Petro Mejdi: Pesëdhjetë vjetori i një cikli poetik

NIKO KACALIDHA, Leshnicë, Sarandë, 1949.

Cikli poetik i botuar në gazetën “Zëri i Rinisë”, e mërkurë, 16 gusht 1972.

10 poezi

(Si tekst dhe në formën e fotografisë )

Vëllimi i parë poetik: “Fjalë të thëna në pranverë”, 1970.

(Poeti, mësuesi, prozatori, përkthyesi , ministri i minoriteteve, diplomati, atasheu kulturor i ambasadës së Shqipërisë në Athinë).

Niko Kacalidha ka fituar disa çmime letrare në Shqipëri, Greqi, Qipro. Poezia e tij është përkthyer në disa gjuhë dhe krijime të tij janë përfshirë në disa antologji poetike.

Poezitë që kemi sjellë si tekst:

Kredo

Buzë mbrëmjes së prillit

Shtrimi imagjinar i shtatit nusëror

Të dashurit që na ikin

Shqetësim pranveror *

Lexojeni këtë poezi të guximshme, e kritikuar për liberalizëm në kohën kur u botua. Është e vetmja poezi e Niko Kacalidhës e shkruar së pari në shqip, një gjë e rallë kjo në praktikën krijuese të poetëve minoritarë. Ajo për arsye jo letrare, nuk është përkthyer në greqisht dhe nuk është përmbledhur në asnjë nga vëllimet poetike në greqisht të poetit të botuara para vitit 1990.

***

Veçojmë poezinë strofike ” Kredo”

Ajo është një poezi profetike, poeti 22 vjeçar që e shkruajti, rruga e tij poetike dhe koha, e bënë atë protike. Kësaj poezie i takon nderi që të hapë Antologjitë poetike të Niko Kacalidhës.

***

Poezinë e Niko Kacalidhës e kanë vlerësuar nobelisti grek Odhiseas Elitis, shkrimtari i madh shqiptar Ismail Kadare dhe shumë personalitete letrare të Shqipërisë, Greqisë dhe Qipros. Gjatë jetës së tij të gjatë poetike ka marrë shumë çmime letrare në Shqipëri, Greqi, Qipro dhe Evropë, ku dhe është përkthyer. Poezitë e këtij cikli, të botuara dy vjet pas vëllimit të parë poetik “Fjalë të thëna në pranverë” , treguan se çmimi që iu dha atij vëllimi në një konkurs kombëtar dhe fjalët e mira dhe inkurajuese të Ismal Kadaresë në një shkrim të gjatë për poezinë e të rinjve 1971, shkrim në të cilin Kadare e veçon Kacalidhën si një poet me të ardhme, ishin të merituara dhe profetike. Ishte Kadare që ndihmoi poetin për të studjuar për letërsi, ai, Kadare neutralizoi pretendimin e burokracisë së kohës e cila, me armën e luftës së klasave donte të pengonte udhën e dijes për poetin e talentuar. Kacalidha u afirmua shumë shpejt si një nga poetët më të mirë të vendit, në të dy gjuhët, shqip dhe greqisht dhe me vëllimin poetik “Shtëpitë tona në jug”, fitoi çmimin e dytë në konkursin letrar. Nga gazeta “Zëri i Rinisë” e vitit 1972 , kemi sjellë ciklin poetik poezitë e të cilit shquhen për lirizmin e tyre. Një lexim i vëmendshëm i tyre do të na bindë për atë, se në poezinë e Kacalidhës, ne shqip apo në greqisht të jetë shkruar ajo, poeti ka ngjyer penën e tij, ka marrë frymëzimin e tij, në folklorin shkrimor të popullit të tij, minoritetit grek të Shqipërisë, pra folklorit dhe poezisë së madhe dhe të lashtë sa vetë shkrimi në atdheun e tij amë, Greqinë. Në krijimtarinë poetike të Kacalidhës duken dhe gjurmët e folklorit shkrimor shqiptar dhe sidomos atij të Eposit të Kreshnikëve, që së bashku me Eposin grek të Dhijenis Akritas, i kanë dhënë kësaj poezie moshën e pavdekësisë. Jam me fat që këtë poet e kam lexuar në origjinal, në të dy gjuhët .Kacalidha është një nga poetët e mi më të dashur.

Poezitë:

KREDO

Unë jam paqësor si deti

dhe i egër si deti.

E dhe i madhërishëm sikur të isha si deti

Unë përsëri emrin tim do të mbaja.

BUZËMBREMJES SË PRILLIT

Dolën vajzat buzëmbremjes së prillit

të bukura, ëndërronjëse

dhe mbushën rrugët

në prillin e njomë.

Nga hyrjet e prilleve gjer në hyrjet

e majeve

sytha qet bukuria me barin e ri.

Cila vajzë e mirë me një emër të bukur

ktheu sytë

dhe më pa në sy!

Binte pjalm

dhe push të butë hidhte prilli

duke shkundur çarçafët

nga ballkoni i plepave.

Cila vajzë e mirë me emër të bukur

ktheu sytë

dhe më pa në sy,

Buzëmbremjes së prillit rrëshqiti mes

vajzash e bukur, ëndërronjëse

dhe më tundi rrethin

buzëmbremjes së prillit një vajzë.

T’u shtofshin qytet dashuritë!

T’u shtofshin qytet prillet!

Dalçin përherë buzëmbremjeve,

Vajzat dhe e dashura ime!

SHTRIMI IMAGJINAR I SHTRATIT NUSËROR

Netëve kur fle ka ca fantazi të çthurura.

Jashtë ka njerëz dhe zhurmë

dhe jashtë ora tetë.

Rrugica e tij dimërore tashti ka mbetur

e shkretë.

Dëborë ra mbi çatitë dhe mbi bredh

në fund të rrugicës.

Brofi nga shtrati, mbështet ballin

mbi xham

ndez shkrepse.

I ngjan se nga fundi i rrugicës avitet

një femër.

(Por vajza shkoi me një të ri

me një tjetër bredh, nën një tjetër bli).

Jashtë ka njerëz dhe zhurmë

dhe është ora tetë.

Rrugica e tij dimërore ka mbetur

e shkretë.

Dyzetvjeçar me fantazi të çthurura.

Netëve shtron vetë shtratin nusëror.

Ndez shkrepse pas dritares ,

Duke përgjuar rrugën dimërore.

(Vajza shkoi me një të ri.

nën një tjetër bredh, nën një tjetër bli).

Atje jashtë ka zhurmë, atje ka koncerte

dhe në se ka borë, rruga s’është

e shkretë.

Bora është e freskët, bora është.e butë,

Puthjet e të rrinjve bëjnë fëmijë të bukur.

TË DASHURIT QË NA IKIN

Bashkë kalonim mbremë nën ullinj

thoshnim fjalë

qeshnim…

Përditë nën ullinjtë që deshëm .

Nën ullinjtë që pikonin me kokra

dhe gjethe

na dëgjuat kur folëm për jetën?!

Në mëngjes ullinjtë pëshpëritën fjalë

të padëgjuara

Thoshnin se nuk jemi të përjetshëm.

Ku e ke shokun e mbrëmshëm – thanë

të menduara.

Ai s’është më… do të na vjelin të tjerë.

S’do të kalojë duke vërshëllyer

mbremjeve nga kjo rrugë.

Nga kodra zbresin vjelës të tjerë.

Rroftë jeta!

Të gjithë ullinjtë e vendit, që e lindi,

mbremë dridheshin.

Stolat ku ndejti,

vesa mbi stola, SMT-ja, ferma, parku

dhe siluetat.

Ata në mëngjes e ngritën dhe e varrosën

atje lart.

Vjelësi i rënë i rënë atje lart, në kufinjtë

e ditës

do të jetë pranë diellit.

Nga kodrat zbresin njerëz të tjerë.

Rroftë jeta!

***

Poezia “Shqetësim pranveror “

Një shënim:

Poezia e Niko Kacalidhës, të cilën po sjellim më poshtë, ka një veçanësi. Ajo ka për origjinal variantin në shqip, pak e rrallë kjo në praktikën e Kacalidhës dhe poetëve të tjerë minoritarë, të cilët edhe kur botonin në shqip, në organet letrare ose në vëllimet poetike, krijimet e tyre kishin si variantin origjinal, ato në greqisht, ato në shqip, nuk janë përkthime, por diçka më krijuese, janë shqipërime. Kjo poezi, për arsye jo letrare nuk u përkthye kurrë dhe nuk është përfshirë në asnjë nga vëllimet poetike të poetit, në greqisht dhe shqip, të botuara para vitit 1990.

Kjo poezi duhet parë në kontekstin e klimës politike dhe letrare të kohës, sidomos të klimës pas botimit të saj. Është një poezi shumë liberale, ajo mund të shkruhej vetëm në vitet 1971 – 72, në vitet e arta të poezisë, sidomos të poetëve të rinj, të cilët të ndihmuar dhe nga redaksia e gazetës “Zëri i Rinisë”, botuan në faqen letrare të saj cikle poetike që përfijnë deri në 20 -25 poezi, pra gati gjysmën e një vëllimi poetik. Disa muaj më vonë, nga fillimet e vitit 1973, ajo nuk do të mund të botohej, pasi kishte ndryshuar klima politike dhe poeti ishte me fat, që nuk i shkoi dikujt mëndja për këtë poezi, ndonjë kuadri a ndonjë kritiku letrar, se ndoshta nuk do të kishim sot një poet e prozator të artit të Kacalidhës, poeti ia kishte frikën kësaj poezie, se ajo mund t’ i hapte “tus askus tu Eollu”  dhe u kujtonte atyre biografinë politike të poetit të ri, e cila do të kishte eklipsuar biografinë e begatë letrare të tij dhe do të ishte i ndaluari i përjetshëm i krijimtarisë së tij.

Etyd

Çarçafët e mia tani i laj vetë, jam nxënëse e shkollës së mesme, ato bien erë dashuri, si t’ia them shokut nesër!?… Sa konservator ky babai, nuk më nxori jashtë kur theva gjithë gotat dhe më nxori sonte, pse e kuptoi që kam rënë në dashuri. Gjithë natën mbrëmë numëroja yjet në qiell. E megjithatë mësues, Astronominë nuk e kam mësuar!

SHQETËSIM PRANVEROR

(Ç’faj bëra unë që më nxori babai jashtë ?!)

Erdhi pranvera dhe kam ca mbrëmje që flas me gjethet

Shëtis deri vonë

Dhe shikoj afishet e filmave që ndrrohen

për nesër

Tashti programet televizive kanë intervista për grurin .

Çarçafët e mia i laj vetë

Jam vajzë e shkollës së mesme

Ato mbajnë erë dashuri

Si t’ ja them shokut nesër?

Rri deri vonë me dritaren të hapur

Çarçafin e hodha. Më mbuloi Hëna.

Pse shqetësohem ?Problemet i zgjidha

Kam ca netë tashti gjer vonë në pranverë…

Në mëngjes nga dritarja hyn dielli

U thashë dhe shoqeve për një rinovim

që kam brenda

Në mbremje largohem nga televizori herët.

Shkoj gjoja të flej. Ç’gjumë? Vetëm ëndrra.

Përparsja ime është lyer me shkumës

Vrapoj me shoqet lulishtave dhe më

ndrisin sytë.

Dhe mëngjeseve në informacionin politik

Sytë e mi më thonë se do të fitojë Vietnami.

Në fletoret e mia ka shkarravina të qarta

Dhe inicialet e emrit të tij në faqen 18.

Mbremë nuk m’u dukën shkallët e pallatit tim

Studjova me shokun dhe dolëm shëtitje

në mbrëmje.

Po ç’faj bëra unë mësues, ç’faj bëra unë

Që më nxorri babai jashtë?

Mbremë gjithë natën mbeta jashtë nga dashuria.

As fëmijë kur isha dhe thyeja gotat

Babai jashtë nuk më nxirrte.

Tashti jam nxënëse e shkollës së mesme

Dhe më nxori jashtë dhe numëroja yjet.

Megjithatë, mësues, sot as astronominë nuk e di

As lëndët e tjera të ditës.

Më vjen të dal rrugëve e të pyes të gjithë

njerëzit:

“Ç’faj bëra unë që më nxori babai jashtë

Dhe mbeta gjithë natën duke parë yjet”?!…