Mario Bellizzi, poeti arbëresh: Poezia është një thirrje alarmi për çfarë po ndodh

Intervistoi Mevi Rafuna

Mesdheu është një varrezë e të vdekurve, të varfërve që ikin nga uria, luftërat, thatësira, Ballkani konsiderohet vetëm një treg i ri ku Perëndimi shkarkon mallrat e tij të padobishme për konsum të ri, modat e reja përmes televizioneve që flasin një shqipe të re, dmth i brumosur me italishten-anglishten.

 

 Zotëri Bellizzi në librin tuaj që e lexova “Pasqyra dhe hija” ngjanë sikur shpirti arbëresh është përjetësuar në ato vargje, me një gjuhë dhe një kulturë të mahnitshme e cila arriti t’i mbijetojë shpatës së shekujve matanë Detit Jon, më thuani, ju lutëm, e ndjeni mision, detyrë apo është pasion ta ruani përmes vargjeve gjuhën dhe kulturën e bukur arbëreshe?

 

– Falenderoj portalin Dardania Press dhe znj. Mevi Rafunën për mundësinë që më dhanë të shpreh disa mendime për lexuesit. Libri i lartpërmendur ka qenë i botuar në Kosovë nga shtëpia “Littera” e Prishtinës, në vitin 2022 dhe është i dyti libër, pas “Who are now?”, i botuar në Pejë më 1997 nga “Dukagjini” me redaktues Eqrem Basha, Rexhep Ismajli e të tjerë. ‘Pasioni, misioni dhe detyra’ së bashku më shtynë të shpreh këndvështrimin tim për botën, për Italinë e Jugut, Mesdheun dhe për të mbajtur një qëndrim mbi pasurinë e trashëgimisë sonë dhe mbrojtjen e këtyre ndryshimeve që së bashku formojnë një identitet të gjallë që pulson në një mozaik unik me një frymë internacionaliste. Ndërsa gjuha që i ka rezistuar harresës për 6 shekuj, sekreti i saj qëndron te fuqia e zërit, e oralitetit dhe jo e shkrimit.

 

Në poezinë “Yshtja dhe Ndijimi” sikur ju bëni një dialog të mërzitur me Naim Frashërin, thua se Naimi do të trishtohej me Shqipërinë e sotme, ‘Dilmë përpara Naim Frashëri,’është një thirrje që nxirret furishëm nga shpirti , sikur ajo Shqipëria plotë ngjyra, jetë, bagëti e gjallëri më nuk ekziston apo është ndonjë mospajtim me jetën e tanishme?

 

-Bërthama tematike e poezisë në të cilën flas me Naim Frashërin qëndron në thyerjen e natyrës ciklike të ngjarjeve, në metamorfozat në të cilat gjithçka u kthye. Thjesht doja të tërhiqja vëmendjen se pas mijëvjeçarësh, në një kohë shumë të shkurtër, ka ndodhur një thyerje, një këputje në transmetimin e vlerave dhe karakteristikave antropologjike. Disa lloje individësh, të pastër, të thjeshtë, në mënyrë dramatike njerëzore, janë zhdukur. Njerëz si baballarët tanë, gjyshërit tanë nuk do të shfaqen, nuk do të kthehen kurrë më në faqen e dheut! Edhe vdekja nuk pranohet më si rezultat i natyrshëm, por artificialisht ne duam të jemi ‘pak të përjetshëm’ dhe pastaj nuk dimë më të vajtojmë të vdekurit.

 

Zoti Bellizzi prapë kur i drejtohesh Naimit ju shkruani ‘Unë bashkëjetoj me njerëz, kurrë të lindur, që s’kanë fuqi të mos vdesin. Një ankth më shkelin syrin më dhurojnë coca cola dhe raki te fast -food-i i fundit i kësaj gjithësie monotone’, për ju është i humbur njeriu i këtij shekulli kapitalist të cilit nuk i rezistoi as shqiptari ‘primitiv’ që ruante delet dikur nëpër male dhe këndonte këngë me zë të lartë që qanin qiellin?

 

–Lindja dhe Ballkani për mua ishin një rezervë diversiteti, tjetërsie… Edhe ata ranë viktimë e kësaj vorbulle vdekjeje dhe zbrazëtie, me studio dhe format televizive të njëjta në të gjithë botën, publiku duartrokit me komandë si një automat. E ardhmja është zhdukur nga horizonti, e kaluara është një grumbull rrënojash që nuk janë më të dobishme për orientim. Në Perëndim jetohet një të tashme të përjetshme me manekina dhe fytyra pa shprehje, njerëz të mbështjellë në konsumizëm që nuk dinë më të duan, njerëz që ikin nga toka e tyre në një mijë diaspora që nuk kanë jetë komunitare…

Poezia është një thirrje alarmi për çfarë po ndodh. Mesdheu është një varrezë e të vdekurve, të varfërve që ikin nga uria, luftërat, thatësira, Ballkani konsiderohet vetëm një treg i ri ku Perëndimi shkarkon mallrat e tij të padobishme për konsum të ri, modat e reja përmes televizioneve që flasin një shqipe të re, dmth i brumosur me italishten-anglishten. Ballkani është platforma tokësore për ngritjen e bazave ushtarake, armë që presin vazhdimisht një armik. Mendoj se Adem Jashari dhe malësoret e pastër mund të konsiderohen HEROJTË e fundit të një epopeje, pas Kreshnikëve! Kushdo që shtyp një thumbëz/buton diku në botë, në një bazë ushtarake ose në një aeroplan, a mund të konsiderohet hero?

 

Tek poezia “Red Shift” ju shkruani ‘Tokë e etërve të mi më mësove Artin e Ikjes, Tokë e të parëve të mi të arratisur më mësove vlerën e Besës dhe të miteve’, por edhe në poezitë e tjera e prekni çështjen e emigracionit, e shihni ende si problem këtë mes arbëreshëve dhe shqiptarëve në përgjithësi, sikur kemi një mallkim që na ndjek tash e shumë shekuj që të ikim nga vendi ynë?

 

-Emigrimi nuk është një mallkim. Janë ciklet ekonomike, transformimet e dhunshme industriale dhe teknologjike, roli i financave globale dhe prodhimi i mallrave të padobishme, shfrytëzimi i burimeve natyrore të cilat janë të mira të komunitetit dhe njerëzimit, si dhe të brezave të ardhshëm që kanë qenë futur në ciklin shkatërrues të prodhimit. Herë të tjera është imperializëm, luftëra fetare.

 

Në poezitë tuaja e përmendni edhe De Raden, sa ka ndikuar ai në krijimtarinë tuaj dhe në pasionin që shpirti arbëresh të jetojë dhe edhe sot t’i flas botës, artit dhe letërsisë?

 

-De Rada ishte një vizionar që në një fshat të vogël: Maqia Albaneze, një pjesë e vogël të Shën Mitrit i Koronës, një pikë, kaloi me mendjen dhe imagjinatën e tij një gjeografi të madhe që përqafoi shqiptarët e Ballkanit dhe bisedoi me intelektualë të mëdhenj evropianë. Nga periferitë e varfra, analfabete, ai mori frymëzim, lëngje nga folklori dhe rapsoditë e popullit për të thurur skenarë të rinj letrarë dhe më pas e përdori mësimdhënien për të farkëtuar dije dhe mendje kritike ndaj shoqërisë dhe padrejtësive në kolegjin e S. Adriano. Me kalimin e kohës, në atë kolegj, kryengritjet revolucionare të vitit 1848 u organizuan nga Mauro, Damis dhe rektori, prifti Antonio Markjanò; Mbreti Ferdinand II e përkufizoi kolegjin si një “strofkë nepërkash dhe farkëtar të djallit”.

 

Zotri Bellizzi sipas juve cilët e dinë apo e shkruajnë më mirë historinë e një populli poetët apo historianët?

 

-E shkrova në një poezi… poetët. Por nënat që vajtojnë fëmijët e njerëzve që therin veten për shkak të të Fuqishmit përdorin të njëjtat vajtime në gjuhë të ndryshme, për këtë jam i sigurt.

 

Ju keni qenë edhe në Kosovë menjëherë pas luftës, i keni vizituar varrezat e Familjes Jashari, keni shkruar poezi për ta, keni vizituar Gjakovën, Pejën etj më thoni nga këndvështrimi juaj si e shihni Kosovën në përvjetorin e 15 të Pavarësisë së saj?

 

-Më nderoi ftesa nga komisioni organizativ i festimeve të 14-vjetorit të Çlirimit, mora pjesë në vepër së bashku me 14 kolegë poetë. Takova miq të vjetër dhe njoha shumë të rinj. Prishtina, Prizreni … ato ditë ishin realitete të ndezura, me një festë vërtet popullore dhe një aktivizëm femëror që premton mirë. Është një demokraci e re, e cila megjithatë në organizimin e aparatit shtetëror ka përjetuar tashmë fenomene degjeneruese që nuk i bëjnë nder të vdekurve në mal. Dhe pastaj shkrova e recitova se: asnjë bankë nuk mund ta blejë pastërtinë e popullit kosovar që merr frymë me dy mushkëri dhe ka dy zemra në gjoks… Liria nuk blihet në treg. E kam fjalën për diasporën e fortë kosovare në Zvicër, Suedi, Gjermani… mushkëria e dytë dhe zemra e dytë e transplantuar në një tokë tjetër, sikur lulet do të kenë një aromë tjetër, e di! …. ne arbëreshë themi: I dashuri nga YnZot shtie rrënjë edhe pa tokë.

 

Në poezitë e juaja keni fjalë dhe shprehje aq të bukura arbëreshe, të them të drejtën disa nga ato që ju i përdorni i kam dëgjuar edhe në të folmen e krahinës ku jetoj dhe shpesh nuk i përdorim me pretekstin se janë “fjalë të moçme, arkaike, të dala mode” etj. Cili është sekreti që arbëreshët edhe pas pesë e më shumë shekujve e folin gjuhën e nënës ndryshe prej arnautëve [shqiptarëve të Turqisë] të cilët thuajse pak e flasin dhe deklarohen të tillë?

 

-Unë deklaroj se nuk jam gjuhëtar, akademik, por jam i bindur se mekanizmat e transmetimit gojor, njohja përmes zërit dhe të gjitha shqisave të trupit janë sekreti që ka shpikur jeta komunitare për të shprehur kulturën e saj ‘analfabete’. Për fëmijët arbëreshe hapësira jetike ishte ‘gjitonia’, kufijtë e së cilës ishin zëri i nënës që e thërriste dhe aroma e gatimit të saj. … dhe sigurisht një organizatë shoqërore me të gjitha figurat arsimore: nga prindërit, te gjyshërit, te të afërmit që organizonin unanimisht ngjarje shoqërore, festa, kalimin e kohës, shkëmbime bashkëpunimi për punën bujqësore në të gjitha stinët dhe kohën e lirë. Me pak fjalë, një formë shumë moderne e Bankës së Kohës së komuniteteve që shkëmbejnë marrëdhënie dhe solidaritet pa para.

 

Në poezinë tuaj “Gratë e Pazarit të Shkupit” ju sikur me ironi shkruani për historinë tonë të lashtë të cilën fqinjët tanë të ardhur mundohen ta përvetësojnë, në mënyrë qesharake, a mendoni që ne shqiptarët u mohuam nga lavdia e lashtësisë?

 

–  Jo znj. Mevi, une nuk e tallem me historine e Maqedonise, po krahasoj si lidhet njeriu me vdekjen. Nga njëra anë janë skulptori i famshëm dhe punonjësit e Perandorisë që përgatisin varrimin e 33-vjeçarit Leka me 64 mushka, kurora etj dhe nga ana tjetër nënat e ushtarëve të tij të vdekur në betejë që qajnë siç dinë nënat të bënin, … për Lekën e tyre tashmë të vdekur… Ai ishte djali i tyre jo më Perandor, ndërsa për skulptorin ai vazhdoi të ishte një i fuqishëm. Dhe nënat pyesin se çfarë ka mbetur nga historia, nga filozofia, nga politika, në fund… dhe kush do t’i tregojë Filipit II, Aleksandrit III të Maqedonisë, Julius Cezarit dhe të gjithë prandorëve ilirë… se nga madhështia e tyre, nga perandoria… nuk ka mbetur asgjë… Nënat thonë se vetëm një grua tjetër ka guximin t’i tregojë atyre të fuqishmit të vërtetën e thjeshtë… Anjeze Gonxhe Bojaxhiu.

 

 

Si janë arbëreshët sot zotri Bellizzi a e mendojnë ata ende kthimin në të Bukurën More që me aq mallë dhe dhimbje i kënduan tash e pesë shekuj, si janë lidhjet e juaja me dy shtetet shqiptare apo mendoni se shtetet shqiptare duhet të bëjnë më shumë për komunitetet arbëreshe, arnaute, arvanite dhe tani shqiptare kudo që janë, që t’i mbajnë lidhur ata me rrënjët e tyre?

 

-Përtej mitit dhe romantizmit, arbëreshët nuk dinë ta vendosin pozicionin gjeografik të kësaj toke, të Bukurës More, sigurisht është përtej detit, po. Për mua është një parfum, një tokë që duhet kërkuar kudo ku ka popuj në lëvizje dhe vuajtje, duhet shkuar përtej identiteteve të mbyllura, E Bukura More është një bast, një luftë që çdo herë merr rrugë të ndryshme, përdor dialekte dhe gjuhë të reja. , nuk është tokë e thatë, ka shumë platforma lundruese. Mendoj se artistët në përgjithësi, poetët, aktorët, duhet të kenë më shumë kontakte me njëri-tjetrin dhe popujt duhet të shkëmbejnë vizita, të përjetojnë momente të gëzueshme komunitare, festa, ushqime, të dashurohen… hahaha. Por si të gjithë poetët vizionarë, unë imagjinoj për të ardhmen një kompaktësi më të madhe të Ballkanit me Evropën, me vendet e pellgut të Mesdheut dhe më pak Atlanticizëm.

 

Faleminderit shumë që pranuat ta bëjmë këtë intervistë për gazetën dhe portalin Dardania Press nëse e keni ndonjë porosi për shqiptarët z. Bellizzi

 

Dashuromi, dashuromi çmendurisht, dashuromi sa më shumë mundemi kur të na thonë se është mëkat dashuromi mëkatin tënë do të jemi të pafajshëm… tha Shekspiri!

 

Jetëshkrimi: Shënime për autorin

 

Mario Bellizzi poet arbëresh u lind në Shën Vasil, në Kalabri (Italia jugore), i diplomuar për

matematikë, kujdeset për historinë dhe etnologjinë e pakicës së tij etnike. Ndër botimet e tij veçojmë:

Shën Vasili i Madh, 1995; Who are we now?, 1997; Vallja e Zaravet, 2000; Jan di lula monosaqa, 2004; Last exit to Bukura Morea, 2005; Anemoni i kuq dhe zogjtë e De Radas, 2006; Me Dionisin drejt Konstandinopojës, 2006; Good bye Shin Vasil, 2008; Kisha e refugjatëve, 2014; Gjeometrat e mbretit, 2018; Lo specchio e l’ombra, 2018; Nimfa dhe pjazma e heshtjevet, 2021; E ardhmja qëndron diku tjetër, 2022.

Shumë antologji në Itali dhe gjetkë përmbajnë poezitë e tij të përkthyer në: kinezisht, arabisht, finlandisht, anglisht, rumanisht, flamane, shqip. Aktiviteti i tij kulturor mund të ndiqet në shumë revista në Ballkan si dhe në internet.