Bashkim Zeneli dhe miqësia e trazuar shqiptaro-greke
Kristaq Xharo
Të interpretosh kulturën si shkak parësor për paqe dhe miqësi është ta kulturalizosh politikën. Në Ballkan ky interpretim vazhdon të mbetet i vështirë. Ta anatemosh kulturën e fqinjit ka qenë përherë më e lehtë, e pastaj për të ngritur konflikt edhe aty ku mund të ngresh ura. Libri “Miqësi e Trazuar” e Bashkim Zenelit ndihet që ka për mision miqësinë dhe kulturën. Si një nga ish-ambasadorët karizmatikë të Shqipërisë në Greqi, lexuesi i drejtohet këtij libri me pritshmëri të mëdha. Sigurisht, pritshmëritë nuk kufizohen vetëm te konturimi i detajeve – ndoshta të parashikueshme – të një marrëdhënieje historikisht ‘të trazuar’. Në të vërtetë, këto pritshmëri shkojnë përtej vitrinës së ‘dramës’ diplomatike të marrëdhënieve shqiptaro-greke.
Botimi i UET-Press, me titull “Miqësi e Trazuar” vjen në një moment kur marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Greqisë janë shumë të diskutuara dhe dinamike. Zakonisht, memoirs të këtij zhanri mbartin ngarkesa dhe përgjegjësi historike të “të vërtetave” ndoshta të pathëna ose pjesërisht të thëna, por që kanë përcaktuar fatin e kombeve dhe të popujve. Lexuesi pret t’i shfaqen ato plane të mizanskenës diplomatike ku prozhektorët e perceptimit të tij modest e kanë të pamundur t’i ndriçojnë. Pret, gjithashtu, të iluminohet prej dinamikës së një realiteti kompleks dhe multidimensional i cili ekziston përtej informacionit të rëndomtë apo aftësive të tij ngërthyese. Akoma më intrigues është fakti se pasqyrimi dhe transmetimi i këtij realiteti presupozon një sy analitik ku lentet e sofistikuara eklektike të autorit pritet të kontribuojnë në konstruksionin e memories kolektive.
Ambasadori Zeneli e surprizon lexuesin pasi përzgjedh të tejkalojë stekën e pritshmërive të një memoir kujtimesh apo ditari diplomatik konvencional. Adhurues i civilizimit antik helen, autori pranon se qëllimi i librit nuk ka qenë historia e marrëdhënieve shqiptaro – greke. Rrëfimi i tij thur një rrjet virtual midis të kaluarës dhe së tashmes. Nëpërmjet sekuencave ilustruese në kohë dhe hapësirë ravijëzohet një ‘univers’ unik individual ku figurat mitologjike ‘takohen’ me politikanët e viteve 2000, ndoshta në emër të një sinergjie të brendshme kulturore.
Megjithëse autori pohon se është tërhequr më shumë nga antikiteti dhe kultura e popullit grek, boshti referues i rrëfimit mbeten marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe grekëve si në kuadrin e bashkekzistencës sociale, ashtu dhe marrëdhënieve bilaterale që influencohen dhe influencojnë trajektoren e kësaj marrëdhënieje. Në këtë kontekst, autori pranon se filozofia e qasjes të tij është të qenit përherë të gatshëm për kompromis me fqinjët. Mesazhi që përcjell autori duket se konfirmon faktin që kultura ka një rëndësi të madhe në një botë që e definon veten më shumë se shkëmbimet diplomatike dhe marrëdhëniet ndërshtetërore. Mjaft studiues e vendosin impaktin e kulturës në nivelet e ‘gjeopolitikës kulturore’ apo ‘gjeopolitikës së emocioneve’. Ky vlerësim vjen kryesisht për shkak të konotacioneve thellësisht të brendshme dhe emocionale të lidhura me çështjet e identitetit nga individi në grup e deri në nivel nacional. Autori është i bindur që ky proces ka qenë kurdoherë i pranishëm, por sot ato janë shënuar me intensitet të paprecedent, me shtrirje mjaft të gjerë dhe me përmasat e një ‘fuqie të butë’.
Në këtë kontekst në librin Miqësi e Trazuar, Bashkim Zeneli ka arritur të paraqesë ‘me ngjyra’ peizazhin e komunikimeve midis dy popujve, jashtë termave formalë. Për më tepër, të qenit vende fqinje, me kufij të përbashkët, duket që nuk mund të shmangë trajtimin e temës së migracionit shqiptar pasi në të ngërthehen dimensione minoritetesh, kufijsh e identitetesh etnike që në Ballkan, historikisht, më tepër kanë prodhuar konflikte të përgjakshme. Një element akoma më interesant në libër është fakti se na bashkon (dhe na ndan) një trashëgimi historiko-kulturore që në shumicën e rasteve është përpjekur për të instrumentalizuar dhe krijuar dasi dhe ndarje artificiale. Kulturat janë struktura njohëse që formojnë mënyrën se si njerëzit e shohin veten, kanë të bëjnë me botën dhe me njëri-tjetrin. Kjo padyshim i ka rrënjët jo vetëm te moderniteti i vonuar dhe trashëgimia post-otomane, por edhe te mënyra e formimit të shtetit-komb në Ballkan dhe perceptimi i “Tjetrit” në kulturën politike.
I parë nën vështrimin e një gjeopolitike kulturore, ndryshe nga tipet e tjera të gjeopolitikës ky koncept nuk krijon përplasje interesash, strategjish, doktrinash apo rrugësh, por harmoni kulturash e ndjenjash. Gjeopolitika kulturore do të ndihmonte për elita të kulturuara politike e do të afronte përqasje pozitive, që mbetet urë për komunikimin e njerëzve të një kulture apo të kulturave të ndryshme e deri të vetë shteteve.
Si një mesazh filozofik mbi historinë, libri përshkruan rolin kryesor që luan dinjiteti i njerëzve gjatë historisë dhe rëndësinë për marrëdhëniet sociale, transkulturore dhe transnacionale. Siguria transkulturore, i referohet integritetit të identiteteve të mëdha kolektive dhe mungesës së përplasjeve konfliktuale ndërmjet pjesëtarëve të kulturave të ndryshme. Në këtë kontekst libri thekson dinjitetin njerëzor si një nevojë themelore për angazhim të suksesshëm midis popujve, kulturave apo kombeve. Sinergjia ndërkulturore do të jetë një proces reciprok edhe midis dy kombeve është mesazhi që vjen nga libri “Miqësi e Trazuar”.
