Ilir Levonja: Histori përkthimi

Ese

Shkëputur nga libri ”Hiret e Letërsisë Moderne Shqipe”, Tetovë 2016.

Sigla televizive e edicionit të lajmeve ishte për mua një makth i vërtetë për faktin se më duhej të ulesha përballë televizorit me prindërit e mi, e t’iu shpjegoja përmbajtjen kuptimore të termave të ndryshëm që përdornin gazetarët apo dhe folës të tjerë, të gjitha kategorive, që zakonisht përfshiheshin në kronikat informative. Sipas një lloj përvoje që kisha fituar nga kjo punë, duke përpiluar lista emërore apo tabela klasifikimi të çastit, më rezultonte që në krye të ishin politikanët, të cilët me thënë të drejtën të befasonin me kapacitetin e tyre gjuhësor ndërkombëtar. Në vend të dytë gazetarët dhe pastaj ndonjë drejtor rajonal, pedagog apo profesor shkencash, juristë, etj., njerëz që në një farë mënyre përbënin kolonat e strukturave shtetërore.
Në lajmet e një mbasditeje kryeministri po thoshte midis të tjerave se, qeveria ime dhe unë gëzojmë votën plebishitare, kur im atë hidhet e më pyet: Çfarë kuptimi ka fjala, plebishitare Mamaja, e çfarë të uhet ty? Eshtë fjalë e madhe dhe kaq. Unë, plebishit thonë për popullin. Ai këtu e ka fjalën që ne gëzojmë votën e popullit. Babai, po mirë përse nuk e thotë edhe ai kështu që edhe unë ta kuptoj. Mamaja, ai nuk po flet me ty, por me gazetarin. Babai, nëse flet në televizor e ka me popullin dhe unë jam populli do apo nuk do ti dhe ky qoftja yt. Mamaja e ndërpreu pasi nuk i pëlqen të shajnë kryeministrin, i thotë kryeministrit qofte, nuk ke faj ti por demokracia. Babai, qofte dhe nuk e luan topi. Mamaja, zotrote me Enverin nuk flisje kështu?… e të tjera me radhë. Diktatori Enver Hoxha, spjegim për brezat që do vijnë.
Fjalët që zakonisht përktheja dhe ripërktheja ishin si, implementim, luajal, verdikt, rural, distribuim, në ripërtërim, besnik, dëshirë, dytësor, shpërndarje, ku babai thoshte po të njëjtën gjë. Po janë shumë bukur në shqip, nuk i kuptoj përse duhet të t’i thonë sipas frëngut? Mamaja, sepse ata janë njerëz të ditur, me kulturë nuk janë si ty. Babai, po qe sa janë të tillë, të flasin shqip. Mamaja, ja që u ikën goja edhe e thonë ndonjë fjalë, çfarë të keqe ka? Babai, atë që unë nuk i kuptoj… ta qërojnë gjuhën siç bëj unë me gërshërët kur pastroj kalbësirat e pemëve. Biseda midis tyre bëhej gumëzhitëse, mamaja thoshte se edhe ata përdornin fjalë nga turqishtja e vjetër sepse u ishte bërë si zakon. Por im atë këmbëngulte në të tijën ai thoshte se njerëzve të thjesht edhe u falej, kurse ata që flasin me popullin duhet të përdornin gërshërët.
Tashmë prindërit e mi nuk jetojnë më dhe unë qysh prej asaj kohe përpiqen të zhbiroj faktin se pse njeriu, herë me dashje dhe herë pa dashje, priret nga mania për të shfaqur dijen e tij në format më të padobishme. Nisur nga fakti se gjuha në vetvete përsoset, transformohet deri në shpërbërje të plotë të fjalës për nga forma leksikore, për shkaqe të shumta gati dhe intime, njeriu priret të besoj se eleganca vjen edhe nga të shprehurit. Për rrjedhojë fal bagazhit me një kollajllëk të habitshëm zëvendëson fjalët, duke e gjykuar se gjithçka është më se normale. Një vetëdije e sforcuar e çon atë drejt një besimi me përbuzje, një lloj ndjesie e cila e kaplon të tërin e mbush me një entuziazëm egoist, sepse pavarsisht meritës ( ky njeri sigurisht që është lodhur deri sa ka mësuar një gjuhë të huaj) ndodh edhe antimerita. Si me thënë që tek ne, në qënien tonë, prirjet zhvillohen paralele. Megjithëse vini re që edhe unë në vend që të them jomeritën apo kundërmeritën, them antimeritë. Eshtë si të thuash diçka që ka ndodhur nga ai transformimi i mësipërm, parashtesën anti që aq shumë e përdornim dje, në atë antifashizmin dhe antiamerikanizmin tonë, po ashtu e përdorim edhe sot në antikomunizmin, antienverizmin, etj. Përshembull në një farë mënyre duhet medoemos ta bëj tjetrin me dije për aftësitë e mia. Kam bërë një jetë të tërë shkollë dhe se iks apo ypsilon autor për të cilin ne mund edhe të diskutojmë, e kam lexuar në origjinal. Unë po tregoj vetveten pasi mendoj se pikërisht pasioni për t’ju imponuar (vini re, thashë imponim që d.m.th, si padashje përdora një huazim në vend të asaj që, pasioni për t’ju treguar tjetrit mbi…), njerëzimit, është një antimeritë. Eshtë e tillë sepse ti e ke vendosur veten në pozicion avantazhi, në një aspekt kaluar, përmbi. Përsëri një gabim, përdora fjalën avantazh.
Kjo lloj kategorie njeriu jam unë, huazimet i bëj praktikë të së përditshmes dhe veten duhet medoemos ta vendos më lart se tjetri. Tek unë merita është kthyer në antimeritë.

Lushnje, verë 1996, Deerfield Bch 2006.