Teuta Sadiku: Mbi librin “Bretkosa me fustan” të Rifat Ismailit

Dita Botërore e Letërsisë për Fëmijë festohet çdo 2 Prill, dita kur ka lindur shkrimtari i madh i përrallave, Hans Kristian Anderson.

“Jam një libër më lexo.

Shpirti im janë  faqet e shkruara.

Çdo përrallë  ka historinë e saj për të treguar.

Më lexo se kam shumë gjëra për të treguar e ndarë bashkë, më thërriste libri që nga rafti. Jam një bretkosë jo do si do, jam një bretkosë me fustan”.

Dhe e  mora  librin në duar, e lexova me një frymë. Sa shumë emocione më përshkuan, si pasojë vlerës estetike. Dhe u pikëllova, rashë në mendime dhe meditova, sepse shumë probleme sociale autori Rifat Ismaili i kishte shndërruar nëpërmjet artit të fjalës në mbikëqyrje estetike. Kështu bretkosa u bë në libër një person, që pasqyron një botë të tërë me ide e besime, të cilat e bashkojnë autorin me kohën ose e vënë në kontrast me kohën.

Larmia e fjalëve më nxorri nga situatat e përditshme dhe më çoi në situata të reja  imagjinare.

Jam rritur me leximin dhe dëgjimin e përrallave, por “Bretkosa me fustan” më lehtësoi dhe më kënaqi emocionalisht. Bretkosa nuk pushonte së kërkuari një botë të pasur emocionale, plot eksplorime në hapësira të njohura e të panjohura. Ashtu si Lewis Carroll në “Liza në botën e çudirave” autori Rifat Ismaili krijon një botë tjetër, në të cilën  mund të arratiset cilido prej nesh, kur realiteti është i rëndë, i pa përballueshëm. Edhe pse nuk ka shumë aventura, nuk ka humor apo zbavitje këto mbeten e janë përpjekje për një ëndërr unike të re. Nëse jeta është e vështirë, e pakuptimtë, njerëzit nuk duhen të dëshpërohen, por të përpiqen të kuptojnë se çfarë është e rëndësishme në këtë jetë.

– Bretkoca Lila  donte të ndryshonte botën që kishin ndërtuar të tjerët për të.

– Një nga detyrat e saj të para është se ajo nuk duhet të sillet apo të kopjojë shoqet e tjera.

– Ajo e ka kuptuar se është ndryshe nga shoqet, ka individualitetin e saj.

– Ajo kërkon të gjejë vendin që i takon në shoqëri,por për këtë duhet të përballet me familjen e saj, pastaj me  opinionin e botën që e rrethonte.

– Lila, duhet ose të përshtatet me botën që e rrethon, të ndryshojë parametrat e saj, veten e saj, dëshirat e saj dhe tu ngjajë shoqeve.

– Bretkosa Lilë  është e vendosur të jetë vetja e saj, por has shumë vështirësi e zhgënjime.

“Pse s’duan të luajnë me mua? Mos vallë ngaqë jam ndryshe”?

Pranimi i diversitetit është i vështirë.

– Bretkosa Lilë vendos vetë se  qysh  dhe si do që të jetojë.

“Unë nuk dua t’u ngjaj shoqeve të mia”, thotë ajo.

Bretkosa Lilë është e vendosur jo vetëm të jetë vetja e saj, por të udhëtojë edhe duke rrezikuar për të gjetur vendbanimin e duhur.

– Edhe pse Bretkosa Lilë  nuk lufton aspak  për të ndryshuar botën dhe opinionin e botës,rrugëzgjidhje e saj ishte e drejtë. Ajo vendos të ndryshojë vendbanimin, (mos u përpiq të ndryshosh botën, por në fillim ndrysho mendimet e tua, mënyrën tënde   të  të jetuarit), filozofia e sotme.

– Ajo nuk kishte frikë të ecte vetëm nëpër natë, as të kapërcejë korije me drurë, kodra deri sa të shfaqej lindja e diellit.

Para meje autori si me magji hapi dritaren e imagjinatës dhe unë shoqëroja bretkosën në rrugëtimin e saj. Për një moment e vura veten në rolin e bretkosës,u identifikova me të, hyra e dola në imazhet e krijuara nga autori ,imagjinoja dhe skenarët me mendjen time.

– Enigmat dhe vështirësitë që has Bretkosa Lila përfaqësojnë aftësitë për të njohur veten dhe pastaj botën që na rrethon. (Kush jam unë)?

– Vështirësitë për t’u përshtatur në jetë nuk do të thotë se erdhi fundi i botës, por mundësi për të zgjeruar limitet e tua. (S’dua t’u ngjaj shoqeve). R. Ismaili.

– Përralla “Bretkosa me fustan” dëshmon se të gjithë kemi mundësinë e zgjedhjeve për të bërë në jetë. (Do të shkoj në një vend tjetër, tha ajo). R. Ismaili.

– Individi nuk duhet të ketë frikë nga e panjohura,përpjekjet janë këndvështrime personale. (Do të udhëtoj ditë e natë  gjersa të gjej vendbanimin e duhur). R. Ismaili.

Enigmat dhe vështirësitë për të kuptuar botën nuk duhet të na tërheqin, brengosur apo stresuar, por duhet të na frymëzojnë. Shoqëria e sotme moderne herë herë duket e pakuptimtë, e çuditshme. Është aftësia e njerëzve për të gjetur zgjidhje unike.

Autorët e librave,  producentët e filmave vënë në shërbim imagjinatën, fantazinë, jo vetëm për t’iu larguar realitetit, por për të përcjellë mesazhet- sociologu kulturor (Richard son ,1999, fq. 169).

Fantazia ofron një shpëtim jo vetëm nga mërzia, por edhe nga dhimbja e shkaktuar nga rrethanat e jetës së përditshme, (Guiliano, 1982).

Bretkosa Lila shërben si një model, ideal, një shembull  i gjallë përmes rrëfimit.

Por bretkosë Lila nuk është ideale, nuk është e përosur. Lila duket perfekte, por nuk është. Ajo është e druajtur, e turpshme, aq sa nuk lahej me kostumin e banjos. Ajo rrinte dhe flinte gjithmonë me një fustan të përgatitur me gjethe.

– Bretkosa Lila nuk është ideale, ka dhe mangësitë, si psh ajo në fillim do që të jetë e bukur dhe të vishet bukur dhe nuk priret të ketë interesa të tjera apo të shfaqë vlera.

– Lila nuk e dëgjon fjalën e nënës së saj, ajo i quan shoqet e saj të pazonja për të bërë gjëra që ajo i bën. Ato nuk kanë modë dhe shije.

– Bretkosa Lila edhe pse e vogël vendos të largohet nga shtëpia, në kërkim të një vendbanimi tjetër. (Vetëkrenaria Lloyd 2020).

Kombinimi i ilustrimit me tekstin më ofroi një kënaqësi të dyfishtë estetike. Fuqia e imazheve dhe e fjalëve më lejuan të udhëtoj në fushën e imagjinatës, të ëndërroj bashkë me heronjtë, personazhet e përrallave, të mendoj për çështje të mëdha, të trajtuara me finesë. Leximi i librit me përralla jo vetëm më pasuroi emocionalisht ,por më zgjeroi horizontet e dijes.

“Tek Bleta e verbër dhe lulet erëmira” lexova emocionet në fytyrat e luleve erëmira si dhe të bletës së vogël të mbetur e verbër. Ajo rrinte e vetmuar, e mërzitur sepse nuk dallonte dot ngjyrat, nuk e dinte se çfarë forme kishin lulet, por ajo ndjente vetëm aromën e tyre. Autori me mjeshtërinë e tij aktivizon në një mënyrë unike proceset psikologjike në të cilat ne lexuesit (fëmijët) vendosim veten. Në këtë mënyrë tek fëmijët zhvillohet empatia dhe aftësimi për të lexuar mendimet e të tjerëve. Kjo ka të bëjë me zhvillimin e inteligjencës më të lartë emocionale duke u bazuar në grimacat dhe shprehjet e tyre. Karkaleci zemëgur ishte mendjelehtë, grindavec dhe u bënte keq krijesave më të vogla. Me këtë libër me përralla autori gjen zgjidhje ndaj problematikave sociale duke stimuluar besimin në vlerat më të mira të jetës.

Në librin “Bretkosa me fustan” e mira dhe e keqja bashkëjetojnë duke marrë herë formën e ndonjë personazhi apo dhe sjelljeve dhe veprimeve të tyre ashtu siç ndodh edhe në jetë. Nuk ka personazhe pozitivë apo negativë, e mira dhe e keqja ekzistojnë brenda njeriut, personazhit, por zgjidhja qëndron në faktin se kë do të ushqejmë për të triumfuar, të mirën apo të keqen. (“Breshka dhe mollëkuqja”). Lexuesi mëson nga përralla se ne nuk jemi gjithmonë të mirë apo të këqij,  e mira e keqja egzistojnë brenda nesh, por është zgjedhja jonë mënyra se si do i kapërcejmë vështirësitë për të zgjidhur problemet dhe për t’u orientuar në jetë. Në këtë mënyrë fëmijët formojnë karakterin dhe personalitetin e tyre.

Tek përralla “Maçoku dhe vetja e tij”, autori Rifat Ismaili kultivon aftësitë e fëmijëve për ta parë veten nga një këndvështrim tjetër duke nxjerrë  në pah rolin estetik dhe pedagogjik të përrallës.

Përrallën “Pasionet e kërmillit” autori Rifat Ismaili e strukturon në kundërshtim me traditën gojore, elementi didaktik nuk jepet në fund, pasi autori ua lë lexuesve  të zgjedhin problemin nëse duhet të shkojmë në shkollë apo jo. Kërmilli hedh idenë se në shkollë duhet të ndryshojnë shumë gjëra, mësuesit duhet të ndryshojnë metodën, sjelljen dhe mjetet e mësimit. Problematikat e arsimit bashkëkohor Rifat Ismaili i vë në gojën e personazhit të kërmillit. Rruga për në shkollë është e gjatë, e lodhshme, (justifikohet kërmilli) mësuese dhelpra e kishte marrë inat që ai vonohej. Atmosfera që krijon autori është magjike e plot fantazi, edhe pse në fund autori ua lë lexuesve të gjykojnë e arsyetojnë sjelljet, veprimet e fjalët e kërmillit.

Ajo që e bën librin me përralla të Rifat Ismailit, një libër të dashur, bashkëkohor është se autori u përmbahet tre parimeve të përgjithshme:

– koha është e pacaktuar

– vendi i veprimit është i pacaktuar

-aksioni zhvillohet pothuajse tërësisht brenda nga anonimiteti i personazheve.

Shoqëria moderne shqiptare pasqyrohet në veprat e autorit Rifat Ismaili dhe në veçanti në librin me përralla “Bretkosa  me fustan” ku spikat largimi nga modeli heroik i përrallave të dikurshme, versione sugjeruese dhe të drejtpërdrejta të diversitetit si dhe nuk vihet re fryma në vlerat apo fokusimi në parimet fetare.

Ajo që i bën të dashura përrallat për fëmijë të Rifat Ismailit është strukturimi i thjeshtë dhe i goditur, po aq sa dhe tërheqës.

Një nga karakteristikat e librit me përralla “Bretkosa  me fustan” është përzgjedhja e përmbajtjes dhe tematikës në përshtatje me grup moshat e vogla, duke iu afruar lexuesve të vegjël një botë magjike dhe aventura emocionuese. Fëmijët njohin dhe takojnë mirësinë, ndjeshmërinë, këmbënguljen, ndershmërinë, të mirën dhe të keqen, vështirësinë. Janë vetë personazhet e kafshëve në habitatet e tyre të cilat  flasin, kontribuojnë në edukimin  e imagjinatës, në zhvillimin kognitiv dhe kultivimin e kreativitetit.

Ilustrimet në libër janë shumëngjyrëshe dhe ekspresive, të cilat plotësojnë tekstin duke i dhënë thellësi veprimit në ndihmë të të kuptuarit dhe në ndezjen e kreativitetit.

Përqafimi i botës magjepëse të librit me përralla “Bretkosa  me fustan” është një përvojë e këndshme dhe pastruese për lexuesit e të gjitha moshave.