Marrëdhëniet shqiptaro-ruse dalin me një syprinë të re mes fakteve më pak të njohura për publikun.

Historiani 51 vjeçar rus, Piotr Iskenderov prej vitesh ka zhvilluar një interesim të gjallë për marrëdhëniet shqiptaro-serbe, aktivitetet e konsujve dhe përfaqësuesve rusë në vilajetet shqiptare në Perandorinë Osmane si dhe historitë intriguese prej Revolucionit Bolshevik deri në vitet ’60, shkruan konica.al

Iskenderov që tani është kërkues në Institutin për Studime Sllave, sjell fakte të reja për marrëdhëniet e shqiptarëve me Rusinë, madje të tilla edhe nga momentet dramatike të krijimit të shtetit të pavarur shqiptar.

Në korrik të vitit 1912, korrespodenti i gazetës nga Shën Petersburgu ‘Речь’ (Fjala), V. Viktorov zhvilloi një bisedë me Riza beun, njërin nga krerët e kryengritjes shqiptare. Ky i fundit i thotë korrespodentit rus:

“Ne njohim vetëm dy popuj të mëdhenj: popullin tonë dhe popullin rus. Ne po luftojmë që populli i madh shqiptar t’i marrë të drejtat që i takojnë. Lufta jonë e tashme, është vetëm hapi i parë. Ne kërkojmë të drejta të posaçme për katër provincat: Shkodrën, Janinën, Manastirin dhe Kosovën. Sa i përket provincës së pestë – Selanikut – ne ende nuk kemi ardhur në përfundim. Kjo provincë është e populluar edhe nga shqiptarët. Në këtë përpjekje krejt populli shqiptar është me ne”.

Po në këtë kohë, diplomatët rusë vunë re ndikimin në rritje të faktorit shqiptar. Kësisoj, konsulli rus në Vlorë, Aleksandër Petrajev i raportonte Shën Petersburgut:

“Populli shqiptar, që nuk ka luajtur kurrë ndonjë rol politik gjatë sundimit osman, po krijon një fuqi të tillë, duke i kaluar kufijtë e tij, diçka që është e denjë për një të kaluar të lavdishme historike”.

Iskenderov sjell edhe gjetje të tjera me vlerë. Ai citon raportin e diplomatit rus në Cetinë, K. A. Gubastov drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Rusisë, ku njoftohej për përpjekjet e Malit të Zi për të hapur shkolla në Shqipërinë e Veriut dhe në Kosovë:

“Mali i Zi, pavarësisht të ardhurave të pakta, shpenzon 3500 guilderë në vit për 11 shkollat e tij në Shqipëri dhe Serbinë e vjetër”.

Një tjetër dromcë interesante që ilustron kryengritjen antiserbe të vitit 1913, është edhe një kërkesë e disa përfaqësuesve shqiptarë drejtuar Ministrisë së Jashtme Ruse.

“Sot erdhi një delegacion i shqiptarëve nga Ohri, Dibra Struga dhe Prishtina dhe u përgjëruan për ndërhyrjen ruse kundër mizorive serbe. Sipas tyre, ekzekutimet bëheshin pa dallim gjinie dhe moshe. Përfaqësuesit shprehën besimin e tyre se vetëm Rusia mund të bëjë që Serbia t’i ndalojë këto tmerre”, raportonte konsulli rus në Vlorë, Petrajev me 21 tetor 1913.

Historiani, Piotr Iskenderov sjell edhe vështrime interesante mbi prejardhjen e shqiptarëve në sytë e diplomatëve dhe studiuesve rusë.

Duke polemizuar me autorët serbë, si Cvijiqi, që pretendonin se serbët në Kosovë janë shqiptarizuar relativisht vonë, disa diplomatë rusë qysh në fillim të shekullit njëzetë sfidonin këtë pikëpamje.

Njëri prej tyre ishte edhe konsulli rus në Mitrovicë. G. Tukholkoy, i cili në një raport të detajuar të vitit 1915, theksonte se: “shqiptarët ishin padyshim me prejardhje ariane. Sigurisht, ata kanë jetuar gjatë në malet e tërthoreve perëndimore të Gadishullit Ballkanik”.