Çfarë u them miqve të mi joamerikanë?

Udhëtoj shpesh jashtë vendit dhe pashmangshmërisht miqtë e huaj më pyesin, në shkallë të ndryshme përçudnimi: Çfarë po ndodh në vendin tënd? Ja se çfarë u them.

Së pari, mos i keqinterpretoni zgjedhjet e 2016. Përkundër komenteve të disave, sistemi politik amerikan nuk është përpirë nga një valë populizmi. E vërtetë, kemi një histori të gjatë rebelimi kundër elitave. Donald Trump përdori një traditë të lidhur me liderët si Andreë Jackson dhe William Jennings Bryan në shekullin e 19 dhe Huey Long dhe George Wallace në shekullin e 20.

Por Trump humbi me votë popullore me rreth tre milionë. Ai fitoi zgjedhjet duke u mbështetur te populizmi në tre shtete si Miçigani, Pensilvania dhe Uiskonsin – që më parë kishin votuar për demokratët. Nëse njëqind mijë vota do të ishin ndryshe në ato shtete, Trump do ta kishte humbur Kolegjin Elektoral dhe presidencën.

Thënë kjo, fitorja e Trump thekson një problem real të rritjes së pabarazisë sociale dhe rajonale në Shtetet e Bashkuara. Libri i fundit i shumëshitur i J.D Vance, “Elegjia Hillbilly” përshkruan mirë diferencën e gjerë mes Kalifornisë dhe SHBA-së lindore.

Kërkimet nga ekonomistët e Princeton, Anne Case dhe Angus Deaton tregojnë se trendet demografike te të bardhët me të ardhura të ulëta pa universitet ishin më të këqija se ato të afrikano-amerikanëve, të cilët historikisht kanë pasur ekstreme të pabarazisë. Në 1999, normat e vdekshmërisë te të bardhët pa kolegj ishin rreth 30% më të ulëta sesa ato të afrikan-amerikanëve; në 2015, ato ishin 30% më të larta.

Për më tepër, punësimi në prodhim, dikur një burim kryesor i punëve që paguhen shumë për klasën punëtore të të bardhëve, ka rënë ndjeshëm gjatë brezit të shkuar në vetëm 12% të forcës punëtore. Këto votues më herët demokratik u tërhoqën nga premtimet e Trump për të shkundur gjërat dhe për të kthyer punët në prodhim. Për ironi, përpjekjet e Trump për të zhbërë legjislacionin shëndetësor të presidentit Barack Obama do t’i përkeqësojnë jetët e tyre.

Gjëja e dytë që i them miqve të mi të huaj është të mos i nënvlerësojnë aftësitë në komunikim të Trump. Shumë ofendohen nga stuhitë e postimeve të tij në Twitter dhe nga shpërfillja për faktet. Por Trump është një veteran i Reality Show, ku ka mësuar se çelësi i suksesit është të monopolizohet vëmendja e shikuesve dhe se mënyra për ta bërë këtë është përmes deklaratave ekstreme, jo duke ndjekur të vërtetën.

Twitter e ndihmon atë të krijojë një axhendë dhe të shpërqendrojë kritikët. Çfarë i ofendon komentues në media dhe akademi nuk i shqetëson mbështetësit e tij. Por teksa ai kalon nga fushata e përqendruar te vetja te përpjekja për të qeverisur, Twitter bëhet një teh me dy të mprehta që pengon aleatët e nevojshëm.

Së treti, i them miqve të mi të mos presin sjellje normale. Zakonisht, një president që humbet votën popullore kalon në qendrën politike për të tërhequr mbështetje shtesë. Këtë e bëri me sukses George W. Bush në 2001. Trump, përkundrazi, shpall se ai ka fituar me votë popullore dhe sillet sikur kjo të jetë e vërtetë, duke i bërë apel vetëm votuesve të bazës.

Ndërsa Trump bëri disa emërime të qendrës në Departamentet e Mbrojtjes, Shtetit dhe Sigurisë Kombëtare, zgjedhja e tij për Agjencinë e Mbrojtjes Mjedisore dhe Departamentin e Shëndetit dhe Shërbimeve Humane janë nga ekstremet e Partisë Republikane. Stafi i tij në Shtëpinë e Bardhë është i përçarë mes pragmatistëve dhe ideologëve dhe ai i ushqen të dyja.

Së katërti, askush nuk duhet t’i nënvlerësojë institucionet e SHBA-së. Ndonjëherë miqtë e mi flasin sikur të jetë duke u përmbysur qielli dhe më pyesin nëse Trump është një narcis aq i rrezikshëm sa Mussolini. I them të mos i zërë paniku. SHBA-ja, me gjithë problemet që ka, nuk është Italia e vitit 1922. Elitat tona politike kombëtare janë shpesh të polarizuara; por po kështu qenë dhe etërit e Amerikës.

Në hartimin e Kushtetutës Amerikane, themeltarët kishin si synim jo të siguronin qeverisje harmonike, por të krijonin një sistem politik me kontrolle dhe balanca që e bënte të vështirë shfrytëzimin. Shakaja thotë se etërit themelues krijuan një sistem politik që e bëri të pamundur për Mbretin Xhorxh të sundonte mbi ne – ose për këdo tjetër. Inefikasitet u vu në shërbim të lirisë.

Është ende herët për presidencën e Trump dhe nuk mund të themi me siguri se çfarë mund të ndodhi, pas, le ta zëmë një sulmi terrorist. Deri më tani, megjithatë, gjykatat, Kongresi dhe shtetet kanë kontrolluar dhe balancuar administratën, siç synonte Madison. Dhe nëpunësit civil të përhershëm në departamentet ekzekutive shtojnë sigurinë.

Së fundmi, miqtë e mi pyesin çfarë nënkupton e gjitha kjo për politikën e jashtme amerikane dhe rendin ndërkombëtar liberal drejtuar nga SHBA që prej 1945. Të them të vërtetën, nuk e di, por shqetësohem më pak për fuqizimin e Kinës sesa për fuqizimin e Trump.

Ndërsa liderët amerikanë, përfshirë Obamën, janë ankuar rreth ‘qylaxhinjve’, SHBA-ja prej kohësh ka marrë drejtimin në ofrimin e të mirave publike në shkallë globale: të sigurisë, rezervës së qëndrueshme ndërkombëtare, tregjeve relativisht të hapura dhe kujdesit për të mirat e përbashkëta të botës. Pavarësisht problemeve të rendit botëror të drejtuar nga SHBA, bota ka lulëzuar dhe varfëria u pakësua nën këtë sundim. Por askush nuk mund të garantojë vazhdueshmëri. SHBA-ja duhet të bashkëpunojë me Kinën, Europën, Japoninë dhe të tjerë për të menaxhuar problemet e mëdha transkombëtare.

Gjatë fushatës së vitit 2016, Trump ishte i pari kandidat i një partie të madhe në 70 vjet që vuri në pyetje sistemin amerikan të aleancës. Që kur mori postin në janar, deklaratat e Trump dhe të emëruarve nga ai sugjerojnë se kjo mund të vazhdojë të ekzistojë. Fuqia ushtarake dhe politike e SHBA, në fund të fundit buron nga fakti se SHBA ka 60 aleatë (ndërsa Kina ka vetëm disa).

Por stabiliteti i institucioneve shumëkombëshe që ndihmojnë në menaxhimin e ekonomisë botërore dhe të mirave globaleve është më i pasigurt. Drejtori i buxhetit të Trump flet për një buxhet të pushtetit të fortë ushtarak, me fonde të hequra nga Departamenti i Shtetit dhe sistemi i Kombeve të Bashkuara. Të tjerë zyrtarë mbrojnë zëvendësimin e marrëveshjeve tregtare shumëkombëshe me marrëveshje bilaterale “të drejta dhe të balancuara”. Dhe Trump po i mohon përpjekjet e Obamës për të adresuar ndryshimin klimatik. I them miqve të mi se do të ma kishte ënda t’i siguroja për këto çështje. Por nuk mundem./Project Syndicate-BIRN/