhe sollën përfundimisht shpërbërjen e perandorisë komuniste në Evropë.

Vdekja e tij, në moshën 91-vjeçare, vjen në një Rusi sërish autoritare, të përfshirë në një luftë me vendin fqinj, Ukrainën. Dhe një Rusi që në shumë drejtime refuzon atë çfarë përfaqësonte Gorbaçovi, thonë disa vëzhgues.

“Ka një paradoks këtu: Gorbaçovi na dha të gjithëve lirinë, njerëzve që sot i përkasin brezit më të vjetër, si dhe fëmijëve të tyre. Por, ata e urrejnë atë për këtë liri të tyren. Ky është një largim klasik nga liria. Kjo është një urrejtje klasike. Ne ishim aq madhështorë, por ai e prishi këtë! Ai na hapi një dritare drejt botës, por ne nuk na duhet kjo botë!”, thonë analisti politik Andrey Kolesnikov.

Vdekja e Gorbaçovit ka qenë një subjekt i pakëndshëm për Kremlinin dhe deklaratat e bëra për vdekjen e tij ishin me tone të ulëta. Gorbaçovi simbolizon hapjen e Rusisë ndaj botës, ndërkohë që qeveria e Vladimir Putinit po orienton Rusinë pikërisht në drejtimin e kundërt.

Në rrugët e Moskës, reagimet janë të ndryshme, që nga nderimi dhe vlerësimi nga ata që e falenderojnë Gorbaçovin për shërbimin e tij për lirinë, dhe deri tek ata që e konsiderojnë atë një tradhtar të Bashkimit Sovjetik dhe më konkretisht të Rusisë, duke e fajësuar atë për përhapjen e krimit të organizuar, paqëndrueshmërinë ekonomike dhe kaosin politik në vitet që pasuan shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik në 1991.

“Mikhail Gorbaçovi është një njeri i madh që pati një punë shumë të komplikuar gjatë asaj kohe. Ai mori përgjegjësinë që një vend si Bashkimi Sovjetik të transformohej, siç e kërkonte ajo kohë”, thotë Yuri, banor i Moskës.

“Ai tradhëtoi të gjithë vendin, rusë dhe sovjetikë. Ai shembi një vend të madh”, thotë Aleksi.

“Nuk jam dakort me mënyrën se si ndoqi politikën e tij në vendin tonë dhe e solli shtetin drejt kolapsit”, thotë Maria.

“Ai është personi që i solli lirinë vendit tonë; i vetmi ndër të gjithë qeveritarët tanë që u përpoq të bënte diçka për ta zëvendësuar diktaturën e përhershme në këtë vend, me diçka më të mirë”, thotë Sergej.

Nga ana e tij, Gorbaçovi, i cili vuante nga një lloj kotësie gazmore që e bëri atë të fliste për veten në vetën e tretë, i tha biografit Uilliam Taubman se “Gorbaçovi është i vështirë për t’u kuptuar”.

Ai ishte padyshim një produkt i kohës së vet: Një fëmijë i fshatarëve ruso-ukrainas, ai mori një arsim të lartë sovjetik (të mësuar nga një grup intelektualësh parakomunistë) dhe u rrit në mes të një humori “gëzimplotë me lot” pas fitores së Rusisë. kundër Gjermanisë në Luftën e Dytë Botërore. Gorbaçovëve, si miliona rusëve të tjerë, iu desh të ngriheshin nga rrënojat e luftës, urisë dhe terrorit të shkaktuar nga shteti stalinist, por ishin shumë të gëzuar që ishin gjallë dhe aspironin për një të ardhme më të mirë.

Gorbaçovi u takua me gruan e tij, Raisa, studente e filozofisë, në një konvikt të Universitetit Shtetëror të Moskës gjatë vitit të fundit të jetës së ish-udhëheqësit sovjetik Joseph Stalin. Ajo u bë shpirti i tij binjak i domosdoshëm gjatë gjithë karrierës së tij politike – njeriu më i besuar të cilit iu drejtua kur, i rrethuar nga rivalë, armiq dhe aleatë dyfytyrësh, ai kishte nevojë për këshilla që mund t’u besonte.

Jeta e hershme e Gorbaçovit e përgatiti atë pak për detyrën monumentale të qeverisjes dhe reformimit të një perandorie gjigante. Një fshatar nga Privolnoye (përkthyer shqip si “Vendi i lirë”) në Kaukazin e Veriut, ai u ngjit në rradhët e Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, kryesisht duke pasur në fokus bujqësinë. Rastësisht, kur Yuri Andropov i KGB-së e takoi atë dhe filloi ta pëlqente atë. Pasi Andropov u bë sekretar i përgjithshëm i Partisë Komuniste dhe udhëheqës suprem i Bashkimit Sovjetik, ai e bëri Gorbaçovin trashëgimtarin e tij të dukshëm.

Andropov, megjithatë, vdiq para se Gorbaçovi të kishte mundësi të mësonte ndërlikimet e punëve të jashtme, të politikës së sigurisë, ekonomisë dhe financave. Kjo mungesë e bekgraundit  dhe përvojës e vonoi shkurtimisht ngjitjen e tij drejt pushtetit. Konstantin Çernenko mori postin e sekretarit të përgjithshëm pas vdekjes së Andropov-it, vetëm për të vdekur vetë 13 muaj më vonë – dhe do ta përcaktonte Gorbaçovin si ndjekësin e tij, kur të vinte radha për të sunduar.

Në mars 1985, një natë përpara se Byroja Politike të “votonte” për ta bërë Gorbaçovin sekretar të përgjithshëm të Partisë Komuniste – ishte një punë e kryer paraprakisht – Gorbaçovi shëtiti me Raisën, e cila e pyeti me zë të lartë: “A të duhet vërtet kjo?” Gorbaçovi, sipas biografisë së Taubman, u përgjigj se ai duhej të merrte përgjegjësinë. “Ne thjesht nuk mund të vazhdojmë të jetojmë kështu,” tha ai, duke iu referuar ngecjes dhe dobësimit dhe kalbëzimit të sistemit sovjetik.

Gorbaçovi me të drejtë, pa një hendek midis ideologjisë komuniste dhe realitetit sovjetik dhe fillimisht ai besoi se kjy mund të kapërcente pa ndërmarrë hapa radikalë. Më vonë, ai kujtonte, duke kërkuar falje për mendësinë e tij të vitit 1985: “Një njeri, natyrisht, nuk mund të çlirojë vetëdijen e tij [të gjitha] menjëherë nga zgjedhat dhe zinxhirët e mëparshëm”.

Gjatë vitit të tij të parë në detyrë, ai u zhyt në këtë lloj pune me idealizëm dhe entuziazëm. Tre vjet më vonë, ai lançoi reforma radikale ekonomike, politike dhe kushtetuese. Dhe gjatë dy viteve të fundit të mandatit të tij, ai shpesh bënte zigzage ndërmjet favorizimit të ndryshimit radikale dhe kundërshtimit të tij, ose thjesht paralizimit nga pavendosmëria. Ai më vonë argumentoi se e bëri këtë për të shmangur atë që ai kishte frikë se mund të kthehej në një gjendje luftë civile.

Disa historianë vënë në dyshim se si një njeri që kishte arritur një sukses të tillë brenda makinës monstruoze politike të partisë, mundi të ruante kaq shumë mirëkuptimin njerëzor. Në rininë e tij, Gorbaçovit i pëlqente të lexonte poezi, dhe kishte aspirata artistike. Ai përsëriste shpesh një thënie latine: “Dum spiro, spero”, që do të thotë “Për sa kohë që marr frymë, shpresoj”.

Si shumë rusë, Gorbaçovi i përdorte fjalët ofenduese pa masë, por ai kurrë nuk pinte shumë dhe ishte një familjar i butë dhe i dashur. Në çdo pushim, ai mbante një tufë librash me vete me letërsi, filozofi dhe histori. Ai kishte një sens humori të ashpër dhe i pëlqente të qeshte. Ndihmësi besnik i tij Anatoli Çernjaev kujtonte një kohë kur Gorbaçovi lexoi një roman shumë kritik për ish-udhëheqësin Vladimir Lenin nga Aleksandr Solzhenitsyn. Gorbaçovi e përshkroi librin si “shumë të fuqishëm” dhe përballë ndihmësit të tij të befasuar filloi të imitonte ish-komandantin sovjetik me ëndje dhe mjeshtëri. Ai ishte “i vetëm kundër të gjithëve”, tha Gorbaçovi me admirim për Leninin.

Lenini ishte fillimisht modeli i rolit të Gorbaçovit. Ai idealizoi jashtëzakonisht trashëgiminë revolucionare të Leninit, duke besuar se filozofia e tij ishte në fakt më shumë demokratike sesa totalitare. Stalini u bë antimodel i tij. Gorbaçovi prezantoi glasnostin dhe lirinë e udhëtimit dhe të ndërgjegjes, dhe ai hoqi dorë nga terrori dhe dhuna; ai donte të çmontonte trashëgiminë e errët të diktatorit të madh.

Në gjysmë të rrugës së perestrojkës, Gorbaçovi vendosi të çmontojë sundimin njëpartiak në Bashkimin Sovjetik dhe u bë, në thelb, një socialdemokrat i stilit evropian. Megjithatë, ai kurrë nuk mund të kuptonte se si ta qeveriste vendin e tij kompleks pa u futur në rrënjët e tij autoritare – dhe pa Partinë Komuniste.

Atij i pëlqente të udhëtonte në Perëndim dhe inkurajonte të tjerët ta bënin këtë, dhe i pëlqente të fliste me liderët perëndimorë dhe të reflektonte mbi reformat e tij në praninë e tyre, sikur t’u kërkonte këshilla.

Ndërsa ishte në detyrë, frazat e tij të preferuara ishin “le të zhvillohet [procesi]”, “kjo është e paparashikueshme” dhe “ne kemi nevojë për një konsensus”. “Konsensus” dhe “pluralizëm” ishin dy nga shumë fjalët perëndimore që Gorbaçovi prezantoi në diskursin e Byrosë Politike; ato fjalë madje u bënë pjesë e fjalorit të zakonshëm rus.

Metoda e tij e preferuar e krijimit të “konsensusit” përfshinte fjalime të gjata dhe pamflete teorike, të cilat ai i preferonte më shumë sesa dekretet. Shumë prej rusëve e shihnin Gorbaçovin si mjaft të të gjatë; disa vunë në dukje se monologjet e tij të pafundëm ishin një mënyrë për të menduar për çështjet me zë të lartë, duke e peshuar një problem nga të gjitha anët.

Fatkeqësisht, shumë probleme sovjetike kishin vetëm një zgjidhje të dhimbshme dhe Gorbaçovi gjithnjë e më shumë përdorte të folurit dhe teorizimin për të vonuar veprimet. Kështu, jo vetëm kritikët e tij vendas, por edhe partnerët perëndimorë e panë stilin e tij të qeverisjes si të veçantë. Në ekonomi, ai u dha më shumë autonomi dhe një pjesë fitimesh “kolektivave” të ndërmarrjeve shtetërore, megjithatë ai nuk lejoi reformat e pronës private dhe tregut, nga frika e papunësisë dhe pabarazisë. Në politikë, ai krijoi institucione përfaqësuese të vështira, por nuk arriti të ndërtonte një zyrë të fortë ekzekutive që mund të zëvendësonte pushtetin e Partisë Komuniste. Disa e fajësuan atë për hapjen e vendit ndaj ndikimeve perëndimore shumë larg, shumë shpejt – duke lënë hapësirë për kaos në një vend me tradita të rrënjosura autoritare.

Ndërsa kriza ekonomike dhe sociale sovjetike u rrit, shumë donin që ai t’i përdorte shërbimet e tij ushtarake dhe të sigurisë për të mbajtur të bashkuar perandorinë sovjetike, por ai refuzoi ta bënte këtë. Gorbaçovi nuk kishte shërbyer kurrë në ushtri, një gjë e çuditshme për prejardhjen dhe brezin e tij. Dhe ai kurrë nuk u interesua për çështjet ushtarake. Ai i bëri oficerët e tij të lartë ushtarakë të zhvillonin një doktrinë të “mjaftueshmërisë strategjike” për të shmangur akumulimin e pakufizuar të armatimeve.

Ai urrente ta kishte gishtin në një këmbëz të një bombe bërthamore dhe u bë lideri i parë sovjetik që shkatërroi raketat bërthamore. Megjithatë, për një kohë të gjatë, ai kishte vërtet frikë se Shtetet e Bashkuara mund të çarmatosnin Bashkimin Sovjetik me goditje nga hapësira. Më vonë Presidenti i SHBA  Ronald Reagan, partneri i tij në përfundimin e Luftës së Ftohtë, u prek nga sinqeriteti i tij dhe më vonë u bë miku i tij. George H.Ë. Bush, pasardhësi i Reganit, në fillim nuk i besoi udhëheqësit sovjetik, por më pas negocioi me Gorbaçovin tërheqjen e forcave sovjetike nga Evropa Qendrore.

Gorbaçovi miratoi idenë e “një Evrope së plotë dhe të lirë” dhe madje propozoi të ndërtohej “një shtëpi e përbashkët evropiane” që përfshinte edhe Bashkimin Sovjetik. Kur Muri i Berlinit u shemb dhe blloku sovjetik u shkri, po aq shpejt sa bora në verë, Gorbaçovi e pranoi këtë si një verdikt të historisë; ai mbajti trupat sovjetike në kazerma dhe më vonë ra dakord t’i tërhiqte ato në Bashkimin Sovjetik. Ky ishte momenti kur ai drejtoi një kurs të ri radikal për Bashkimin Sovjetik dhe botën – dhe gjithashtu momenti kur historia e la pas atë dhe retorikën e tij. Gotitja e vdekjes për Bashkimin Sovjetik qe shkrepur tashmë.

Ndërsa Gjermania lëvizte me shpejtësi drejt ribashkimit brenda NATO-s, Gorbaçovi ishte i lidhur në një nyje të vërtetë. Ai nuk donte të nxiste shovinizmin rus në shtëpi, por kartat e tij negociuese ishin të dobëta. Në këtë moment, sekretari i Shtetit James Baker iu zotua gojarisht se NATO nuk do të lëvizte “asnjë centimetër drejt lindjes”. Gorbaçovi nuk insistoi për asnjë moment për konfirmim dhe ky premtim do të përfshihej në një polemikë të madhe midis Rusisë dhe NATO-s vite më vonë. Në vjeshtën e vitit 1990, Gorbaçovi mori Çmimin Nobel për Paqe për përfundimin e konfliktit Lindje-Perëndim.

Edhe pse Gorbaçovi liberalizoi thellësisht sistemin ekonomik dhe politik sovjetik, ai gjithashtu ndau me miliona sovjetikë një frikë nga tregu kapitalist dhe çfarë mund t’u sillte ai njerëzve me të ardhura më të ulëta, të cilët nuk e kishin njohur kurrë papunësinë apo sipërmarrjen private. Së fundi, reformat e tij ndihmuan në destabilizimin e sistemit të vjetër, pa krijuar një ekonomi tregu të qëndrueshme. Standardet e jetesës sovjetike, mjaft të mjerueshme, u ulën edhe më poshtë.

Ai e quajti këtë si një vështirësi të përkohshme, madje duke huazuar shakanë e Reganit se “ekonomistët duhet të kenë vetëm një krah”, në mënyrë që ata të ndalonin së thëni: “Nga njëra anë, nga ana tjetër”. Në fund, megjithatë, autoriteti i tij ra viktimë e një ekonomie të dobët. Ai humbi popullaritetin ndaj Boris Jeltsin, një antari të keq të Byrosë Politike, i cili nisi një fushatë për të pohuar sovranitetin e plotë të Rusisë brenda një Bashkimi Sovjetik të decentralizuar si një rrugëdalje nga “dështimi i perestrojkës”.

Gjatë pushimeve të fundit fatale në Krime në gusht 1991, kur ministrat e tij e shpallën atë “të sëmurë” dhe e vunë në arrest shtëpie, Gorbaçovi lexoi një tregim historik të fatit të Pjotër Stolypin, një kryeministër që zbuti Revolucionin rus të vitit 1905, por ra viktimë e një atentatori. Ai gjithashtu lexoi edhe një biografi amerikane të Stalinit. Kjo zgjedhje e leximeve pasqyronte interesin e tij të madh për ata që u përpoqën ta sundonin vendin me dorë të hekurt – njëri që u përpoq ta zbuste një revolucion dhe tjetri që ndërtoi një perandori.

Tre ditët e robërisë virtuale ishin shumë të vështira për të dhe Raisën, e cila u sëmur. Komplotistët, megjithatë, hezituan të derdhnin gjak kundër civilëve në Moskë dhe përpjekja për grusht shteti dështoi. Megjithatë, kur Gorbaçovi u kthye në Moskë, ai zbuloi se pushteti i vërtetë i ishte kaluar Jelcinit, rivalit të tij. Gjatë ditëve të mbetura të Gorbaçovit në detyrë, ai synoi të fliste me Jelcinin për një kompromis që do t’i lejonte ata të drejtonin vendin së bashku. Në fund, megjithatë, Jelcin e hoqi qafe në mënyrë të pazakonshme.

Kundtërshtia e thellë i Gorbaçovit mungesae përvojës ndaj përdorimit të fuqisë  kishte shtyrë atë t’ua transferonte autoritetin të tjerëve, përfshirë udhëheqësit e 15 republikave sovjetike. Përfundimisht ai e gjeti veten si një sundimtar pa një shtet sovjetik, megjithatë ai e ruajti dinjitetin e tij deri në ditën e hidhur të 25 dhjetorit 1991, kur dha dorëheqjen dhe Jelcini trashëgoi zyrtarisht arsenalin bërthamor sovjetik. Shumë nga bashkatdhetarët e Gorbaçovit i vlerësuan liritë e reja që ai u kishte dhënë, por shumë të tjerë e fajësuan atë për kaosin ekonomik dhe rënien e perandorisë sovjetike.

Atij i pëlqente të bënte shaka duke thënë se se “radha e atyre që donin të vrisnin Gorbaçovin ishte më e gjatë se radha për të blerë vodka”. Megjithatë, deri në dorëheqjen e tij në vitin 1991, ai besonte me këmbëngulje se do të ishte në gjendje ta reformonte Bashkimin Sovjetik duke e udhëhequr atë përmes një humnerë tronditëse ndryshimesh dhe paqëndrueshmërie pa e copëtuar.

Gorbaçovi ishte i pari ish-udhëheqës rus në një shekull që jetoi një jetë dinjitoze pasi la postin. Ai fitonte të ardhura nga leksionet dhe paguhej për t’u shfaqur në reklama, para, nga të cilat ai përdorte për të mbështetur fondacionin e tij, ku ndihmësit e afërt, historianët dhe shkencëtarët politikë mblidhnin prova për reformat e tij dhe diskutonin mësimet e tyre. Ai u përpoq të kthehej në politikën ruse disa vjet pas dorëheqjes së tij, por mori vetëm gjysmën e votave në zgjedhjet presidenciale të vitit 1996.

Ka dy koncepte te ndryshme mes Putinit dhe Gorbacovit për madheshtinë e Rusisë.

Për Putinin, madhështia kombëtare përcaktohet nga territori, fuqia ushtarake dhe aftësia për të tmerruar ose nënshtruar fqinjët tuaj. Udhëheqësi rus beson se është e drejta e vendit të tij të jetë një nga fuqitë e mëdha të botës. Rusia, mendon ai, u “grabit” kur Ukraina u bë e pavarur dhe çelësi për rindërtimin e fuqisë dhe madhështisë kombëtare është rikthimi i territorit të humbur. Vendimi tragjik për të pushtuar Ukrainën ishte një kulm i këtij obsesioni.

Për Gorbaçovin, madhështia kombëtare përkufizohej më shumë nga dinjiteti i qytetarëve të zakonshëm. Në një intervistë të vitit 2001 me historianin Daniel Yergin, ai vuri në dukje paaftësinë e Bashkimit Sovjetik për t’u siguruar qytetarëve të tij nevojat e përditshme: “Imagjinoni një vend që fluturon në hapësirë, lëshon Sputniks, krijon një sistem të tillë mbrojtjeje”. . . [Por] nuk ka as pastë dhëmbësh, as pluhur sapuni, nuk plotëson as nevoja themelore të jetës. Ishte e pabesueshme dhe poshtëruese të punoje në një qeveri të tillë.”

Gjatë viteve të fundit të jetës së tij, Gorbaçovi ishte i sëmurë, ndërkohë që nën drejtimin e Vladimir Putinit, Rusia hyri në luftë dhe bëri hapa pas drejt autoritarizmit, duke e errësuar kështu trashëgiminë e Gorbaçovit për arritjen e paqes dhe si një reformator i orientuar drejt lirisë.

Vdekja e Raisës në vitin 1999 e la atë një burrë të ve e të vetmuar. Ndërsa plakej, ai filloi të kritikonte politikat perëndimore ndaj Rusisë dhe zgjerimin e NATO-s, megjithatë ai u qëndroi përgjithmonë besnik parimeve të demokracisë, të drejtave të njeriut dhe mospërdorimit të forcës ushtarake.

PS. Shoku i tij i klasës lideri komunist shqiptar , Ramiz Alia, që shihej si shpresë për ndryshime pas vdekjes së Enver Hoxhes, u përpoq shumë më vonë të ndiqte edhe në Shqipëri një kurs masash të “perestrojkës” Made in Albania, nuk arriti ta bënte këtë për hir të së mirës të shqiptarëve, as se pse u i druhej enveristëve të Byrosë Politike, shumica qenë qenie pa identitet intelektual, por nën frikën e asaj që u ndodhi në Rumani Çausheskut, dhe pse i duhej për të gjetur një modus vivendi, për të mbajtur pushtetin e klasës së tyre dhe në kohën e një sistemi kapitalist, ndaj dhe thënia e të madhit Ditëro se “PS dhe PD është veç një bajgë që e ndan rrota e bicikletës për mes“ i mbijetoi kohës. Ramiz Alia kurrë s’u ngrit deri në dinjitetin e Gorbacovit…