Odise Kote: DËRZANI

Tregim

Ekziston ndonjëherë një burrë të cilit fëmijët duan t’i ngjajnë, ndërsa disa gra nuk ua falin kurrë mëkatet. Eshtë dhe një grua e gjorë që qan me ngashërime të mëdha meitin. Burri i shtrirë në mes të dhomës së madhe quhet Petro. Dhoma e madhe e dalë përpara si shtat i hedhur çapkëni, bie mbi katin e dytë, e mbahet në ca këmbarë të lartë hekuri, poshtë të cilave shtriqet gjerë e gjatë grazhdi i kalit Dërzan dhe i bagëtive, një lopë dhe gjashtë dhi. Dhoma i mban dritaret e hapura dhe me duart e imagjinatës mund të prekësh fytyrën e meitit, ngjyer me të kuq nga dielli i atij perëndimi që po ikte me ngut në muzgun që kishte përgjakur qiellin.

Përjashta, sikur të mos kishte ndodhur asgjë, fëmijët luanin kukamfshehti, harcave e pemëve duke e mbushur mbrëmjen me britma. Britmat e tyre, si të ishin duar të vogla pafajësie, rrinin pezull në hapësirë, gati për ta ngjyer me të kaltër qiellin. Fëmijët nuk e dinin se brenda mureve të errëta të dhomës që reflektonin ende diellin e verdhë të ditës, ishte shtrirë, siç rrëfen mes ngashërimave të thella vajtimi i gruas, Petro, miku i tyre, me tri plagë të mëdha në kokë e në trup.

I keni dëgjuar ndonjëherë fjalët e rënkimit të një të vdekuri?

Jo! Aq më mirë.

Petro ishte burri me sy të kaltër, të thellë, sy që sikur e gjenin gjithmonë se ç’kishte brenda e ç’donte tjetri. Petro bënte gati të gjitha balonat që lëshonin fëmijët në kohën e erërave. U këputej filli prej kërpi, ai i kapte, bënte sërish komb fillin tjetër dhe i lëshonte përsëri qiejve. Balonat i merrte era dhe i dërgonte atje ku deshte.

Petro merrte kalin Dërzan, i hypte dy-tre fëmijë dhe bënte garë, deri tek kodrat përballë, me kokojka të zbukuruara nga frutat e pemëve. Herë tjetër, teksa zbriste për buronja, hypte në govatën prej druri dy-tre fëmijë bashkë dhe ecte kapardisur duke i mbajtur me një dorë mbi sup. Govatën e drurit pastaj ia jepte nuses së re. Nuset e tjera që lanin si e Petros, shtrojet e shtëpisë dhe petkat e burrave të tyre, shqyenin sytë dhe i bënin naaaa…  sa kumbullat e verdha mashqino të beharit.

Petro i merrte fëmijët dhe i shpinte në lumë. Me ca kapsolla që s’dihet ku i gjente dhe ca shashka të bëra vetë, nga ato që përdorim për të trembur nepërkat e ujit, gjuante peshq. I trembte në fillim peshqit duke i gënjyer me krisma e zhurma për t’i çuar më pas të bindura tek rrjeta e madhe që mbanin fëmijët. Pastaj i shkonte një nga një në thupra prej shelgu dhe i bënte vergje-vergje me peshq, ua jepte fëmijve që t’i çonin tek mëmat e tyre. Siç është e kuptueshme, miqësinë më të madhe fëmijët e kishin me Dërzanin, kalin varvat të Petros. Dërzani ishte kalë troku, jo kalë pune. Trokthi Petro fluturonte me Dërzanin në kodrinat e blerta, ndiqte horizontin si ulej e ngrihej në kallinjtë e grurit, mbushte mushkritë me erën e freskët e aromat e muzgut e të pemëve, prekte ndriçimin e hënës dhe yjeve e në fund ulej të puthte dridhjet e tokës së tij. Dërzani hynte si perandor triumfator në grazhdin e madh ku e priste gruaja, e zonja e shtēpisë. Ajo e lante, e kashaiste, e ushqente gjithë përkujdesje. Se Dërzani ishte kalë i bukur. Po dhe i sertë.

Gruajai i dinte të gjithë dobësitë e tij. Dërzani u rrit fillimisht bashkë me Petron, në luadhet e sipërme të Gjikondëve. Atje Petro e mësoi Dërzanin me zakonet e kalit të qejfit, kalit të trokut. E stërviti vetë. Një javë i lidhte me litar dy këmbët e para dhe trokonte. Javën tjetër dy këmbët e anës së majtë. Pastaj djathas. Diagonal. E mësoi si të kërcente, të ecte trokthi, si të kalëronte, të kapërcente pengesat, të ulej në gjunjë, deri dhe të kuptontë dëshirat e të zot nga fërshëllima. Të mësuarit kërkon durim e përulësi. Dërzani fluturonte si veri.

Me Dërzanin, Petro i binte kryq e tërthor luginës, kodrinave të buta, shpateve të anëmalit, deri matanë lugjeve të Gjonmemajve, përplot me thanë e lajthi. Ndihej i lirë. I lehtë, i  gjithëpushtetshëm. Sfidues. Dërzani ikte e vinte sa hap e mbyll sytë. Por në darkë, atje në grazhd, Dërzani zuri fshehtas dhe një miqësi tjetër, më të butë, më të thellë, miqësinë me shpirtin dhe duart e shkathëta të zonjës së shtëpisë. Pa erdhi një ditë, si një shenjë e asaj që do të ndodhte më pas, siç ndodh ndonjëherë në jetën njerëzore, që midis burrit dhe gruas hyri në mes ftohtësira. Se si vjen ajo e mallkuar! Akulli. Petro dhe zonja e tij sikur ishin velesitur me njëri-tjetrin. Nuk afroheshin. Nuk prekeshin. Nuk shqepeshin fije-fije. As sy ndër sy nuk shikoheshin.

Si e keni kujtesën, të dashur lexues?

Zakonisht kujtesa i ngjan harresës, por i gjen shpejt e shpejt gjërat që i duhen. Petro ngrihej herët në mëngjes, shalonte Dërzanin dhe fluturonte përmatanë anës së malit. Diku…

Diku ku zonja e shtëpisë nuk e hiqte mendjen gjithë ditën. Në darkë priste Dërzanin të mësonte çdo hollësi. E fërkonte fort me copën e leshtë poshtë barkut, në ijet e lodhura e të goditura nga yzengjitë, e përkëdhelte pastaj me duar dhe ia hiqte lodhjen e mërzinë. Dhe këndonte një si këngë, këngë të verbërish, që vetëm ata të dy mund t’ia kuptonin fjalët.

Deri atë mëngjes kur gjithçka u shënjua ndryshe nga çdo ditë tjetër.

Jashtë binte shi i rrëmbyer. Shi behari. Qelqet e dritareve ishin veshur me avull dhe pikat e shiut rrëshqisnin duke lënë vija të trasha loti mbi to.

E zonja zbriti në grazhd dhe bëri gati Dërzanin. E prekte dhe qante me ngashërimin që përzihej me të qarën e shiut. Fytyra e saj ishte e tejdukshme. E bardhë. Sytë kishin humbur. Ishin fshehur thellë.

E bën dot? Për atë zot bëje!

Me çfarë e ushqeu atë mëngjez zonja e zemëruar Dërzanin, si ia nguli gozhdët në patkonjtë e tij dhe si i la të zgjidhura rripat në yzengji?

A t’i besojë njeriu kësaj historie të zonjës e kalit?

Të dish historinë e një peme, duhet të mësosh më parë historinë e farës. Fara varvati.

E pazakonta kur ndodh vetëm një herë është e tmerrshme. Dhe ndodhi. Dërzani e rrëzoi Petron andej nga shtigjet e përroit malor të Gjonmemajve. Disa barinj e gjetën në pragmuzg, të gremisur në hone. Zbritën përposh, e ngritën me vig deri sipër, e ngarkuan sërish mbi kalin që priste dhe kali e risolli të zotin në shtëpi. Petro qëndronte shtrirë në mes të dhomës së madhe.

Poshtë, në grazhd, ështē kali i tij, që as ha, as qetësohet, as fle, po vjen vërdallë e shkrofëtin si i ndërkryer. Të këput shpirtin. Sa e donte zotin! Vuan mbase dhe më shumë se zonja e shtëpisë. Gruaja qan e qan dhe pastaj kujtohet për kalin. Në vend të ruzares së faljes, i thërret burrit: “Ç’ta bëj këtë që kam poshtë more/tani që më le të ve…”?

Gruaja zbriti poshtë në grazhd, mori dy dengje bari të njomë dhe ia afroi Dërzanin të hante. Një dorë bari ia futi në gojë. Me dorën tjetër i fërkon kurrizin duke psherëtirë: Ai do të ikë pa u falur për mëkatin e tij…