Bashkim Zeneli: Një bisedë shumë miqësore me Karolos Papoulias
Në pritjen me diplomatët për të cilën kam folur më sipër, u takova edhe me ish-ministrin e Jashtëm, z. Karolos Papoulias. Z. Papoulias ishte ndër personalitetet më të shquara të politikës greke, me shumë autoritet dhe simpati në popull, sidomos në zonën e Janinës, ku fitonte mandatin e deputetit prej disa legjislaturash.
Ishte ulur në një nga tavolinat e pakta që ishin në fund të sallës së pritjes. Gjeta një moment që ishte vetëm dhe e përshëndeta, duke i folur gjermanisht, një gjuhë të cilën e njihte në mënyrë të shkëlqyer. Kur u prezantova, la gotën e verës në tavolinë (dinte ta shijonte më së miri), u ngrit dhe më përshëndeti me shumë mirësjellje. Më ftoi të ulem dhe nisi të më pyesë, menjëherë, se si shkonin punët ndërmjet dy vendeve. I kujtova se ishim takuar në dy-tri raste, në Tiranë dhe në Athinë, në kuadër të vizitave parlamentare.
Në takimin në Tiranë kishte qenë edhe z. Eduard Selami, si kryetar i Komisionit të Politikës së Jashtme, ndërsa unë si nënkryetar.
Por ishim takuar edhe në ambasadën greke në Tiranë, këtë radhë së bashku me një nga nënkryetarët e Partisë Socialiste, në kohën kur kryetari i Partisë Socialiste, z. Fatos Nano, kishte disa muaj që ishte arrestuar. Dhe folëm shumë edhe për këtë ngjarje, që në Partinë Socialiste konsiderohej si burgosje politike … Kujtoj se në bisedën e zhvilluar në atë kohë, z. Papoulias, ndërmjet të tjerash, do të shprehej: “Drama e Fatos Nanos do të marrë fund shumë shpejt”. Pas takimit, së bashku me lajmin, vendosa edhe këtë deklaratë të z. Papoulias si titull dhe e botova në gazetë. Por të nesërmen, ky nënkryetar që ishte në takim, më vjen në zyrë dhe, si pa i kushtuar rëndësi, pasi më pyet për diçka, më thotë: “Shumë mirë ishte pasqyruar takimi me z. Papoulias, edhe mesazhet e takimit ishin shumë të qarta … Por ai titulli që kishe gjetur nuk më pëlqeu. Nuk kishe pse dilje me atë titull”. “Pse?”, e pyeta, ndërsa qëndronim të dy në këmbë. “Pse, a nuk e tha qartë këtë gjë z. Papoulias?” “Jo, jo, e tha shumë qartë, por duke i vënë këtë titull, kuptohej se është edhe Greqia që kërkon lirimin e shokut Fatos. Tanimë kjo çështje i takon sistemit gjyqësor dhe nuk duhet të spekulohet politikisht. Le ta lëmë në duart e drejtësisë.” “Po pse, nuk është burgosje politike?” “Burgosje politike është dhe ky është edhe qëndrimi ynë, por tani e ka radhën drejtësia. Ne nuk kemi më çfarë të bëjmë …”
(“Shitja” e Fatos Nanos kishte nisur me kohë dhe ne që kemi qenë në zyra në atë kohë, i kujtojmë mirë, me qëndrime, me emra e mbiemra.)
Karolos Papoulias ishte një burrë shumë i mbajtur, me një veshje përherë elegante, gjithmonë me kostum “dopiopetë” e kravatë të lidhur shumë bukur. Për sa kohë qëndrova në Greqi, nuk njoha e nuk pashë ndonjë politikan a zyrtar të lartë që të vishej aq hijshëm …
Tek nisa të flas për marrëdhëniet midis dy vendeve, erdhën në dy-tri raste diplomatë të huaj për ta përshëndetur dhe midis tyre edhe ambasadori amerikan, z. Miller.
“Z. ambasador”, do të më drejtohej në gjermanisht, “këtu nuk do të na lënë të bisedojmë në qetësi. Kështu ndodh zakonisht në pritje të tilla. Dua të bisedoj me ju veçan. Jam shumë i interesuar të flasim për marrëdhëniet tona, për popujt tanë …”
(Dhe do të vinte përsëri, por kësaj radhe një ministër grek për të më përshëndetur.)
“Si thoni, a mund të vini në zyrën time? Kam një zyrë të vogël në Kolonaki. Ulemi, pimë një kafe e bisedojmë. Dua të di sa më shumë për Shqipërinë … Kam shumë kujtime.”
Pas dy ditësh u takuam në zyrën e tij. Në atë zyrë do të shkoja edhe në dy a tri raste të tjera. I fundit do të ishte me kryeministrin Fatos Nano. Në atë kohë, z. Papoulias ishte zgjedhur President i Republikës, ndonëse nuk e kishte marrë ende detyrën (do të ndalem më poshtë edhe në këtë takim).
“Z. ambasador”, do të më drejtohej z. Papoulias, “po ju them hapur se keni një mision shumë të rëndësishëm. Ju vini nga politika, por edhe nga diplomacia dhe e kuptoni mirë këtë. Greqia nuk është njësoj si Gjermania, ku ju keni shërbyer. Greqia është shumë më tepër. Jemi vende fqinj, jemi popuj miq dhe duhet të mësojmë të jetojmë e të shkojmë mirë bashkë. Ne duhet të jemi fqinjët më të mirë në rajon dhe për këtë duhet të punojmë shumë. Çdo ditë! Marrëdhëniet tona duhet të marrin një karakter shumë më të thellë human. Ne kemi histori të përbashkët … kemi luftuar së bashku kundër nazifashizmit. Kemi zakone, traditë, kulturë e muzikë gati-gati të njëjta. Këto janë elementet që i afrojnë popujt. Ne jemi popujt më të vjetër të Ballkanit dhe me histori të pasur, dhe për këto duhet të jemi mjaft krenarë. Ju, z. ambasador, do t’ju këshilloja, pa më keqkuptuar, t’u kushtoni më shumë rëndësi marrëdhënieve ndërmjet popujve, midis njerëzve. Ky është një dimension shumë i rëndësishëm. Dakord … takimet formale, zyrtare … edhe këto janë të domosdoshme. Kam shumë besim se do të dini ta bëni shumë mirë këtë. Ju kam ndjekur në disa mesazhe që keni dhënë, sidomos për lëvizjen e lirë të bashkatdhetarëve tuaj drejt atdheut, me rastin e festive të fundvitit. U gëzova shumë kur mësova për atë vendim”.
… I vlerësova, vërtet, si me shumë rëndësi, të gjitha mesazhet e z. Papoulias në lidhje me marrëdhëniet. Në përgjigje, edhe unë vlerësova rëndësinë e madhe që kanë këto, duke theksuar se shpesh kanë pasur ulje e ngritje, ose edhe tensione të panevojshme, pse jo, edhe frymë nacionaliste, ksenofobe e raciste, por të gjitha duhet të mbeten jo më shumë se një kujtim i së kaluarës midis të dy popujve.
Për rëndësinë e jashtëzakonshme që kishin marrëdhëniet midis popujve, do t’i flisja z. Papoulias për takimin tim, në vitin 1990, pak para se të ndahej nga jeta poeti i famshëm Janis Ricos, në spital ku ai ishte shtruar.
Zoti Papoulias do të çuditej: “… si ka mundësi në vitin 1990? Si ndodhi ky takim? Pse ishit në Athinë …”. Dhe i fola për dokumentarin që kisha përgatitur për televizionin shqiptar.
I fola shkurtimisht për atë bisedë me Ricos-in e madh dhe me atë vlerësimin që ai kishte shprehur për nevojën e të shkuarit mirë midis dy popujve …
Zoti Papoulias do të vazhdonte:
“Ne duhet të punojmë për kapërcimin e shfaqjes së urrejtjes, të përçmimit, por edhe të shfaqjeve të nacionalizmit dhe racizmit që ndeshen jo rrallë. Këto duhen kapërcyer me guxim, vetëm duke shikuar përpara. Njerëz dhe grupime që nuk e duan miqësinë dhe bashkëpunimin midis nesh, sigurisht që ka, edhe te ne, edhe te ju. Ne duhet t’u krijojmë atmosferë mbytëse atyre. Kemi pasur edhe trazime në marrëdhëniet tona, herë pas here. Të punojmë që të mos përsëriten … Këtu jetojnë disa qindra-mijëra shqiptarë që kanë emigruar këto 10-12 vitet e fundit. Unë nuk e teproj aspak nëse them se populli grek i priti shumë mirë ata dhe është shumë e vërtetë se shqiptarët janë ndeshur me shumë vështirësi në fillim, por me sakrifica i kanë përballuar ato. Sot ata janë qytetarë të nderuar e të respektuar në shoqërinë greke … Prandaj të shohim përherë përpara, që gjithmonë të bashkëjetojmë, të ndërtojmë vetëm ura miqësie e bashkëpunimi. Unë do t’ju flas për diçka nga e kaluara e 15-16 viteve më parë. Në vitin 1987, kur isha ministër i Jashtëm në qeverinë e kryeministrit Papandreu, ne hoqëm gjendjen anormale të gjendjes së luftës me Shqipërinë. E dini se çfarë ndodhi? Të nesërmen, në një fushatë të pashembullt, muret e ndërtesave të Athinës, të shtëpive, të lokaleve e kudo tjetër u mbushën me parulla të panumërta kundër meje: Papoulias tradhtar, Papoulias i shitur; Papoulias largohu etj., etj. Duke shkuar për në zyrë me makinë, tek i shikoja këto parulla, më pushtoi një trishtim i madh: Si ka mundësi të ndodhë kjo? Pse ndodh kështu? Isha i sigurt se ishin grupe e shoqata raciste, ksenofobe autorë të këtyre pankartave. Por edhe një pjesë e shtypit kishte shkruar keq. Megjithatë e dija se nuk mund të vazhdonim ashtu, e dija se po vepronim drejt. Dhe nuk kam qenë aspak i gabuar.
I ndërhyra duke i thënë se vetëm tri vite më vonë, shqiptarëve Greqia do t’u hapte dyert.
“Po”, do të vazhdonte zoti Papoulias, “kështu ishte e vërteta. Dhe prandaj thashë më sipër se çdo sfidë duhet përballuar me guxim … Unë mendoj se diplomacia e popujve është diplomacia më e mirë”.
Në këtë bashkëbisedim do t’i thosha përsëri:
“Dakord zoti ministër, por kanë kaluar kaq vite dhe mendoj se ka ardhur koha që këtë ligj lufte ta heqë përfundimisht edhe parlamenti juaj… Do të ishte një veprim i mirëpritur nga shqiptarët”.
“Zoti ambasador, këtë e kam dëgjuar shumë herë në takimet me udhëheqësit e Shqipërisë. Nuk ka gjendje lufte midis Greqisë dhe Shqipërisë, z. ambasador! Nuk ka! Por ne kemi edhe një Traktat Miqësie e Bashkëpunimi që kemi nënshkruar bashkë në vitin 1996! Në Traktat flitet shumë qartë për parimin e respektimit të kufijve, të tërësisë territoriale, të të drejtave, të respektimit të lirive themelore etj. Aty është plotësisht fryma e Helsinkit. Unë do t’ju tregoj diçka… Kam pasur një debat të madh në parlament me deputetin Çudheru për këtë çështje. I kam deklaruar fort se kjo që bëmë ishte një akt shumë i lartë, një akt historik, shumë i rëndësishëm politik. Këtë, i thosha, e do pjesa dërrmuese e popullit grek. Kështu Herr Botschafter, nuk ka ligj lufte midis nesh. Po si mund të jemi në gjendje lufte bashkë me të gjitha këto shkëmbime që kemi në të gjitha fushat, madje edhe në atë ushtarake? Po si mund të jemi në gjendje lufte kur ne ju mbështesim pa asnjë rezervë për të qenë vend anëtar i NATO-s dhe i Bashkimit Europian? Ta lëmë këtë temë. Të punojmë që marrëdhëniet tona të jenë shembull i miqësisë dhe i bashkëpunimit, të jenë më të mirat në Rajon”.
Do të më fliste në fund edhe për një histori të tij gjatë luftës, kur kishte qenë partizan dhe kur batalioni i tij do të qëndronte për disa ditë në një fshat në jug të Sarandës, me partizanë shqiptarë, afër kufirit.
Këtë histori do t’ia tregonte edhe Presidentit të Shqipërisë, z. Alfred Moisiu, në mars të vitit 2005, kur sapo ishte zgjedhur President i Greqisë, në një takim shumë miqësor në Janinë.
Edhe para se të bëhej president i vendit, por edhe më pas, do të takohesha vërtet shumë miqësisht me zotin Karolos Papoulias, këtë mik të njohur të shqiptarëve, këtë burrë shteti të spikatur që gjithmonë punoi për forcimin e marrëdhënieve të miqësisë midis dy popujve e dy vendeve.