Përkthehet frëngjisht “Loja, shembja e qiellit”

Sa herë është rrotulluar Toka rreth Diellit qysh nga ngjarjet që rrëfehen te Loja, shembja e qiellit? Kufomat e balsamosura si e Leninit, apo ajo e Gjergj Dimitrovit, kanë përfunduar të ngatërruara me ato të faraonëve egjiptianë, Muri i Berlinit është bërë bashkëkohës me qytetet e inkasve, perandoria sovjetike s’është veçse një pluhur i hollë i kuq mes faqeve të një libri historie. Dhe vetëm shkrimtarët e mëdhenj si Bashkim Shehu, ende mund ta nxjerrin nga hiçi që e ka gëlltitur Shqipërinë komuniste, atë regjim ku mjekët e kishin të ndaluar t’iu thoshin pacientëve se kishin kancer “që të mos demoralizoheshin, çka binte ndesh me ndërtimin e socializmit”, atë tirani të aftë për ta ndjekur kundërshtarin imagjinar, madje edhe pas vdekjes së tij: “ai u përjashtua nga Partia si armik, gjashtë vjet pas vdekjes, a thua konspironte në botën e përtejme dhe në bashkëpunim me të vdekur të tjerë”.

Ky roman merr trajtën e kujtimeve të Aleks Krastës, ish-bashkëvuajtës i rrëfyesit (edhe njëri, edhe tjetri, dyzime të tejdukshme të autorit), “dhjetëra faqe të shkruara ethshëm, rrëmbyeshëm, një pjesë e madhe shënime fragmentare, me një shtjellim të ndërlikuar, madje herë-herë të rrëmujshëm”. Një tekst limit “me përjetime në kufijtë e së pamundurës”. Ëndrra të njëpasnjëshme, ku peripecitë iu binden ligjeve të gjendjes së jashtëzakonshme nokturne, domethënë pa u shqetësuar për kronologjinë dhe aq më pak për identitetet e qëndrueshme – një vajzë shndërrohet brenda çastit në një dyzetvjeçare, mbesa i zë vendin emtës ashtu si zëvendësimi i beftë i personazheve në një film të Mélièsit, tre aktorë të ndryshëm luajnë njëri pas tjetrit rolin e një prifti të ngarkuar që të dëgjojë rrëfimet në prag të vdekjes. Episodet ndjekin njëri-tjetrin dhe përsëriten të deformuar: Aleksi arrestohet nga policia politike në po atë tren që, kohë më parë, vidhte udhëtarët nën urdhrat e Xhimit, përvoja e tij seksuale me një të çmendur përfundon në një guvë të nëndheshme, ku e kishte çuar më parë një ëndërr që pasonte varrimin e të atit dhe ku do ta shpien sërishmi disa orë të kaluara në një klub nate. “Njohje nëpërmjet humnerave”, thoshte Henri Michaux. Gjumëprishur, personazhi kryesor, rrëfyesi dhe lexuesi nuk arrijnë të çlirohen nga çarçafët e lagur të rrëfimit, ashtu si të dyshuarit që nuk dinë se për çfarë krimi akuzohen, që t’i lënë më së fundi rehat: “s’kuptonte ç’po ndodhte, i bëhej si një ëndërr e keqe, nga e cila nuk zgjohej dot. Përveçse po të trillonte, të shpikte gjëra të paqena dhe të thurte me to një ëndërr për të dalë nga kjo ëndërr ku ndodhej”.Autobiografi e tërthortë, vite burgu pas vdekjes së babait përmendur kalimthi, variacion mbi Kontin e Montekristos (hakmarrja e Aleks Krastës është po aq makiavelike sa ajo e Edmond Dantesit dhe roli i at Shtjefnit është jo më pak vendimtar se ai i abatit Faria), arritja e romanit Loja, shembja e qiellit buron gjithashtu nga një temë që rrallëherë është paraqitur me kaq vlefshmëri letrare: përvetësimi i trashëgimisë së katolicizmit nga diktaturat komuniste. Luigji, thjesht ingranazh i makinës shtypëse totalitare, nuk mjaftohet me të bërtiturën “tani Zoti jemi ne” dhe me uzurpimin e identitetit të një prifti, por, si trashëgimtar i Inkuizicionit, shfrytëzon të gjitha trajtat e fajësisë, që mund të ndiejnë kundërshtarët hipotetikë, duke filluar nga ajo që lidhet me mëkatin e zanafillës. Ashtu, sikurse çdo qenie njerëzore, vjen në botë e shënjuar me këtë damkë, çdo qytetar shqiptar ka mëkatuar ndaj Partisë në mendime, në veprime apo në fjalë, prandaj dhe në fundit të fundit, herët a vonë do ta pohojë. Ndërkaq, Aleks Krasta ndihet fajtor gjithkund dhe në çdo rrethanë, një ndjenjë që evoluon vazhdimisht gjatë romanit, por që nuk i shqitet nga shpirti: “tashmë i çliruar nga fajësia dhe, pastaj, ca nga ca, njëherësh me urrejtjen e tij ndaj atyre që po ia prishnin qetësinë babait në varr, dhe që më vonë do t’i quante pushteti i armiqve të popullit, i trazuar me këtë urrejtje, zu të ndihej fajtor për babanë, i cili gjithsesi njësohej në mendjen e tij me atë çka ai më vonë do ta quante pushteti i armiqve të popullit, dhe për shkak të gjërave që mund të kishte bërë i ati duke iu shërbyer atyre”. Nuk është aspak për t’u habitur nëse në Shqipërinë e Enver Hoxhës psikanaliza ishte e ndaluar si pseudoshkencë borgjeze, arsye që nuk arrinte ta fshihte akuzën për konkurrencë hileqare.

Një diktaturë mund të shembet, si ndodhi në Shqipëri më 1991-shin, të burgosurit politikë mund të dalin nga burgu, sikurse u ndodhi atë vit Aleks Krastës dhe Bashkim Shehut, po burgu nuk del kurrë prej tyre. I pari, madje gjer në Milano, jeton në një botë që është “shndërruar në një karusel vegimesh që iknin pareshtur”, i dyti jeton me kujtimin e shokëve të tij të burgosur: “Sa herë më kthehet në mendje ajo pamje, më bëhet se ende janë atje, nën shiun e imët, sado që disa prej tyre i kam takuar pasi dolën së andejmi”. Që të dy në romanin që do të lexoni, “jeta e tij ishte për të njëfarë libri, për të cilin kërkonte ngulmueshëm, shqetësueshëm, një kuptim, apo më saktë një domethënie”. Në një tjetër hapësirë, në një tjetër kohë. Përgjithmonë.

Që të kuptosh një delir, nuk ka mënyrë tjetër përveçse të bësh tënden logjikën e tij; që të rigjesh një vend të zhdukur në një të çarë të thellë të Historisë, nuk ka mundësi tjetër përveç që ta lësh veten të bjerë në hon – Loja, shembja e qiellit të kujton ëndrrat e këqija të një speleologu që rrotullohet pareshtur në një shtrat një mijë lega nën Tokë, larg Diellit.