Alizot Emiri, njeriu, librári e gázet fisnike (4)

Në këtë pjesë do të lexoni mbresat e humoristit Gaqo Veshi,

të dr. Adem Harxhit, poetit Thanas Dino dhe publicistit Andon Lula

 

Mbresa dhe kujtime për Alizot Emirin

 

GAQO VESHI (HYSKE BOROBOJKA): LIBRARI ENCIKLOPEDI

Në kujtim të librashitsit Alizot Emiri

 

Kur shikoj sot librat të shiten nëpër trotuare e bordura, si qepët, domatet, mollët apo lakrat, më kujtohet si sot, shumë vjet përpara, kur shërbeja si redaktor në revistën “Hosteni” e shkoja me shërbim në “Qytetin e Gurtë” të Gjirokatrës dhe zbrisja nga “Qafa e Pazarit” në “Shesh të Çerçizit”, në krahun e djathtë të rrugës, ishte një librari e thjeshtë, që të gjithë vendasit e quanin “Libraria e Alizotit”. Kishte marrë këtë emër, se aty shërbente shitës një burrë në moshë të thyer, Alizot Emiri.

Ky librar ishte si asnjë tjetër, në të gjithë vëndin që kasha shëtitur. Nga Veriu në Jug të vendit, nuk mund t’ia gjeje dot shokun. Cilido që kapërcente derën e librarisë, për të blerë apo për të parë, shitësi u jepte shpiegime për përmbajtjen e të gjitha librave të vendosura në raftet e librarisë, aq sa pyetje veten: “Të gjithë këtë mal me libra ka lexuar ky njeri, që u shpiegon blerësve përse flet njeri e çfarë trajton tjetri, sikur të ishte një enciklopedi e tyre”!

Sjellja, fjala e tij e ëmbël e me humor, shpiegimi që bënte për përmbajtjen e çdo libri, kushdo që hynte në librarinë e tij, e ndjente veten ngushte të delte nga dera pa marrë të paktën një libër. Më kishte qëlluar në një qytet tjetër, të shihja të pluhurosur në raft librin “Fije bari” të Uitmanit. Shitësja, një nuse e re, që si duket kishte parë vetëm titullin e librit “Fije bari”, më tha:

– Është për bujqësinë! (që siç dihet, ishte “çështje e të gjithëve”) Një ditë, kur isha në Gjirokastër dhe shkova në librarinë e Alizotit, desha ta provokoja e i thashë:

– Për bujqësinë flet ky libër?

– Ai është me poezi të shkruara nga poeti i madh, Uitmani, dhe është përkthyer në gjuhën tonë nga i biri i patriotit Petro Nini Luarasit, profesor Skënderi.

Një herë hyra në librari dhe e pyeta në se i mbeteshin pa shitur revista “Hosteni”.

-”Hostenin” e ngrenë pa ardhur mirë, sidomos kur ka shkrime për qytetin e rrethin tonë!- më tha dhe më përmendi disa nga shkrimet e botuara në revistë

– Mirë ua kanë qindisur bujqësisë e tregtisë, që në vend të perimeve të freskëta, prodhojnë e tregtojnë autokritika banale! Bukur ua kishin qepur kostumin edhe dy Andreve e një Perlati nga qyteti ynë, që kërkojnë punë të mos ketë punë. Apo ekipeve që na vijnë nga lart, hyrë e del, një Spiro, një Vangjel. S’më harrohet “Shtëpia me tre kate”, që “Ateliea” ua ka përshtatur banorëve sipas ngjyrës e pozitës.

Bëja çudi, ku i mbante mend shumë shkrime të botuara në revistë.

Një herë i thashë se në Tiranë njihja shumë gjirokastritë, e ai ma ktheu, se vetëm ai dhe Çeçua (Çerçiz Topulli) kishin mbetur në Gjirokastër nga gjirokastritët e vjetër, të tjerët kishin ikur në Tiranë. Pastaj vazhdoi

– E ke parë monumentin e Çeços me gjerdan e pa dyfek?

Dhe me humor më tregoi, se në kohën e monarkisë Bashkia e Gjirokastrës vendosi t’i ngrinte një monument luftëtarit të shquar, Çerçis Topullit. Ra në ujdi me skulptorin Odhise Paskali dhe prenë pazarin për 800 napolona të verdha. Komisioni mblodhi paratë nga populli, mirëpo një pjesë e tyre bënë këmbë.

Nga 800 mbetën vetëm 600.

– Me kaq para nuk e bëj dot – u tha skluptori. – Ja, shikoni fotografinë e tij kur ishte komit maleve. Në krah ka gunën, e cila ka kinda, ka rudha, Të githa këto duan shpenzime kur të derdhen në bronz.

– Ç’i duhet guna Çeços! – u hodh njëri nga anëtarët e komisonit. – Se mos do të shëtisë maleve, që ta mbrojë nga shiu, breshëri e dëbora. Tani ai është afër “hyqymetit” dhe po zuri ndonjë shi apo dëborë, le të futet në zyrat e bashkisë apo në dyqanet për rreth, që të mos laget. Prandaj le t’ia heqim gunën si ngarkesë të tepërt!…

– T’ia heqim! – tha tjetri.

– U vendos! – vulosi i treti.

U hoq guna, por përsëri nuk po binin në ujdi me skulptorin.

– Te fotografia që më keni dhënë, – u tha ai, – Çerçizi në dorën e djathtë ka martinën dhe ajo ka tytën, harbinë, kondakun, këmbëzën, rripin për ta hedhur në krah. Të gjitha këto nuk duan vetëm punë, por edhe shpenzime, pasi derdhjen e monumentit në bronz do ta bëjmë në Itali!

– Po ç’i duhet pushka tani Çeços?! – u hodh anëtari tjetër i komisionit. – Mos do të vejë të luftojë në “Mashkullorë te rrapi” apo të qëllojë dhespotin te “Guri i Capit”. Po ndodhi ndonjë “muarrebe” (luftë, larg qoftë), janë xhandarët e “hyqymetit” me pushkë në sup e kobure në brez, qe t’i bëjnë zap zullumqarët!

U vendos që t’i hiqej dhe pushka, që nuk e kishte hequr kurrë nga krahu sa qe gjallë. Por lindi një problem tjetër. Si t’ia bënin dorës së shtrirë, që mbante qytën e martinës?!

– Punë e zgjidhur! – u hodh komisoni. – A nuk i keni vënë re gjirokastritët kur ngjiten nga “Qafa e Pazarit”, dorën e mbledhur grusht e mbajnë prapa kurrizit.

Pas rrëfimit të kësaj histori për përmendoren e Çeços, Alizoti m’u afrua e më tha në vesh:

– Po qe se ia hapin dot Çerçizit dorën e mbledhur grusht prapa kurrizit, aty janë “fshehur” napolonat e vjedhura nga të paudhët!

Pakënaqësia e popullit të Gjirokastrës ndaj kësaj ngjarjeje të padenjë për qytetin u përjetësua në shprehjen e trasmetuar në breza: “Ç’fshihet në grushtin e Çeços”?!

Kur mori vesh se isha një nga antarët e redaksisë të revistës “Hosteni”, m’u ankua se shumë pak revista dërgonim në Gjirokastër, aq sa nuk binin në dhe.

-Kurseni letrën të na dërgoni tre-katër herë më shumë?!

Alizot Emiri kishte të drejtë se, në të gjitha libraritë e qyteteve të mëdhej e të vegjël, që kisha parë, në asnjërën prej tyre nuk shiteshin aq shumë, jo vetëm revista, por edhe libra.

Që athere ka kaluar shumë kohë. Alizot Emiri ka ndërruar jetë, por unë mund të them i bindur, se as kam parë e as do të shoh ndonjë librar të punojë me aq përkushtim si ai.

Tiranë, 30 janar 2011.

 

Dr. ADEM HARXHI: LIBRARI LEGJENDË

 

Sa herë dilja nga shtëpia, si shumë gjirokastritë të tjerë edhe unë do të shkoja tek dyqani i Alizotit. Ne shkonim atje për të blerë një libër të ri, por edhe për të këmbyer a për të dëgjuar ndonjë fjalë të mençur.

Ai nuk shiste vetëm libra.

Ai ishte një analist e lector letrar shumë i mirë. Ai i analizonte librat me intelektualët, sikur te ishte një orë mësimi letërsie. Kjo më ka habitur dhe jam i bindur se kjo nuk ishte reklamë, kjo ishte pasion, ndaj dhe ai e bëri për shumë vite dhe në mënyrë të shkëlqyer.

* * *

– Do të pres tek Alizoti – i thashë Rustemit, ditën që e kishin thirrur në Byro te Partisë së Rrethit, pasi kishte “ofenduar“ njërin nga Sekretarët e Partisë.

Sekretar i Parë i Gjirokastrës në atë kohë ishte Piro Gusho. Ai, sa erdhi në Gjirokastër, të parën gjë që bëri futi ne burg disa mjekë të spitalit. Kudo ku shkonte këtë bënte.

“Si ai dhëndëri që theri macen, natën e parë të martesës, për të frikësuar nusen”- tha njëherë Alizoti.

Rustemi erdhi dhe filloi të tregojë çfarë kishte ndodhur në mbledhjen e Byrosë.

– Më kritikuan rëndë- tha Rustemi. – Sekretari i parë më tha:

Ke guxuar të ofendosh shokun Kristo. A e di ti se shoku Kristo është pjestar i K.Q?

Në këtë moment ndërhyri Alizoti:

– Pse kulaç është K.Q, që secili prej tyre ka pjesën e vet?

Ne buzëqeshëm dhe u larguam.

Ky ishte humori i hollë i Alizotit.

* * *

Ishin vitet kur miqësia me Kinën lulëzonte. Në Gjirokastër erdhi për vizitë një profesor i shquar kinez, specialist për “Sëmundjet e Konventës”. Profesori vitet e fundit ishte kthyer në Kinë, pasi kishte studiuar dhe punuar shumë vjet në Amerikë.

Në Kala, ndërsa soditnim qytetin nga pika më zotëruese, profesori, më pyeti:

– A ka këtu ndonjë nevojtore?

– Jo – i thashë, – po lëshoje diku këtu.

Ai shkoi pas një muri të rrënuar.

Pas vizitës, zbritëm për të shkuar tek “Hotel Turizmi”. Atij i pëlqeu shumë qyteti, me godinat karakteristike dhe kalldrëmet si qilim.

U kthyem tek dyqani i Alizotit, të cilin e gjetëm ulur pas banakut, me cigaren e dredhur trashë në cep të buzës. U ngrit në këmbë, ashtu siç bënte sa herë hynin njerëz në dyqan.

I shpjegova kush ishte mysafiri.

– A u pëlqeu Gjirokastra dhe Kalaja? – pyeti Alizoti.

– Shumë- u përgjigj miku. – Nuk kisha parë kurrë një qytet si ky. Por, më vjen keq, u detyrova të le atje një kujtim jo të këndshëm.

Alizoti më pa i habitur. Profesori që e vuri re kureshtjen e Alizotit, tha:

– Urinova pas një muri… nuk kisha çfarë të bëja. Atje nuk kishte banjo.

Në fjalët e tij kishte nota humori.

– Mirë bëtë- tha Alizoti, – Nuk mund të bëheshit Kuznecov. (Kuznecovi ishte zëvendësministri i jashtëm Rus, të cilin gazetarët e mbytën me pyetje në O.K.B. Nuk e lanë as të urinonte. Nga sikleti ai u mbulua i gjithi nga djersët).

Profesori qeshi nga kjo ndërhyrje plot humor.

* * *

Dr. Cetbauer, profesor i okulistikës në Vjenë, erdhi për vizitë edhe në Gjirokastër. Kur hymë tek libraria, Profesori u afrua në banak për të parë librat. Alizoti e ndihmonte. Ai mori në dorë librin e E. Hoxhës “Refleksione për Kinën”. Pasi shfletoi disa faqe, Profesori tha:

– Ky është divorci juaj i tretë. Tani ju jeni si ai burri i mire që ka ndarë tre gra. Kush guxon t’i japë atij një grua tjetër?

U pamë në sy me Alizotin dhe ai me shpoti u përgjigj:

– S’ka rëndësi sa herë divorcohemi, ne nuk do të mbetemi pa nuse. Ne jemi sojlinj…

Dyshova në se profesori e kuptoi mirë fjalën gjirokastrite “sojli”, por, austriaku tundi kokën, buzëqeshi dhe u larguam.

Kur punoja në Budapest, e takova Dr. Cetbauerin në klinikën e tij në Vjenë.

Sa më pa, ai më pyeti:

– A e keni gjetur nusen, ju sojlinjtë?

– Jo, akoma. – i thashë.

Ai e mbante mend bisedën tek Alizoti.

* * *

Ishte fillimi i viteve ‘80. Në Gjirokastër për vizitë kishte ardhur një gazetar anglez që punonte për Organizatën Botërore të Shëndetësisë. Ai sapo kishte shkruar një libër të vlefshëm për problemet shëndetësore në botë. Një kopje të librit ia dhuroi spitalit.

Hymë tek dyqani i Alizotit. Miku shikonte stendat dhe shfletonte librat në banak. Në një moment iu drejtua Alizotit:

– E shikon atë portën atje – dhe nga dritaria ai tregoi dyqanin karshi.- Pse duhet ajo vrimë e vogël në këndin e poshtëm të portës?

Alizoti doli nga banaku dhe i tha:

– Për këtë vrimë e ke fjalën?- dhe i tregoi mikut një të tillë në portën e dyqanit të tij.

– Po- tha miku.

– Atë e kemi për macen, që të hyjë e të gjuajë minj. Ne këto i kemi edhe në portat e brendshme të shtëpive

– Kam shëtitur në shumë vende të botës, për arsye të punës që bëj, por, askund nuk e kam parë këtë experience, – tha miku.

– Përhapeni si eksperiencë shqiptare për zhdukjen e minjve.

Ne eksperienca shpërndajmë. – Këto fjalë Alizoti i tha me shpoti.

Disa muaj më vonë, mora një letër nga Londra. Ishte një faqe gazete me fotografi të një rrugice nga pazari i Gjirokastrës.

Atje dukeshin portat me vrimën në fundin e tyre.

* * *

Solla vetëm disa momente nga humori i zgjuar i Alizotit. Të tilla kishte çdo ditë. Alizoti ka qënë dhe mbetet personazh dhe personalitet i qytetit. Kushdo edhe sot thotë ”tek Alizoti”, “Karshi Zotes”, “mbi dhe poshtë Alizotit”, ashtu siç thonë në Gjirokastër tek “furra e Premtos”, tek “shtatë krojet e Meçites”,”tek Centrali” e të tjera. Alizoti është bërë gur kilometrazhi kulturor për Gjirokastrën. Të gjithë e njihnin, bashkëqytetarë dhe ata që vinin si vizitorë, ose me shërbim në Gjirokastër. Miqtë, edhe pse vinin për pak ditë, do t’i kalonin disa çaste me Alizotin, me humorin dhe librat e tij. Ata që hynin në atë dyqan, ashtu siç më tha Lela kur po shkruaja këto rreshta, do të dilnin prej andej të qeshur, prej humorit dhe bisedave me Alizotin. Për të gjithë, ai ishte një libër i hapur për kulturën dhe urtësinë e lashtë të qytetit aristokrat.

Kush ka lindur, është rritur dhe ka punuar në Gjirokastër, siç pata fatin unë, para se të shkonte në shkollë, e kishte mbaruar një universitet – Universitetin e Edukatës Qytetare gjirokastrite.

Mësuesit e atij Universiteti ishin Alizoti dhe shokët e tij, prindërit tanë, të cilëve u përulem me nderim.

Çdo vit kam shkuar në Gjirokastër, e fundit ishte në verën e vitit 2009. Ishte një pasdite e ngrohtë kur me Lelën, dola për t’u çmallur me qytetin e ëndrrave të mia. Sa herë shkoj trishtohem.

Pazari nuk është ai që unë kisha lënë në vitin 1985. E ka humbur bukurinë dhe hijeshinë

Në pezulet e dyqaneve, në grupe të vogla, ishin ulur e bisedonin burrat e djemtë gjirokastritë. Kur u afrohesha, ata ngriheshin dhe përqafoheshim. Ishte mirënjohje reciproke e njerëzve të një qyteti gjithë “shilë e nostimadh”.

Ata më bënin të njëjtën pyetje:

– A më njeh?

Ata, të gjithë, ishin më të rinj nga unë, por shumë prej tyre i njoha. Edhe po të mos i njihja, ata ngjanin me baballarët e tyre, me fisin e tyre, me njerëz me të cilët unë punova vite të tëra dhe me qytetarinë e mirësinë e tyre, më bënë t’u shërbej si djali i tyre dhe nuk më lejuan të gaboj.

E pashë dhe dyqanin e Zotes. Ajo nuk ishte më librari. Tani atje shiteshin fruta-zarzavate. Pazari kishte ndryshuar. Ishin hapur disa biznese të vogla, por mungonte libraria e dashur. Mungonte librari i ditur, i mençur e plot humor, i urti Alizot Emiri.

A nuk do të ishte më mirë që ai dyqan të ishte një librari me emrin e tij? Le të vazhdonte ajo traditë me vlerë dhe e bukur.

Një verë, nga këto të fundit, mësova se në Tiranë ishte hapur libraria “Kadare”.

U gëzova shumë dhe shkova ta vizitoj. Ishte me të vërtetë një librari e mirë. Kishte vende ku mund të lexoje në mënyrë komode dhe ku mund të pije edhe një kafe. Ishte e organizuar siç janë dhe libraritë “Barnes e Noble” ose “Borders” në Amerikë, natyrisht, me përmasa më të vogla. Ismaili është shoku im I fëminisë dhe shkrimtari gjirokastrit me famë botërore. Në nderim të veprës së tij, duhet të shkoja në atë librari. Mbaj mend që  ishte një ditë e nxehtë vere.

Bleva tridhjet libra me format “xhepi”, botime të ABCKLASIKËT, m’i kishte rekomanduar miku im, Spiro Dede. U ula t’i shfletoj dhe piva një expresso të hidhur. U kënaqa nga ato botime dhe nga kafeja. Shkova disa herë në atë librari. U ktheva në Amerikë me librat dhe me përshtypje shumë të mira.

Verën tjetër isha përsëri në Tiranë. U nisa për tek libraria “Kadare”. Ç’të shikoj! Ajo nuk ishte më librari. Atje më priti një reklamë e madhe “fast-food-i”.

I dëshpëruar u ktheva në shtëpi. Në mendje më rrinte varur një pyetje: Pse e kishin prishur atë librari komode e të bukur?

Më erdhi keq.

Ismaili, shkrimtari i shquar, nderi i kombit dhe i qytetit dhe librashitësi legjendë Alizoti, nuk i kanë emrat, atje, ku më shumë se kudo meritonin të ishin. Këto dy vende, që duhet të shpërndanin kulturë, ishin zëvendësuar me dyqane ushqimore. Diçka nuk ecën tek ne, mendova, ndaj, përpëlitemi e nuk e gjejmë dot rrugën drejt përparimit…

New York, 1 Mars 2011.

 

THANAS DINO: KUR MBLIDHESHIM TE ZOTIA

 

Do të më dukej e pabesueshme edhe vetë, në qoftë se në libra të serisë “Biblioteka e Jugut” nuk do kisha përmendur, qoftë edhe në trajtë të shpërndarë, emrin e Alizot Emirit, atij librari të shquar të Gjirokastrës, që besoj se prin edhe në vargun e proverbialëve të saj.

Një fjalës sime të shkurtër për 70-vjetorin e lindjes së Pano Çukës, me 6 maj 1995, i kisha vënë për titull “Kur mblidheshim të Zotia”. (Raport nga Jugu).

Kohë ka rrjedhur shumë, kanë ikur njerëz dhe regjime, po një gjë nuk ka ndryshuar në kalldrëmin e parë të Mesit të Pazarit në Gjirokastër, emri “te Zotia “, dyqani që s’mund të përfytyrohet tjetër veçse si librari.

Për meritë të Zotes ajo librari funksiononte si një seli intelektuale. Kur e zbuluam, ne ishim të njomë e të rinj dhe nuk e kishim statusin të hynim në të, në kuptimin të rrinim, të qëndronim. Atje venin e mblidheshin doktor Vasili i Madh, Lefter Dilua, Pano Çuka, Bekim Harxhi, Agim Shehu, Spiro Kufoi e të tjerë nga Gjirokastra, gjithë njerëzit e penës dhe arteve që vinin nga Tirana. Ne vështronim prapa xhamave.

Nuk besoj se ishin vetëm gazetat e librat që i mblidhnin aty; më shumë i mblidhte i zoti i dyqanit. Alizoti dhe doktor Vasili i Madh, që qetheshin dhe njësoj, na ngjanin si gjermanë, Iljaz Babametua si italian, Lefter Dilua dihej që ishte njeriu i frengjishtes, Pano Çuka e Spiro Kufoi, po grekë.

Gjirokastritët, si tipa nuk janë ekspresivë, janë njerëz të kujdesshëm e si të llogaritur, nuk para flasin dhe do ishte kureshtje e madhe të dinim ç’tekste e nëntekste kishin bisedat e tyre për kohën në atë librari. Si edhe të tjerë, Zotia shkonte matur po serbes, pa pyetur për kohën dhe politikën e ditës, si njerëzit që janë mësuar të rrojnë e të bëjnë histori; ajo ka kaluar në mes të Pazarit, burrat e Pazarit aty kanë qenë dhe s’kanë pyetur fort për të; të ndërtuar në këtë mënyrë, ata duhet të kishin shpërfillje për përditësinë; “sa kemi parë ne”, me një fjalë.

Zotja thoshte se, prej leximeve nga letërsia frënge e ruse, edhe sikur të më lëshojnë në mes të Parisit a Moskës, di nga të vete, të orjentohem. Mendoj se ai jetonte me librin. Kish që thoshin se Zotia u hedh një sy të vetëm parathënieve dhe, prej dhuntive natyrale, ishte në gjendje të mbante gjallë diskutime për librat, por unë gjykoj se ai dinte çfarë dhe si të lexonte. Shkrimtarët shqiptarë i njihte të gjithë, edhe i ngacmonte me humorin e shpotitë e tij. Ia vlen të tregohet se si u hap për ne, brezin tim, ajo seli e rënde. Dihet që në atë kohë dëfrimi dhe shlodhja e vetme ishte leximi. Ne kërkonim libra me gjëmim dhe çudia ishte se për disa, që ndoshta i kishin rënë në sy prej zellit për lexim, Zotia bënte një gjë të pakuptueshme, bile të ndaluar: na jepte librin e ri si në bibliotekë, këshillonte ta mbanim e ruanim mirë, ta lexonim e t’ja kthenim. Çuditeshim dhe e falënderonim, çuditem edhe sot kur e kujtoj atë akt aq fisnik e të padëgjuar gjetkë. Me humorin dhe batutat e tij ai mbante gjallë Pazarin; ato përcilleshin gjer larg, siç vijnë ende tëhu në kohë. Humori gjirokastrit nuk është humori që vetëm qesh, më shumë është ironi, nëntekst i thellë, kundërvënie e zgjuar, dykuptimshmëri.

Por nuk dua të komentoj artificialisht gjëra për të cilat nuk jam i bindur dhe i sigurt. Mbahen mend, veçanërisht episodet me dyqanet përballe, me nje berber me mbiemrin Kekezi… Mos rënsh nën humorin e tij, ndoshta mund të ishte një urim, që i bënin miq e shokë njeri-tjetrit. Dhe kishin të drejtë.

Mamaja ime dhe gruaja e tij punonin bashkë në Rrobaqepsinë Ushtarake, siç quhej. Qëllonte që ishim familjarisht në festa ose gëzime të kolektivit. Ai e fillonte humorin duke ngacmuar gruan e tij, e mençur edhe ajo, por që nuk i fliste, as i a merrte batutat faqe të tjerëve për keq. Edhe ngjarje të tilla të thjeshta hapnin para meje atë që vonë e kam quajtur “Bota e Gjirokastrës”. Zotia ishte nga qëndra e asaj bote.

Nuk e kam të qartë pse, në atë regjim, familja e Zotes kishte “hije” politike. Një herë e kemi zënë në gojë edhe me Elmaz Puton, nuk e mbaj mend mirë ish Kryetar i Komitetit ekzekutiv apo Sekretar i Parë në atë kohë, njeri që e ndihmonte duke e mbrojtur politikisht. “Thonë për atë, por kanë harruar që ka edhe këtë” – ishte logjika e tij, por faktet dhe argumentet që binte nuk i kam të qarta, bile as turbull. Edhe pse jo ndonjë fis shumë i gjerë, Emirajt dhe Zotia hynin në ata gjirokastritë që vërtet nuk mund të mburreshin lehtë, por më vështirë akoma të goditeshin e nëpërkëmbeshin. Diferenca në moshë nuk më ka lejuar te bisedoj për probleme të tilla me të, por kam përshtypjen se ai as i shfaqte dhe, thellë –thellë, as donte t’ia dinte e pyeste fort për to. Ishte nga ata që kishte parë shumë dhe e njihte përkohshmërinë në histori.

Një dhjetor, kur do të shkruaja reportazhin e Vitit të Ri, me gjëra të gëzueshme të asaj kohe, kisha zgjedhur edhe ndërtimin e një lokali turistik “Kupola”, përballë Përmetit, në këtë anë të Vjosës, në gjelbërim brenda, që pensionistët e quanin “tenxhere me presion”, për formën cilindrike që kishte. E kishte projektuar objektin djali i madh i Zotes – Ibrahimi, arkitekt e konstruktor, që prej shumë vitesh punonte në Përmet. – Mos e përmend atë –më thanë disa veteranë me të cilët shoqërohesha, gjë për të cilën herë pas here me qesëndi më thosh: – Ku të lënë ata ty të rrish me ne. Ibrahimi ka diçka në biografi – me thoshin. – Mua më thoni ju për atë familje! – u thosha,- Mua që vi nga Gjirokastra do më tregoni biografinë e tyre! Nuk i dëgjova, natyrisht e përmenda emrin e autorit, sepse puna ishte e bukur, jo më për atë kohë, por edhe për sot.

Hera e fundit që e kam parë, si e mbaj mend Alizot Emirin. Dilja prej Komitetit Ekzekutiv, ku punoja, besoj në orën e mbarimit të orarit zyrtar. Vetëm. Ai, po vetëm, ngjiste kalldrëmin që të shpie në mes të Pazarit, me duar nga mbrapa. E përshëndeta dhe pastaj i thashë: – Dole për të bërë pazar?

– Dëgjo – me tha, – unë nuk bëj kurrë pazar, që kur të vdes, të më qajnë mua, mos qajnë torvën (trastën).

Ishte koha e mungesave të mëdha në treg, e radhëve, e pritjeve të gjata dhe shumë familje ngarkonin me këtë punë pensionistët. Po Zotia ishte nga ata që nuk shtroheshin e nuk viheshin kollaj në radhë.

Është thënë nga disa në Gjirokastër, qoftë edhe në mënyrë pëshpëritëse, se mund të hapet një librari me emrin “Alizot Emiri”. Më duket se është një propozim që qendron, do të ishte një gjë shumë e bukur.

Gjirokastër, 21-23 nëntor 2010.

 

ANDON LULA: SHTËPIA E LIBRIT

Në kujtim të librarit gjirokastrit Alizot Emiri

 

Ne, banorë të lagjes Pazar i Vjetër, mesin e Pazarit e kemi si shtëpinë tonë. Dhe sot, shkojmë e kthehemi për një minutë, si dikur, në moshë të fëmijërisë, “zaberhanë“, siç na quanin të vjetrit e lagjes. Kjo nofkë më shkonte dhe mua se nuk përtoja të veja dhe l00 herë, më shumë kot dhe rrallë me ndonjë detyrë shtëpie.

Më pëlqente veçanërisht të qëndroja në “zemër” dhe pezulet e dyqaneve të Pazarit, që tradicionalisht mbeten vende qëndrimi e takimi. Në to bisedohej si në një kafene të hapur, pa pyetur për shiun apo diellin përvëlues. Ndodhte kështu 50 vjet më parë, kur dëgjoja lajme, emisione e muzikë që përcillte Radio-Gjirokastra nga goja e një altoparlanti të madh, i vetmi në qytet. Edhe vizitat nëpër dyqane më tërhiqnin, sidomos ato tek Mapua e Madhe, ku djem e vajza shkonin gjoja për të blerë, po në fakt shikonin njëri-tjetrin e linin fjalë e takime, tek Pallati i Kulturës dhe Biblioteka e Shtetit gjithashtu, ku pas takimeve të “rastit” nga biblioteka dilnin të menduar, me ndonjë libër në dorë, apo në ambientet e Poliklinikës, në Hazmurat, ku nuk shkohej vetëm për vizita mjekësore.

Këto vendtakime të moshës i kam dashur dhe ruaj plot kujtime, po më shumë më pëlqente të qendroja tek libraria e Alizot Emirit, e cila, për kohën që tregoj, nga viti ‘60-të e lartë, ishte librari model, me sistem dhe pamje çlodhëse, tërheqëse.

Ashtu si librat me kopertinat dhe titujt rrezatonte dhe fjala dhe humori i mençur i Zotes; i komunikueshëm dhe i mirëkuptuar me të gjithë, i padruajtur dhe tepër i lirshëm me njerëzit e kulturës, me të lexuarit, i drejtëpërdrejtë me të “pafajshmit”, që vinin shpesh e blenin rrallë libra, serioz e këmbëngulës me ata që librin e “shijonin” në raft, në bibliotekën e shtëpisë, kategori që interesohej e zinte radhë vetëm për librin politik, se atë artistike e merrnin për sy të botës, për dukje. Dhe Zotia dinte t’ua maste kokën dhe xhepin me spango. U zgjidhte libra të rëndë e të trashë me të cilët ata, me l apo 2 në duar, përpara se të shkonin në shtëpi, bënin xhiron e mbrëmjes në Sheshin e Çerçizit.

Atmosfera në Shtëpinë e Librit, tek Zotia, ishte ndryshe nga ajo që lëvizte jashtë, në rrugë, në dyqanet, kafenetë dhe berberanën përballë, ku mik të parë për humor kishte berberin Gaqe Kekezi. Aty çdo klient ndihej ngrohtë, miqësor, hynte i qetë e dilte I menduar, gati i tunduar se Zotia u prishte mendjen dhe u lëvizte lekët nga xhepi, për librat e rinj që duhet të blenin. Fjalë e shpirt lidhur me librat, me autorë e personazhe që i ruante nën banakë për miqtë e vërtetë të librave. Shumica e klientëve, që i kategorizonte të lexuar, ishin miqtë e tij të parë. Këta lekun e mblidhnin për librat që u ofronte. Kësaj kategorie i përkisja dhe unë, që mblidhja një grusht lekë për librat dhe gazetat letrare të kohës. Si lexues i rregullt i tyre, shpesh më thoshte: “Merr një Rinia (“Zëri i Rinisë”) se faqja letrare ka tregime nga autorë që të pëlqejnë. E vërteta është se pas viteve `70- të, veç disa autorëve të huaj, lexoja me endje librat e parë dhe tregimet e ngrohta të Nasho Jorgaqit, Vath Koreshit, Koço Kostës, Bedri Myftarit, Alfred Kaninit etj.

Për frymën e kursimit dhe dëshirën për librat i jam mirënjohës, ndërkohë çdo libër të ri, nëse e doja, e kisha në xhep, se Zotia të preferuarit e librarisë i vlerësonte, jo vetëm si blerës dhe lexues të rregullt, por dhe i dallonte nga të tjerët si dashamirës të librit dhe kulturës. I njihte me emër dhe i respektonte një për një miqtë e librit, ashtu siç njihte personazhet dhe karakteret e tyre në librat që publikonte, të cilat binin “shpejt” në duart e lexuesve. Dhe kjo për aftësitë profesionale dhe kulturën në trajtimin e tyre, për atmosferën që krijonte në vendin e punës, humorin karakteristik me kolor gjirokastrit, ku nuk ndihej ironia e tallja, por thjesht dashamirësia dhe mirëkuptimi miqësor, ndjenja e këndshme e humorit popullor.

Më kujtohen shumë intelektualë që librarinë e kishin, siç shpreheshin, pikë takimi për shkëmbim mendimesh për librat, shfaqjet, apo koncertet. Të lidhur ngushtë me librin artistik mbaj mend çiftin simpatik Skënder dhe Ardita Bulku, intelektualët e ardhur nga Tirana me punë në Gjirokastër, Feti Gjilani, Trim Gjata, Pjerin Radovani, Vaso Bezhani etj. Të tjerë, gjirokastritë, Isak Babaramo, Shehap Braja, porositnin libra në gjuhë të huaj dhe u vinin me postë. Kujdes dhe seriozitet tregonte me çdo klient. Nëse të thoshte: “Merre, se është libër për ty”, vështirë ta kundërshtoje. Librat i lexonte më parë vetë, pastaj i rekomandonte. Mua më mbante afër e më bënte qejfin kur hyja me ndonjë shok të palidhur me librin. Në raste të tilla, për ta bërë edhe atë mik të librave, më pyeste nëse më kishte pëlqyer x apo y libër.

Në sajë të Zotes, Gjirokastrës së atyre viteve, deri diku një qytet i mbyllur, i shtohej etja për të lexuar. Të mëdhenj e të vegjël ishin frekuentues të librarisë. Gjirokastritët donin më shumë librin artistik për të rritur dhe fëmijë. Atë politik e merrnin nga halli, me detyrim. Donin dhe lexonin shumë Kadarenë, po interes tregonin dhe për çdo libër të autorëve vendas, të cilat Zotia i vendoste në ballë të rafteve, të Bekim Harxhit, Agim Shehut, Pano Çukës, Tasim Gjokutës, Koço Kostës, Dhimo Dhimës, etj. Me Dhimon dhe aktorët e estradës bënte shumë shaka, siç më ka treguar Qimo Papadhopulli, nga miqtë e tij më të mirë: “Ne, të rinj të asaj kohe, Sokrat Kalivopulli, Aleko Pano, Rusto Asqeri, Izet Mato etj, kur jepnim ndonjë shfaqje, nxitonim të merrnim përshtypjet, që na i priste me fjalët e prera e plot humor. Edhe në një rast, sa i kërkuam përshtypjet, na tha: “Dëgjoni: për hatrin tuaj mbrëmë i paguam 25 lekë, po për hatrin tuaj i humbëm nja 2-3 orë gjumë, tani për hatrin tonë, mos dilni më në skenë”.

Kur botova librin e parë me tregime për fëmijë, “Bileta e Cirkut”, Zotia u gëzua, më uroi sinqerisht dhe librin e vendosi në një vend të dukshëm, që të dallohej, po nuk guxova ndonjëherë ta pyesja nëse shitej apo jo. Ndruhesha se mund të ma merrte për mburrje, pastaj kisha dëgjuar për humorin e tij, se ç`kish ndodhur me dy shkrimtarë të dëgjuar, Fatmir Gjatën dhe Llazar Siliqin kur këta, ardhur nga Tirana, e kishin pyetur, i pari për romanin “Këneta” nëse kish shitje dhe Zotia i ishte përgjigjur pozitivisht, ndërsa i dyti për poemën “Mësuesi”, të cilit i ishte shprehur me humor: “E jap në vend të restos”!

Ja kështu, tek Shtëpia e Librit, mes librave, fjalëve dhe humorit të Zotes ndihesha i rritur, në raport me moshatarë për fatin e mirë se isha i preferuar dhe i pranuar në librarinë e madhe ku mund të rrija edhe pa “punë”, ashtu kot, duke parë librat në raftet radhë, pa ndjerë vështrimin e të zotit, siç mund ta kalonte trishtueshëm tek ndonjë që hynte për të kaluar kohën, apo kur e zinte shiu. Ndaj këtyrë gjente fjalë për t`i “goditur” hollë e ëmbël me humorin e tij.

Unë e doja dhe e respektoja njeriun e mirë të librave dhe në një farë mënyre prisja rastin t‘ia shpërbleja kujdesin dhe vlerësimin. Forcë për të guxuar mora kur fillova punë në RadioGjirokastra, për një kohë redaktor i buletinit të lajmeve e, më pas, hartues emisionesh e rubrikash për rininë, kulturën dhe, traditat e Gjirokastrës në vite. Sa më kujtohet, nga vitet ‘70-të, nga Ndërmarrja e Propagandimit të Librit dhe Filmit, raportohej 1 apo 2 herë në muaj për plotësimin e detyrave të muajit. Edhe pse librari e dalluar, me detyra të tejkaluara për çdo muaj e vit, emri i Zotes në lajme nuk përmendej, po vetëm thuhej: “Dallohet libraria e qytetit…”. Problemi fillonte nga e shkuara e tij, nga ceni në biografi. Ndodhte kjo edhe pse i vlerësuar, brenda e jashtë Gjirokastrës, nga intelektuale dhe shkrimtarë të shquar të vendit, pa një vërejtje nga kontrollet financiare, regjistruar librat titull për titull, me hyrje e dalje të rregullta, siç me thoshnin Ylli Shehu e Pano Tana, në ato vite me punë në Kontrollin e Shtetit.

“Në rubrikën e librave të reja, i thashë një ditë, do të bisedojmë së bashku për disa nga librat në qarkullim. Më duhet edhe opinion tënd për to…”. Zotia më pa me habi. U mendua një copë herë dhe pastaj, duke më rënë krahëve më tha: “Jo mo djalë i Kanes, jo, ne të vjetërve nuk na del mirë zëri në radio”! Unë ngula këmbë po ai nuk vazhdoi gjatë. “Dil nesër nga libraria se kam një libër të mirë, do të të pëlqejë”, më tha dhe më shtyu lehtë mikrofonin.

Në buletinin e lajmeve të ditës së nesërme, spikeria, Violeta Muço, në kronikën për rezultatet e ndërmarrjes së librit, veç të tjerave lexoi me emocion edhe vlerësimin për punën shembullore të librarit të dalluar Alizot Emiri. Kur e dëgjoi kronikën operatori i radios Ali Shehu, më tha: “Kujdes djalë, avash, se do të të bjerë ndonjë tullë kokës”! Për ca ditë nuk shkova nga libraria e Zotës. Po nga të tjerë mësova se lajmin e kishte pritur mirë dhe njerëzit i thoshnin: “Të dëgjuam emrin në Radio”. Më pas e forcova dhe më shumë miqësinë me të, rrija më gjatë në librari, dëgjoja plot kureshtje bisedat me lexues e miq të tij të vjetër, Doktor Vasilin e Madh, Doktor Zhustin, Thoma Papapanon, Lefter Dilon e Vaso Cicon, gazetarët Spiro Kufo,

Kristo Ndrico e Foti Dode etj. Po aq mirë ndihesha nga atmosfera që krijohej kur aty vinin personalitete të larta të letërsisë dhe artit, miq të Zotes. Nga prania e tyre Shtëpia e Librit merrte një dritë tjetër, mbulohej nga entuziazmi, anekdotat e shakatë. “Librat dinë të flasin kur bien në duart e lexuesve të vërtetë, thoshte. Sa hap fletën e parë, të dytë e kështu me radhë, fillon dhe mëson gjuhën e tyre…”. Në moshë që jam sot, këshilla të tilla më ndodh t’i kujtoj sa herë kaloj pranë “librarisë“ së dikurshme, poshtë Mesit të Pazarit, dikur Shtëpia e Librit e Zotes dhe trishtohem për mikun e madh të librave që mungon, por dhe mbushem me mirënjohje për kujtimin e mirë që la në librin e madh të qytetit tonë.

Gjirokastër, dhjetor 2010.