HISTORIA/ Prostituta që 90 vjet më parë çmendi tregtarët e pazarit të Korçës
HISTORIA/ Prostituta që 90 vjet më parë çmendi tregtarët e pazarit të Korçës
- 08.06.2016 #
Foto Ilustruese
Atë mëngjes u përhap lajmi se drejt pazarit të Korçës po vinte Lorena.
Gjithkush prej tregtarëve mbeti një çast i habitur. Dukej sikur përpiqeshin të pyesnin veten: “Të jetë e vërtetë?”
Edhe hamejtë lëvizën nga vendi dhe ndryshe nga herët e tjera, hodhën një shikim mbi rrobat e tyre për të parë nëse ishin në rregull.
Edhe Tatos që i mbahej goja, nuk po i rrihej pa u thënë të tjerëve: “So-ot në më-më-ngj-gjes do të vijë Lo-ore-ena”.
Nuk ishte e nevojshme të jepeshin më shumë shpjegime, pasi të gjithë e dinin se Lorena ishte një vajzë e re, me një bukuri të rrallë që dhe me një vështrim të vetëm mund të të ngrinte në vend e të mos përmendeshe dot kurrë. Ajo kishte ardhur nga Italia vetëm pak kohë më parë. Punonte si prostitutë në një nga shtëpitë publike të Korçës.
Ajo
Për bukurinë e saj flitej shumë, por tregtarët e Korçës nuk kishin pasur ndonjëherë rastin që ta shihnin nga afër. Thuhej se kishte burra që shkonin te shtëpia publike, por gjithnjë fshehurazi, në orët e vona të natës, që të mos i shihte asnjeri. Mundet që ndokush prej tyre të kishte fjetur me këtë vajzë që po çmendte gjithkënd me bukurinë e saj, por çuditërisht askush nuk donte ta besonte se mund të kishte ndodhur kështu. Një xhelozi e fshehtë i brente së brendshmi…
Për të mos rënë në sy të të tjerëve, tregtarët përpiqeshin të tregoheshin indiferentë, por befas, pa e kuptuar as vetë, e kapnin veten ose duke rregulluar reklamat e vendosura në hyrje të dyqanit, ose duke pastruar xhamat që ishin veshur nga pluhuri, ose duke sistemuar mallrat që shisnin çdo ditë. Të tjerët, (gjoja si pa të keq) kthenin kokën andej nga pritej të vinte ajo.
Jo më pak i shqetësuar dukej edhe Asllan K., një nga tregtarët më të rinj në moshë të pazarit të Korçës. Ishte një nga tregtarët që shiste vetëm mallra të shtrenjta. Klientela e tij përgjithësisht ishin njerëzit e pasur. Megjithatë shqetësimit të Asllanit nuk i kushtuan ndonjë rëndësi të madhe. Ndoshta ai e kishte nga pijet alkoolike. Çdo mbrëmje, pasi mbyllte dyqanin, ai së bashku me miqtë tij hynte në një nga lokalet me të mira të pazarit dhe qëndronin atje deri në orët e vona të natës. Pinin dhe këndonin. Sazexhinjtë e lokalit ishin të gatshëm ta gdhinin nëse Asllan K. do të qëndronte deri në agim. Ndoshta edhe këtë mëngjes ai do të ishte i lodhur nga ahengjet e natës.
Tatoja (njeriut që i mbahej goja) u shfaq përsëri mes pazarit dhe solli lajmin e radhës: “Lo-ore-na po-o- vje-e-en!”
Në hyrje të pazarit
Ajo sapo kishte hyrë në pazarin e Korçës. Thuhej se i kishte pëlqyer shumë. Për të tregu i qytetit ishte një mrekulli e rrallë. Madje kishte përshtypjen se po dashurohej me këtë qytet.
Në çdo hap që hidhte kishte jetë.
“Urdhëroni zotëri!…”.
“Urdhëroni zonjë!…”, dëgjohej gjithandej. Lëvizja e njerëzve ishte një vorbull e madhe.
Gjithkush që kalonte pranë saj, kthente kokën dhe e vështronte një çast si i shastisur. Vajza me emrin Lorena shoqërohej edhe nga dy çupa të tjera, por ajo ishte ndryshe në gjithçka (Të gjitha këto i tregojnë edhe sot banorët e Korçës, sepse historia e kësaj bukurosheje është përcjellë nga njëri te tjetri).
Dukej haptazi se Lorena kishte kureshtjen të shihte gjithçka.
Në periferi të tregut gjendej “pazari i vogël”, kështu quhej vendi ku shitej bereqet, më tej shtrihej pazari i bagëtive, kurse pazari i peshkut ndodhej në periferi të pjesës qendrore të pazarit të madh, cili rrethohej nga dyqanet me qepena prej druri ose hekuri. Aty ndodhej edhe një han që quhej “Hani i peshkut”. Lorena ngriti kokën dhe e vështroi një çast gjithë kureshtje. Iu duk i çuditshëm emri i hanit. “Hotel di pesce”, pëshpëriti me zë të ulët. Vazhdoi të ecte më tej.
Qëndronte gjithkund, shihte diçka, e merrte sakaq, e vështronte me vëmendje, e rrotullonte nëpër duar dhe pastaj e vendoste sërish në vendin ku e kishte marrë. Disi më larg, përgjatë një rruge të drejtë tregtoheshin prodhime të qumështit që nga kosi, djathi, gjalpi, dhalli i freskët e deri te specat e mbushura me salcë.
Ajo ende nuk e dinte se në pazarin e madh tregtarët e Korçës po qëndonin në pritje të mbërritjes së saj, ashtu sikurse nuk kishte si ta dinte se njeriut që i mbahej goja, Tatoja, atë mëngjes ishte shndërruar në një nga lajmëtarët më të famshëm: “Lo-ore-ena është te pa-az-ari i gra-a-a-ve” Megjithatë, bujtinat e pazarit të Korçës kishin tërhequr vëmendjen e saj. “Dua të martohem këtu, në këtë qytet të bukur”, kishte thënë ajo
Hanet e Korçës
Në të vërtetë, hanet e Korçës ishin vërtet të bukura.
Ja si i përshkruan shkrimtari Vagjush Ziko.
“Hanet e kohës sime, shkruan ai, ishin të madhësive dhe të stileve të ndryshme; të gjithë kishin të përbashkët portën e madhe dykanatëshe prej dru lisi, shpesh e veshur me llamarinë, kanatat e saj masive i mbanin mend të mëdha. Kyçi vëthkë i një dere të tillë ishte i madh, disa herë më i madh se kyçi i një dere të madhe shtëpie apo dyqani; çelësi i tij ishte i trashë, me dhëmbë të dukshëm, i derdhur në kallëp gize. Porta nga brenda kishte llozin; sa hapej kjo të binte në sy oborri katror ose në formë rrethore i shtruar me kalldrëm me gurë të zinj nga lumi i qytetit. Në mes apo diku anash oborrit ishte pusi me çikrik e me kovë për të nxjerrë ujë, që përdorej për t’u larë bujtësit e për t’u dhënë ujë kafshëve, kuajve apo mushkave Hanet ishin dykatëshe. Kati përdhes kishte mjedise të pritjes dhe të shërbimit të klientëve; dhomën e hanxhiut, një kafene mjedis për larjen e shtrojave, ahuret për kafshë. Kati i dytë, në shumicën e tyre, kishte një hajat të përbashkët, një korridor të hapur me parmakë druri dhe konakët e radhitur njëri pas tjetrit, secili me një derë druri dhe me dritare mesatare me xhama në pjesën e sipërme; brenda dhomave ishin rrogozat e shtruar në dyshemenë me dërrasa, që shërbenin për të fjetur dhe që më vonë u zëvendësuan me dyshekë, ndonjë fron prej druri, kandil apo llambë vajguri që në vitet ’30 u zëvendësua nga llamba elektrike, kishin shtroja dhe mbuloja. Pjesë e pandarë e orendive të çdo dhome ishte dhe mangalli që ndizej në ditët e ftohta të dimrit me qymyr druri, sipas kërkesës së klientit. Kishte pra komoditetin më të mundshëm e më të domosdoshëm, komoditet i cili erdhi duke u përmirësuar në vite…”.
Te pazari i grave
Pak më vonë, Lorena kishte lënë pas hanet e Korçës dhe kishte hyrë te pazari i grave, ku qëndroi disi më gjatë. Aty tregtoheshin prodhime që kishin dalë nga duart e tyre, veshje për femra prej tekstili ose prej leshi, qëndisma të ndryshme, qilima dhe velenxa etj. Prodhimet ishin të bukura. Gratë nisën ta vështronin me bishtin e syrit. Nuk donin ta besonin se ajo kishte ardhur enkas që nga Italia që të shkonte me burrat e tyre.
Si ishte e mundur?
Ajo ishte kaq e bukur sa mund të gjente një princ të vërtetë, ashtu siç tregohen në përralla dhe të shkonte jetën me të!
Dëshironin ta shihnin drejt e në sy por kishin një farë droje, sepse kjo femër merrej me diçka të turpshme që e quante “punë” dhe për këtë gjë ajo nuk kishte asnjë pikë turpi. Edhe kur u largua nga aty, gratë e Korçës nuk donin ta besonin se ajo krijesë që ishte shfaqur atë mëngjes kishte qenë e vërtetë. “Ishte kaq e bukur pikërëna!”, pëshpëritnin gratë e pazarit.
“Gra të tilla ta rrëmbejnë burrin nga shtrati”, mendonin ato.
Shtëpia e parë publike në Korçë ishte hapur që nga maji i vitit 1921, që nga ajo ditë, sa herë burrat ktheheshin në shtëpi në orët e vona të mbrëmjes, grave u shkonte nëpër mend ideja e frikshme se burri i tyre atë natë mund të kishte kaluar andej nga ajo shtëpi e mallkuar, por nuk dëshironin asnjëherë që këtë gjë ta thoshin me zë të lartë. Gjërat e turpshme nuk mund të thuhen kaq lehtë. Deri atëherë nuk kishin dëgjuar kurrë që ekzistonin edhe femra të tilla. Megjithatë në janar të vitit 1943 në qytetin e Korçë kishte pesë shtëpi publike, tri italiane (Liberativ, Castiello, Orsini) dhe dy shqiptare (Meriga e Mariano).
Po shkonte përmes Çarshisë
Së fundi, italianka e bukur tashmë po shkonte përgjatë rrugës së Çarshisë. ( Po , pazari i Korçës ishte me çarshi që do të thotë treg i mbuluar; rrugë me dyqane njëri pas tjetrit në të dyja anët). Pikërisht në këtë rrugë ishte duke kaluar ajo.
Sipas kodikut të Korçës, ngastra e Kasabasë (qytetit të Korçës), kishte edhe lagjen e quajtur lagjja e “Çarshisë”, madje po sipas kodikut të Korçës dhe Selasforit, ekzistenca e Çarshisë përmendej që nga viti 1875, ndërsa, sipas Ilia Ballaurit, “tradita në popull njeh për bezistan një rrugë të ngushtë 3 m në shpinë të hanit të Elbasanit, në të dy anët e së cilës ngriheshin dyqane. Aty tregtoheshin mallra të rralla e të kushtueshme, ndërsa më vonë, në shek. XX edhe pjesë makinerish të lehta.
Çarshia ishte një nga lagjet me të bukura. Pikërisht aty gjendej në atë çast ajo.
Djemtë ishin rreshtuar në të dy anët e rrugës dhe vështronin të heshtur e të përhumbur tek ajo çapiste mbi rrugën me kalldrëm.
Ishte vërtet si një ëndërr. Pas pak ajo do të gjendej në qendër të pazarit. Aty ku shtrihej pjesa më e madhe e dyqaneve, hoteleve, restoranteve, lokaleve, kafeneve, tavhaneve etj. Tatoja sërish ishte i pari që përsëriti të njëjtin haber: “Aaa-jo po v-v-je-en!”
Çast
Në qendër të pazarit kishte rënë heshtja. Tregtarët qëndronin pas banakëve të dyqaneve dhe prisnin ku do të ndalej së pari ajo. Dyqanet më të famshme ishin ato të Merdanëve, Tuxharëve, Kurtëve, Gegës, Rakos, Kapove…
Kishte edhe nga ata që hiqeshin sikur nuk e dëshironin hyrjen e saj në dyqanin e tyre, por askush nuk do të ndihej mirë, nëse kjo e huaj nuk do t’i begeniste dhe nuk do t’u kthehej në dyqan. Qëndrimin e saj, qoftë edhe për një çast më shumë te një dyqan, pronari do ta merrte si shenjë se ajo e kishte pëlqyer vërtet atë.
Lorena, sikur ta dinte mirë se çfarë ishin duke menduar ata, ecte dhe ndalej në të gjitha dyqanet, njëri pas tjetrit. Përshëndeste, merrte një buzëqeshje prej burrave, ndalej më tej, vështronte mallrat, i merrte ne dorë, pyeste për diçka dhe shkonte te dyqani i radhës. Befas kishte mbërritur te dyqani i Asllan K. Teksa ngriti sytë për të parë tregtarin, pa një djalë të ri që kishte mbërthyer shikimin mbi trupin e saj. Ai po i uronte mirëseardhjen në gjuhën italiane. Pati një çast hutimi. E pyeti nëse ishte italian apo nga ndonjë vend tjetër i botës.
“Jam shqiptar, i ishte përgjigjur Asllani, kam studiuar në Romë”.
Te ky dyqan kishte filluar të ngecte gjithçka në vend, e palëvizur. Ajo nuk po largohej. Dukej se edhe Asllani ishte i lumtur me këtë që po i ndodhte. Edhe pse ishin aq pranë, ata dukeshin sikur kishin filluar të udhëtonin drejt njëri-tjetrit. Tregtarët e tjerë vunë re se ajo ju afrua aq shumë, sa për t’i thënë Asllanit diçka te veshi. Pas kësaj Asllani kishte mbetur si i përhumbur. Askush nuk e dinte se çfarë i kishte thënë ajo. Mos vallë e priste që në orët e vona të natës ai t’i shkonte te shtëpia në periferi të qytetit. Askush nuk e dinte
Mbrëmje
Atë mëngjes dhe gjithë ditën Asllan K. mbeti në qendër të vëmendjes. Me Asllanin diçka kishte ndodhur. Gjithkush donte të dinte se si kishte kaluar takimi i atij mëngjesi me italiankën, por çuditërisht ai ishte bërë edhe më i heshtur nga sa kishte qenë më parë. Ndryshe nga ditët e tjera, Asllan K, mbylli dyqanin dhe nuk u kthye në lokalin e tij të preferuar. Nuk shkoi as të nesërmen dhe as të pasnesërmen.
Mesa dukej kishte vendosur të mos shkonte më në kafene. Nuk dëshironte as të pinte dhe as të këndonte.
Shpirti i tij kishte mbetur diku tjetër.
Vajza që mbante emrin Lorena dhe që atë mëngjes shoqërohej nga dy çupa të tjera, i kishte pëshpëritur te veshi: “Të pres!”.
Vetëm kaq i kishte thënë. Më pak se kaq, nuk mund të thuhet asgjë tjetër, ashtu sikurse për të thënë më shumë se kaq, me çfarë fjalësh të tjera mund të thuhet.
Por, ai kishte mbetur në mëdyshje.
Iu lut Zotit t’i ndriçonte mendjen dhe t’i tregonte udhën që duhej të ndiqte, por zëri që i kishte pëshpëritur te veshi “të pres”, pavarësisht nga zgjidhja që do të pranonte, do ta ndiqte pas për tërë jetën, madje deri në lamtumirën e fundit.
Kjo histori ka ndodhur te pazari i Korçës
Vepror Hasani