Yzedin Hima: Lirikë në kohën e pendesës

Ese

Poezia “Mimozat” e Martin Camajt.

“Ai madje i shikon me “përçmim” duart e tij, duart tona “të vrashta”, të cilat janë shndërruar në të tilla për shkak se nuk kanë “përkitur” (prekur) gratë mimoza, a mimozat gra dhe duke humbur funksionin fisnik, janë shndërruar në duar të gurta, duar pa ndijesi, në vegla, llamarina…”.

Poezia “Mimozat” e poetit Martin Camaj është nyjëtuar si një tekst hermetik, ku midis vargjeve dallohen sytha simbolesh si shenja ftuese, si grishje për t’u afruar në honet e mungesës së fjalës e aty, kapur pas fjalës së munguar, si pas fillit të Arianës, të përshkosh labirintin e mundimshëm të formës, ku derdhet terri, e pastaj drejt e në dritën e kuptimit, ku forma tretet në domethënie si terri i honit shkimet në dritë.

Si çdo lexim i një teksti të arrirë, leximi i poezive të Martin Camajt është një aventurë plot të papritura, ku në analizë të fundit kërkohet, zbulohet, krijohet dhe përjetohet e bukura.
Simjet për të parën herë

Mimozat në dorën e një vashe i pashë

Qetësisht tue marrun frymë si në degë.
Janë tre vargjet e parë të kësaj poezie. Po pse pikërisht “simjet” dhe jo vjet apo parvjet apo kaherë?! Fjala që mungon është pikërisht koha ekzakte: simjet: në janar, në shkurt, në mars, në prill apo në dhjetor?!
Mimozat çelin herët në shkurt dhe janë paralajmëruese të stinëve të bukura vijuese. Me ç’duket ky shpërthim mimozash në pastinë na çon drejt kuptimeve të tjera: nuk ka çelur mimoza, por ka shpërthyer vajza në lule, bukuri, aromë e dashni. Duke paralajmëruar stinët e lulëzimit të saj dhe njëheri dimrin e stinës së unit poetik:
Mimozat erdhën tue pru me vehte

Ngjyrën e ditëve të blera,

Afshin e zemrave që rriten nga një fije

Për ditë, pëshpëritjet e egra e të lehta

Të atyne që shkelën në prakun e jetës

Me kambë të dyshimta, me frigë.
Mjedisi i vizatuar është ekzotik. Në këtë mjedis ka kaluar çdo njeri, por sa ka ditur ai të qendrojë, të vëzhgojë, të kërkojë, të gjejë, të zbulojë, të përjetojë gjithçka që të ofron ajo kohë dhe hapësirë? E ka kaluar këtë mjedis si Odiseu, “i lidhur” pas shtyllave të moralit, si Diogjeni me qiri në dritë të diellit në kërkim të dashurisë, apo symbyllur e “ duart e zëna me sende”, siç shkruan më poshtë Camaj?!
Dhe këtu shfaqet pendesa.
Uni poetik ndihet i penduar thellë për vete dhe për të tjerë, sepse përdor shumsin në vend të njëjësit. Ai madje i shikon me “përçmim” duart e tij, duart tona “të vrashta”, të cilat janë shndërruar në të tilla për shkak se nuk kanë “përkitur” (prekur) gratë mimoza, a mimozat gra dhe duke humbur funksionin fisnik, janë shndërruar në duar të gurta, duar pa ndijesi. Nëse ato do të preknin, përkëdhelnin do të ishin duar të buta, të ndijshme, njerëzore. Kanë humbur funksionin e tyre më të fisëm, duke e zëvëndësuar atë me mbartjen e sendeve, duke u kthyer në vegla pa shpirt, si llamarina, lopata apo kova. Dhe mendimi zgjatet më tej se edhe njeriu bashkë me duart do ketë humbur edhe pjesë të tjera të tij, ndoshta edhe shpirtin e tij dhe është shndërruar në rob të sendeve: Me duart tona të vrashta,/të zanuna me sende të tjera,/s’kemi si me i përkitë.
Uni poetik e shikon efektin vrastar “të mospërkitjes”, jo thjesht te vetja, tek të tjerët, por shumë më të dhimbshëm, shumë më të kobshëm te gruaja. Ai ndihet fajtor për të gjithë burrat e botës, ku shikon se mimozat femra, për këtë shkak, e humbin aromën dhe shndërrohen në gra vjeshtore. Kjo mungesë është aq e madhe për gruan sa e shndërron atë nga një grua në moshën më të bukur, në një grua të moshuar, grua vjeshtore, siç e quan Camaj: dhe aroma u humb n’erna lulesh / të mbytuna në parzmet e grave vjeshtore. /
Pastaj vjen koha e pendesës, plot trishtim, pamundësi. Nëpërmjet një klithme a apostrofe uni poetik kërkon të pamundurën: O ti mimozë e re, bartse kujtimesh,/mes stinëve dhe e pa stinë,/çka të baj me kthye te ti dhe ‘i herë?
Natyrisht, uni poetik i ka flakur sendet, ose i ka parë se sa të pavlerë janë dhe ndihet thellësisht i penduar për duart e zëna, ndihet i liruar nga robëria e sendeve, ndaj i drejtohet jo mimozës që çel në stinën e saj, por mimozës që çel mes stinëve dhe pa stinë, duke qenë i gatshëm të bëjë të pamundurën për kthimin e kohës që shkon e nuk kthen.