Intervistoi: Violeta Murati

Z. Graçi, ju jeni nga shkrimtarët më aktivë në këto 30 vite, nisur me ‘betejën’ tuaj, një sfidë shprehjeje dhe estetike jo e lehtë për t’u tejkaluar për lexuesin shqiptar, nga situata 45 vjeçare e letërsisë së realizmit socialist. Nga vështrimi juaj, si është të bëhesh shkrimtar në Shqipërinë e sotme?

Parë nga e tashmja duket sikur kemi qenë në një vijë sulmi ndaj vlerave ekzistuese, ndaj arritjeve të asokohshme letrare dhe autoriteteve mbizotëruese të fushave tona. Në fakt nuk ka qenë aspak e paramenduar si ‘sulm’ ndaj asaj që ekzistonte, përkundrazi, secilit i kish ardhur koha biologjike dhe kulturore të sprovohej, të shprehte veten e tij në botën ekzistuese dhe botën ekzistuese ta hetonte në veten e vet – si ishte ndryrë, si ishte përplasur e asimiluar organikisht. Për vitet letare ‘45-‘90 më pëlqen të përdor përcaktimin letërsi e viteve 1945- ‘90, pa u ngujuar te parcela ‘realizmi socialist’ në këto vite. Na erdhi radha e natyrshme të provojmë të shprehemi nëpërmjet artit letrar në kohën kur sistemi politik-totalitar po shembej dhe bashkë me të edhe krejt infrastruktura shtetërore e botim-promovimit e deri te rrjeti i dendur i bibliotekave e librarive. Kishte pllakosur varfëria deri në kufinjtë e urisë, kishte pllakosur ankthi i ikjes nga ky vend, – leximi, për rrjedhim, nuk mund të ishte në përparësitë e jetës së përditëshme të njerëzve të zakonshëm. Një përmbajtje krejt e re jetësore, një un i përvetshëm nuk mund të sjellë veçse figurime të reja letrare-artistike, për pasojë – rinovim të kategorive estetike e të mjeteve shprehëse letrare. Kjo nuk ndodh në dëm të traditës së afërt a të largët, por falë saj, në kontrast me të, në bashkëjetesë, si degë të së njëjtit trung, nga e njëjta tokë. Të bëhesh shkrimtar në Shqipërinë e sotme? Kotësi e panevojshme, sa më shumë t’i jepesh përkushtimisht letërsisë këtu, aq më pak do të marrësh prej saj; asimetri fyese për njeriun.

Cila ka qenë për ju ‘beteja’ më e ashpër për t’u përballuar ndërsa donit të ishit në këtë kohë, të shkruanit por dhe të afirmoheshit?

Ndërsa ëndërra ime kishte qenë një diplomë në njërin nga fakultetet më të pëlqyer të asaj kohe, “Histori-Filologji”, pamë sakaq se ai formim e ajo diplomë, ndonëse e merituar dhe me vlerësime të larta, të shërbente për pako gjë ose për asgjë. Kjo ishte pothuajse dramë për ne. Disa u përditësuan në zeje të përafërta duke gjetur formulën e mbijetesës jashtë modeleve humane, kryesisht te përvoja e kameleonit; pjesa më e madhe dolën në rrugët e mëdha të botës për të gjetur një mënyrë te re jetesë e mbijetese, për t’u riformuar si qytetarë të një bote krejt të ndryshme nga bota e vogël meskine, anakronike e mishngrënëse së cilës i përkisnim ne. Ndërmjet këtyre dy kohëve shqiptare për mua sfida më e rëndësishme, krahas kryerjes së studimeve ishte të kuptoja çfarë po ndodhte, çfarë rend i ri vlerash e kriteresh po vendosej nën gërmadhat e kështjellës së rrënuar komunisto-staliniste. Të gënjehem sa më pak, thoshja me vete ndërsa ecja këmbësor e i vetëm nëpër kaosin apokaliptik të Tiranës e të mbarë vendit tonë.

Si ka nisur shkrimi tek ju, keni një rrëfim për jetën tuaj?

Nuk kam pasur sprova letrare në fëmijërinë time, as vargëzime artistike gjatë periudhës së adoleshencës. Hartimet në shkollë i bëja bukur, me dëshirë të madhe, sigurisht. Dhe ritregmin në mjediset e shkollës shokëve të mi të çdo libri që kisha lexuar, e kisha për zemër. Në vitet studentore nisa të shkruaj poezi, poezi në kufijtë e një proze poetike për nga tipologjia. Sportelet botuese në editorinë shtetërore të asaj kohe ishin të mbyllura për mua dhe të ngjashmit e mi sepse kishte boll mbiprodhime, ishin plotësuar organikat me poetë, prozatorë, studiues; prodhimi zyrtar i kohës për prozën e poezinë mund të kishte kapur shifrat 120% krahasuar me zotimet publike në mbledhjet përkatëse të organizatave përkatëse. Nga ana tjetër mua vetë nuk do të më shërbente për gjë botimi, e kam fjalën për vitet ‘90/’91…më dukej gati padrejtësi të kërkoje nga njerëzit të të lexonin në kushtet e rrethana në të cilat ata ishin…Poezinë e kam shkruar nisur nga viti ’87, në 4-5 vitet në vijim, – e kam pasur për lexime miqësore, e ruaja si mund të ruhet një stoli e vyer prej njeriut që së afërmi mund të mos jetë më fizikisht. Një rrëfim për jetën e brendëshme të çdo njeriu do të kërkonte disa jetë për t’u kryer, pasi jeta psikologjike, jeta e përjetuar, rrëfimi i jetës së përjetuar emocionalisht është qindrafish më i madh se koha astronomike që i korrespondon. Në libra, po, kam ekspozuar e mund të ekspozoj portrete e pamje të zgjedhura të saj.

Ju keni ardhur nga qyteti i Gjirokastrës, dhe ne detyrimisht krijojmë asosacion të pashmangshëm me çdo lloj letrariteti që buron prej andej. Riktheheni shpesh në vendin e lindjes, mund të bëni një përsiatje mbi këtë, sa ndikues ka qenë?

Në fëmijëri isha tifoz i pa epur i çdo gjëje që kishte të bënte me Gjirokastrën: këngëtarë – Petrit Lulo, Grupi i të Rinjve, futbollistë – S.Braho, Astrit Boni, shkrimtarë – Kadare, shkencëtarë – E. Çabej, e një radhë arsimtarësh të njohur. Sa më i vogël të jetë njeriu, aq më pranë vetes e mendon qendrën e botës. Rrugët dhe ndërtesat e saj karakteristike janë të bukura për t’u soditur, por të mundimshme për t’i pasur pjesë të jetës së përditëshme. Kam dashur mbi gjithçka fytyrat dhe praninë e të afërmve të mi. Vendlindja ime dhe ‘universitetet’ që kam kryer në dhjetëvjeçarin e parë të jetës ndodhen në një fshat të Gjirokastrës, në Kolonjë; kjo largësi prej pak kilometrash më ka detyruar ta dua Gjirokastrën pa ia ditur njollat e errëta të saj, mangësitë, kufizimet, anët negative. Shkoj shpesh në qytet, ku jetojnë prej një kohe të gjatë familjarët e mi, shkoj dhe fshatrave aty rrotull ku është zhdukur e po zhduket çdo dëshmi materiale që lidhet me kujtimet e mia të fëmijërisë. Vendndodhjet/vendbanimet e mia kurrë nuk kanë ndikuar në çfarë do të shkruaj apo në çfarë nuk do të shkruaj. Nuk më është bërë ndonjëherë pengesë apo motiv frymëzues vendlindja ime, qyteti im. Historitë njerëzore më tërheqin, fati i tyre më tërheq, jo vendet si të tillë. Dhe vendlindja ime nuk është dalluar ndonjëherë për dinamikë ngjarjesh njerëzore, për epos, për konflikte a ballafaqime kapitale. E sidomos të çliron nga malli letraresk, nga mallëngjimi hipokrit-folklorik kur llogarit se sa të pamundur e ke të jetosh atje për shumë vite…

Emri juaj, edhe pse jo i përfshirë drejtëpërdrejt, është marrë së bashku me grupimin e avangardës, një brezi që erdhi shpejt në letërsi duke kërkuar përmbysjen estetike-gjuhësore në letërsi… Disa e kanë vazhduar me shkrimin letrar, cilësuar si autorë të 90-ës… ndërsa me ju çfarë ka ngjarë? Çfarë ishte ajo kohë?

Në atë kohë mbizotëronte shpotia, përçmimi, ironizmi i vetes, i objekteve e subjekteve që na rrethonin. Unë pak besoja se ato shokë e shoqe me të cilët ishim në garë qesëndish bajate, aggresive mund të krijonin diçka të re, të bukur, të mire duke e bërë agresivë ndaj vetë gjuhës shqipe, ndaj vetë vlerave të provuara të çdo fushe, ndaj ligjërimit letrar si narrativë artistike e si ligjërim shkencor. Dhe nuk besoj se kam gabuar në parandjenjat e mia të dikurshme. Janë harruar tashmë paroditë dhe dacibaot post-komuniste të asaj periudhe, janë harruar e do të harrohen edhe më tej mjaft emra që vetëm sa turbulluan ujërat e qeta të liqenit tonë letrar pa provuar të pohonin diçka që ishte e tyre, ishte e vleshme, ishte estetikisht e çmueshme. Fatmirësisht, pati përjashtime, pati vullnete të fuqishëm krijues që u përkujdesën të zhburgosnin djajtë e tyre, u përpoqën të ekspozonin në dritë të diellit dilemat, ankthet, përfytyrimet e tyre. E këta bënë dhe po bëjnë duke na dhënë letërsi. Nëse nuk më përfshijnë në evidenca emërore të asaj periudhe me prirje avangardiste/moderniste/post-moderniste, nuk më bien në qafë. Nuk kam qenë.

A mund ta pohojë çdo individ vetveten, si?

Çdo individ, jo, nuk mund ta pohojë vetveten, parë nga perspektiva sociale-historike. Por individë të veçantë – po. Në radhë të pare – artistët, ndër artistët – të parët janë ata të artit rrëfimtar. Duke pohuar vetveten jo si pemë gjenealogjike, por si qenie njerëzore, vendosur qartësisht në kohë e hapësirë, shkrimtari lë pas vetes një punë që jeton më shumë se ai vetë.

Një pjesë e analizës, kureshtjes, vëmendjes ftilluese që mund t’i kushtohet më pas e në vijim veprës së tij shkrimore-artistike të çon dashur pa dashur nëpër labirinthin e jetës së tij të njimendtë. Ky është dimensionim i individit, përmasat e tij reale.

A keni pasur ambicien të kishe një fytyrë në letërsi, çfarë frike të shoqëronte?

Një njeri i pafytyrë është tmerr për shoqërinë, mjerim për veten, katastrofë. Kurse një shkrimtar pa fytyrë nuk mund të jetë shkrimtar e as njeri. Çdo njeri ka një fizionomi të tijën, këtë e kam ditur qysh kalama; çdo njeri është i papërsëristshëm dhe i pa ngatërrueshëm, – edhe kjo e vërtetë fillestare ka qenë e ditur për mua që kur kam qenë fëmijë. Ajo që më ka shqetësuar lidhej me faktin se si do të shiheshin nga të tjerët gjërat, historitë, faktet e mia të shenjta, të vyera, – të treguara për të tjerët… Dhe kjo frikë është e lidhur me ndërgjegjesimin nga po shkon shoqëria jonë, nga lloji i kulturës që prodhohet e konsumohet te ne. Dhe frika, ish vizitorja e rrallë, tashmë ia ka lënë vendin fatalitetit: një shoqëri sipërfaqësore e ngecur në pasqyrat e dhomave të gatimit, në kolltukët e holleve të hoteleve, në paradhomat e burokratëve, në faqet e lëmuara të telefonëve me prekje e rrëshqitje, në listat e bashkive për marrje/ndërprerje të ndihmës ekonomike.

Cila letërsi ka ndikuar te ju?

Ndikimin nga letërsia e kam emocional, jo konceptual. Gjërat që më kanë emocionuar më kanë vënë në lëvizje të pandërprerë kureshtjen, imagjinatën, arsyen, gjykimin. Në letërsinë time kanë ndikuar më fort përvojat e mia jetësore të dretëpërdrejta; ndër gëzimet e emocionet e mia të mëdha kanë qenë ato që kanë ardhur prej letërsisë së lexuar. Ajo që kam shkruar vetë nuk më shkakton kurrëfarë gëzimi, emocioni.

Keni botuar poezi në fillim, “San Valentino”, 1993. Dhe prej 1995 jeni i njohur me 10 romane, në mos gaboj? Përse ky kapërcim?

Kam shkruar mjaftueshëm për një periudhë të shkurtër, aq sa poezi më ka ardhur në mënyrë të pavetëdijshme, spontan. Poezia të ndihmon të ndërlikosh marrdhëniet me un-in tënd; të ndihmon të ekzagjerosh konfliktet apo harmonitë universale. Kurse proza e gjatë të ndihmon të zbulosh më saktë konfliktet dhe kontradiktat, dasitë dhe ngjashmëritë, ligjësitë e qëndrueshme – nga imtësitë anatomike të qenies deri te frakturat kolektive-epokale. Një prozë e përsosur ta madhëron vizionin poetik të ekzistencës, botëkuptimin.

Ju jeni përkthyer e botuar nga “Gallimard”. Si mbritët atje? Çfarë rëndësie kish për ju?

Botues francezë erdhën për të gjurmuar letërsi shqipe diku nga viti ’95. Në listat rekomanduese të ministrisë unë nuk bëja pjesë, domosdo. Por francezët, me skurpulozitetin që i karakterizon në punë në përgjithësi perëndimorët, morën me vete gati çdo libër që iu ofrua nga ministria, autorët, botuesit. Nëpërmjet botuesit tim në shqip libri shkoi në duart e duhura: përkthyesja e shquar Christiane Montecot ra në dashuri me atë roman, e përktheu me një frymë, trokiti në 25-30 botues të ndryshëm francezë. Në fillim pranuam ofertën e një botuesi të ri, pa emër në tregun e librit, por libri ra në sy të Partick Raynal, drejtor botimesh të Gallimard, ai ndërhyri dhe i blenë të drejtat e botimit. Botimi i atij libri në shqip duhej të ishte një moment gëzimi për shkrimtarët dhe intelektualët e brezit tim, të paktën për ata; duhej të ishte i lakuar dhe i mirëseardhur ai libër në radhët e burokracisë kulturore, siç duhet të jetë i përshëndetur çdo libër që ngritet mbi moshatarët e tij, shkon më lart, më larg. Për mua ai botim e ai vlerësim i madh kishte domethënie…

Prirja satirike, kujtoj romanet “Bijtë e Zotit majmun” dhe “Shpata e ndryshkur”, tepër të spikatur dhe autentikë në llojin e vetë, kur edhe në botë është e rrallë letërsia satirike. Tek ne si është kjo situatë? A mendoni se ka një terren të përshtatshëm për letërsi satirike te ne?

Prirja për humor është prirje për higjenë në kuptimin e shumëfishtë të fjalës. Higjenë mendore, shpirtërore, distancim nga vulgu, mediokriteti, shpallje lufte të ëmbël ndaj turli fasadash e bufonadash që i estetizojnë mbeturinat, hedhurinat duke dashur ti bëjnë normë, kulm, modë. Shqipëria është një vend i dështuar në çdo pikëpamje; nuk është më as shprehje gjeografike, sikurse është etiketuar armiqësisht kur po ndaheshin kufijtë ballkanikë, gati dy shekuj më parë; ka dështuar në çdo aspiratë njerëzore-qytetare e qytetëruese; nuk ka dështuar vetëm në drejtimet që të bëjnë grotesk, qesharak e mjeran si vend e si shoqëri: në kapardisje, në mburrjet pa bereqet, në hipokrizi, në hajni urbane e babëzi primitive.

Romani satirik te ne nis me një emër të dalluar, Qamil Buxheli; çfarë ka sjellë pas tij romani satirik shqiptar është nën nivelin e kureshtjes sime, nuk mund të marr mundimin të merrem me to. Vrej se shkrimtarët e mëdhej të satirës janë të paktë edhe nëpër vende me tradita letrare ku e ku më të pasura se ne. Paraletërsia, zbavitja e masave nga mas-mediet e kanë prishur shijen për humorin e mirë, e kanë ndotur ambientin me grimasa të shëmtuara, me fjalor të pistë, me gjeste të turpshme, kanë rrënuar etikën e komunikimit publik dhe vetë moralin.

Shkrimtarët këtu janë të çmeritur, mendoj, nga titujt si shkrimtar i popullit. Ka pothuajse një trajtesë dyshuese kur vlerësohet një shkrimtar. Fjala është për çmimet, përse nuk na iket nga ky sistem që nuk funksionon?

Shkrimtarët këtu janë në lëngim, disa presin të shpallen e të trajtohen financiarisht si të tillë nga shteti, e ca të tjerë nga rjetet sociale, interneti. Ka jo pak që shpresojnë se çmimet vendase letrare mund t’i nxjerrin nga halli e kështu me radhë. Nuk ikim nga ky sistem i dorëzimit dhe i pagëzimit të vetes si shkrimtarë me xhepin e uratën e shtetit (??) sepse nuk është krijuar tregu i librit sipas parametrave e funksioneve që ka sot tregu i tij në botën e zhvilluar.

Kur e kupton një shkrimtar se duhet të nisë një roman, ju domethënë?

Te unë jetojnë për një kohë të gjatë idetë, imazhet, personazhet e një romani të mundshëm, mbase me vite. Dhe vjen një çast kur kjo barrë e shenjtë nuk mund të mbahet më në mendje, duhet ‘zbardhur’ në tavolinë, duhet shkarkuar nga mendja nëpërmjet shkrimit.

Çmimi i madh kombëtar për veprën më të mirë letrare në vitin 2014 iu është dhënë për romanin “Stina e Hijeve” për rrëfimin me shumë zëra të dramës së pagojë të një fati njerëzor duke shfaqur njëkohësisht peripecitë e një populli të tërë. Kritika pothuajse e pagojë, pse na duhet?

Ishte një roman i menduar gati çerek shekulli, i shkruar në pak javë, i botuar të një botues i ri, por mjaft i përkushtuar ndaj librit, dhe.. më falmi që e them.. ishte dhe është një roman që ka ecur shumë mirë te lexuesit, është pëlqyer e po pëlqehet. Me poshtë, te ‘kritika’ nuk përkulem dot të bëj vrojtime.

Romani i fundit, Pëllumbat i vrasin natën, Onufri, 2018- çfarë dëshmie është?

E keni lexuar dhe kemi bërë bashkë një bisedë publike për të. Siç ka shkruar E. Sabato: ‘Po ta përmblidhja në disa fjalë një roman, nuk do të ishte e nevojshme ta shkruaja në qindra faqe..’ Besoj se është një roman i pasur, nga ana epike, si histori, si marrdhënie e ndërlikuar shkak-pasojë midis njerëzve, midis njerëzve dhe shtetit, madje edhe midis jetës së njerëzve të zakonshëm të një vendi si Shqipëria e pas LIIB dhe vendimeve ndërkombëtare gjeo-politike për ndarjen e botës në kampe, me perde të hekurta. Është roman dashurie mes dy të rinjve, por është dhe saga e përgjakur e një familjeje…

Çfarë përvoje është letërsia? Nga burojnë librat e tu?

Letërsia mund të jetë sa për të shtyrë kohën në tren, në lulishte, në çadrën e palazhit, por mund të jetë edhe për ta shtyrë më tej njohjen e mirëfilltë për natyrën e mistershme njerëzore, për historinë, për kombinacione të jashtëzakonshme të rrethanve ku njerëz të ndryshëm befasojnë e befasohen, njëkohësisht. Si lexues jam vetëm me llojin e dytë të letërsisë. Si shkrues: librat e mi burojnë nga përjetimet e mia, nga njohjet me njerëz, histori, episode të jetës së përditëshme.

Ju jeni edhe një autor polemist…çfarë të shqetëson?

Si shkrimtar jam bashkëmoshatar me editorinë (private) të vendit tonë; kur unë kam pasur librin e parë, ato dy vite kishte ardhur në jetë ky system botimesh që kemi. Kështu, jemi rritur duke gabuar e duke mësuar. Mirë do të ishte që secila palë të ndërgjegjësohej edhe për gabimet e tij e të mos kufizohej te satanizimi i tjetrit. Pra, problem të rritjet ngatërresat që mund të kenë lindur në mjedisin tonë, me shokë e kolegë të ndryshëm. Por jam shprehur e do të shprehem në shtypin qëndror jo vetëm për probleme e dukuri kulturologjike. Përse jo?

Çfarë mendoni se është sot rreziku më i madh për një shkrimtar?

Rreziku më i madh që mund t’i avitet një shkrimtari shqiptar është mbivlerësimi i pritshmërive optimiste prej letërsisë që ata prodhojnë.

Keni një përcaktim se çfarë do të thotë të shkelësh brigje të reja estetike?

Kategoritë estetike janë po të njëjtat, nuk mund të ketë risi në paradigmat estetike. Prurjet, risitë janë të kanalizuara te narrative dhe kjo e fundit në shërbim të një historie tërheqëse romanore.

Ekziston mendësia se autorët shqiptarë nuk janë të shitshëm…çfarë nuk shkon?

Pjesa më e madhe e atyre që botojnë nuk janë autorë. Disa botojnë ndonjë libër sa për të pastruar shërbimesh e shërbesash të ulëta; disa sa për t’i dhënë fytyrës së tyre publike një formë të pranueshme, sa më intelekutale e humane; disa shkruajnë sepse kanë fonde për vetbotim e kështu me radhë një sërë të mbyturish që mund të mbysin fare letërisë. Këta tipa e prototipa kanë bërë që letërsia shqipe të shkaktojnë bezdi nëpër libraritë tona; këta tipa e prototipa e kanë banalizuar shenjtërinë e shkrim-botimit në atë farë feje sa shpesh detyrohemi t’i shmangemi me humor paraqitjes së vetes si shkrimtar në mjedise me të panjohur. Nëse botuesit shqiptarë do të investonin vetëm lekët e tyre për botimin e librave nga letërsia shqipe, ata do të dëshmonin maturi, përgjegjësi profesionale, kulturë botimi, shije të hollë përzgjedhjeje; nëse botuesit do të investonin kapitalet e tyre monetare në botimin e letërsisë shqipe, do të kishim për rrjedhim shërbimet e duhura ndaj librit në çdo hallkë të tij. Por kur botuesit shndërrohen në sekserë mes parallinjve që dinë të shkruajnë në kompjuter dhe shtypshkronjave që duan punë e para, libri shqip do të vazhdojnë të turpërohet me libra që nuk janë libra dhe me shkrimtarë që nuk janë shkrimtarë. Ky është problemi, për mendimin tim. Edhe vetë sponsorizimiet shtetërore drejtuar dorëshkrimeve të autorëve debutues i quaj potencialisht të dëmshme, në prizmin e cilësisë, të dobisë estetike të donacionit. Me vepra të sponsorizuara e të pa shikueshme/lexueshme nga publiku, me libra të parapaguar nga sponsor të ndryshëm krijohet një listë fiktive me pseudoshkrimtarë të paraqitur si shkrimtarë, e kështu me radhë.

Për romanin keni thënë se e konceptoni si ‘vend-strehim të sigurt’, poezia, çfarë vendi ka? A shkruani më?

Romani (i zgjedhuri, i arriri) është ngjarje që nuk mund të kalojë pa u vënë re; është fakt shpirtëror i materializuar, është monument letrar jo vetëm në kuadrin e biografisë së autorit, – por në jetën e përgjithshme mendore-shpirtërore të një vendi. Në rrjedhë të viteve romanit të zgjedhur i shtohet rëndësia, shkëlqimi…. Parë me syzet e atij që shkruan romane, romani është vendtakim dhe sintezë e gati tërë llojeve letrare: poezi, tregim, dramë, komedi…mund të jetë sintezë e epikës, lirikës, filozofisë, esseistikës; është sprovë ku shartohet dhunita spontane krijuese me dijen, me kulturën e përgjithëshme të autorit. Duhet duhet po ashtu vullnet i hekurt dhe ndjeshmëri e lartë.

A keni një lexues ideal në mendje?

Nuk mendoj se mund të ketë lexues ideal, – mendoj se përsosmëria në ndërtimin e një romani është ideal i lartë, është nxitje për punë e ripunime. Shkrimtari duhet të ndjejë atë që po shkruan ashtu si kompozitori – stonaturat, tepritë, mangësitë, kalimet e pa natyrshme; romancieri duhej të ndjejë e spastrojë kërcitjet e pakëndëshme të tekstit, si nga ana e latimit gjuhësor, dhe nga ana kuptimore, shprehëse.

Keni botuar romanin e parë “Të çmendur në parajsë” në  një moshë të hershme, gati 23 vjeç. E quani veten autor klasik që lëndën dhe frymëzimin e merr nga jeta. Çfarë do t’u këshillonit shkrimtarëve të rinj?

“Të çmendur në parajsë” është romani i botuar (edhe) te Gallimard…Jam detyruar ta etiketoj veten si i shijes klasike për të mos më vendosur dikush arbitrarisht në misione të palavdishme ala shqiptare të shpikjeve avangardiste; sidomos për të mos ndikuar sado pak letrarët e rinj drejt ekspeditash qesharake zhanër-shpikëse. Historia e letërsisë është galeria e personazheve që ajo ka krijuar dhe personazhet krijohen, shfaqen e jetojnë në veprim, nëpër histori të gjalla tragjike, dramatike, groteske a lirike e jo në ekuacione filologjikë …pseudomodernistë. Në këtë kuptim unë do të jem gjithmonë i shijes klasike: trego histori, sa më e pasur të jetë historia si lëndë e parë, aq më shume ke detyrimin e shenjtë të gjesh këndshikime të reja, zgjidhje të reja të përshtatëshme e një përdorimshme për rrëfim tërheqës, funskional./exlibris.al/