LILI BAYER & ZOSIA WANAT: 5 skenarët si mund të përfundojë kriza e demokracisë në BE

Dhimbja e kokës për sundimin e shtetit të së drejtës në Evropë po kthehet në një migrenë serioze-por askush nuk duket se ka një ilaç shpëtimi. Vitet e përplasjeve që vënë në dyshim institucionet e BE -së dhe shumë vende anëtare kundër Polonisë dhe Hungarisë janë shtuar dhe janë bërë serioze edhe më shumë në muajt e fundit. Qeveria e kryeministrit hungarez Viktor Orban është detyruar të përballet me dënim të gjerë për shkak të legjislacionit anti-LGBTQ+, ndërsa autoritetet polake kanë deklaruar në mënyrë efektive se nuk e pranojnë epërsinë e ligjit të BE-së. Por përpjekjet e ndryshme të Brukselit – nga veprimet ligjore deri te kërcënimet për ndërprerjen e fondeve – nuk kanë arritur të nxisin një ndryshim të kursit në Varshavë apo dhe në Budapest. Në vend të kësaj, hendeku midis dy vendeve anëtare rebele dhe bërthamës politike të BE -së mbi vlerat e bllokut duket se po rritet edhe më i madh. Të gjitha këto shtrojnë një pyetje themelore: Çfarë përfundimi do të ketë?

Këtu janë pesë skenarë të mundshëm:

1. Polonia dhe Hungaria tërhiqen

Nëse Brukseli intensifikon presionet ose vendos sanksione të rëndësishme financiare, mund të detyrojë Varshavën dhe Budapestin të tërhiqen nga disa prej politikave të tyre kontroverse. Komisioni Evropian tashmë ka shtyrë në kohë miratimin e planeve ekonomike të Polonisë dhe Hungarisë pas pandemisë, si një sinjal që ata do të duhet të lëshojnë disa koncesione në tryezë në mënyrë që të kenë qasje në fondet prej miliarda euro si pjesë e financimit e rimëkëmbjes së BE-së. “Është evidente dhe e qartë se një nga arsyet pse Komisioni po vonon këtë vendim … është kushti i sundimit të ligjit. Komisioni nuk e thotë  publikisht, por përdor miratimin e këtij plani si një mënyrë për të bërë presion mbi Poloninë për të bërë ndryshime në politikën e saj të sundimit të ligjit”, tha Jakub Jaraczewski, një koordinator kërkimi në Democracy Reporting International, një OJQ me bazë në Berlin. Morawiecki tashmë ka lënë të kuptohet në intervistat e fundit se dhoma kontroverse disiplinore “ka nevojë për reforma”. Sidoqoftë, të dy qeveritë i kanë kthyer betejat me Brukselin një pjesë thelbësore të identitetit të tyre politik dhe është e paqartë se sa (nëse aspak) do të ishin të gatshëm të ndryshonin drejtim – dhe rrezikonin të humbnin mbështetjen nga baza e tyre. Më vete, nëse Polonia refuzon të respektojë vendimet e Gjykatës së Drejtësisë të BE -së, ajo mund të përballet me gjoba të konsiderueshme. Jaraczewski tha se pjesa më e moderuar e koalicionit qeverisës – i cili përfshin kryeministrin Mateusz Morawiecki – mund të mos jetë i gatshëm të humbasë paratë dhe të përballet me përplasjen përfundimtare me Komisionin. Ekziston një mundësi që qeveria të kthejë të paktën qëndrimin e saj në një dhomë disiplinore për gjyqtarët, e cila tani është thelbi i grindjes.

2. Shefat e rinj në Budapest dhe në Varshavë

Nëse partitë në pushtet në Poloni dhe Hungari humbasin fuqinë në zgjedhjet në vitet e ardhshme, kjo me siguri do të zbuste tensionin me Brukselin dhe qeveritë e tjera të BE -së. Hungarezët do të votojnë në pranverën e vitit 2022, ndërsa Polonia pritet të mbajë zgjedhjet e veta parlamentare në vitin 2023. Partia qeverisëse Fidesz në Hungari dhe partia Ligji dhe Drejtësia (PiS) në Poloni përballen me forcat opozitare që janë gjerësisht pro-BE dhe janë zotuar të kthehen në respektimin e normave demokratike nëse ato fitojnë. “Linja më e theksuar e ndarjes si në Poloni ashtu edhe në Hungari është gjithnjë e më shumë marrëdhënia me Brukselin dhe Bashkimin Evropian”, tha Peter Kreko, drejtor ekzekutiv në Institutin e Kapitalit Politik me bazë në Budapest. Nëse forcat opozitare fitojnë, qeveritë e reja “patjetër” do të ndërmarrin “hapa për të rivendosur pavarësinë e institucioneve”, tha ai. Në Hungari, një koalicion i larmishëm gjashtë palësh është krijuar për të provuar të mposhtin Orbanin. Në Poloni, opozita sapo ka marrë udhëheqje në peshë të rëndë me kthimin e ish-Presidentit të Këshillit Evropian dhe ish-Kryeministrit Donald Tusk. Ndërkohë, reformat e diskutueshme gjyqësore të Polonisë dhe ndarjet e brendshme kanë krijuar tensione brenda koalicionit qeverisës – duke e bërë aleancën një të lëkundshme dhe duke rritur mundësinë e zgjedhjeve të parakohshme. Sidoqoftë, si PiS ashtu edhe Fidesz janë treguar jashtëzakonisht të aftë në fitimin e zgjedhjeve dhe në mbajtjen e pushtetit. Të dyja gjithashtu gëzojnë një mbështetje të gjerë dhe mbulimi të favorshëm nga media shtetërore dhe media të tjera miqësore. Në Hungari, sondazhet e vënë Fidesz “kokë me kokë” me aleancën opozitare; në Poloni, opozita ka fituar mbështetje, por PiS ka një epërsi prej 10 pikësh. Të dy partitë gjithashtu përballen me aleanca që lehtë mund të ndahen në muajt dhe vitet në vijim. Me fjalë të tjera: Mos i përjashtoni asnjë nga dy qeveritë. Thënë kjo, nëse edhe njëri prej të dyve humbë fuqinë, do të kishte një ndikim të madh te tjetri. Aleanca midis Hungarisë dhe Polonisë mund të shkërmoqet. Prishja e koalicionit jo liberal do të ndryshonte dinamikën në Këshillin e BE -së, ku për momentin secila qeveri në mënyrë efektive mbron tjetrën nga sanksionet e mundshme nëpërmjet të drejtës së vetos.

3. Konfuzioni mbizotëron

BE mund të mbetet e mbyllur për shkak të grindjeve të vazhdueshme me Budapestin dhe Varshavën, duke filluar procedurat e shkeljes dhe duke mbajtur seanca të rregullta për situatën në të dy vendet pa arritur një përfundim final. Shumë avokatë pro-demokracisë kanë vendosur shpresat e tyre në një mekanizëm të ri që lejon BE-në të shkurtojë fondet për vendet anëtare për shkeljet e sundimit të ligjit që ndikojnë në interesat financiare të bllokut. Por mbetet e paqartë se si do të zbatohej instrumenti – dhe nëse mund të ushtrojë presion të mjaftueshëm mbi qeveritë në Hungari dhe Poloni për të bërë ndryshime thelbësore në sjelljen e tyre. Eurodeputetja franceze e Gjelbër, Gwendoline Delbos-Corfield, raportuesi i Parlamentit Evropian për situatën në Hungari, po bën presion për presidencën e ardhshme franceze të Këshillit të BE-së për të zbatuar “rekomandimet” për Hungarinë-një procedurë sipas nenit 7 të traktateve të BE-së që lejon katër të pestat e shteteve anëtare për të lëshuar një paralajmërim për një anëtar tjetër mbi shqetësimet e sundimit të ligjit para se të ndiqen sanksionet. “Unë mendoj se do të ishte një hap i madh,” tha Delbos-Corfield. Ndërsa pranoi se “nuk do të ndryshojë jetën e përditshme të hungarezëve”, ajo tha se “këto rekomandime do ta izolonin Orbanin edhe më shumë”. Në Poloni, ka frikë në radhët e opozitës se Varshava do të propozojnë  një truk mashtrim për të thyer bllokadën me Brukselin që do të zgjidhë disa probleme në letër, por jo në praktikë – dhe Komisioni Evropian do ta pranojë për hir të një fryme kompromisi. “Polonia do të ofrojë një lloj zgjidhjeje të zbutur dhomën disiplinore [e Gjykatës Supreme] dhe do të pezullohet, por ligji i rishikuar do të zbusë sistemin në vend që të anulojë atë që është i gabuar”, tha Barbara Grabowska-Moroz, një studiuese në Instituti i Demokracisë i Universitetit të Evropës Qendrore.

4.Polexit dhe Hexit

Në teori, Polonia dhe Hungaria mund të largohen nga BE -ja ose të paktën të shtyhen politikisht drejt daljes nga vendet e tjera anëtare – edhe nëse shanset për arritjen e  këtyre rezultateve tani duken të largëta. Sondazhet kanë treguar vazhdimisht se qytetarët e Hungarisë dhe Polonisë mbështesin anëtarësimin në BE. Vetëm 39 për qind e polakëve dhe 28 për qind e hungarezëve besojnë se vendet e tyre mund të përballen më mirë me të ardhmen jashtë BE-së, sipas një studimi dimëror të Eurobarometrit 2020-2021. Të dy qeveritë gjithashtu kanë përfituar shumë nga fondet e BE -së, dhe Morawiecki i Polonisë ka thënë vazhdimisht se nuk ka ndërmend të largohet. Një vendim për t’u tërhequr nga Blloku do të ishte “vetëvrasje politike” për PiS, tha Jaraczewski në Democracy Reporting International. Në vend që të largohet plotësisht, ka më shumë mundësi që Polonia të bëhet “një dhëmb i vdekur në gojën e BE”, tha ai. “Do të funksiononte, do të merrte pjesë në disa veprime, por do të përjashtonte veten nga sistemi ligjor,” tha ai. “Polonia do të bëhej më shumë e ngjashme me një vend të lidhur, si Norvegjia ose Lihtenshtejni dhe të tjerët, sesa një shtet anëtar që respekton plotësisht ligjin e BE -së”. Në Hungari, anëtarët e partisë qeverisëse kanë shprehur pikëpamje të përziera për anëtarësimin në BE. Në fillim të kësaj vere, Laszlo Kover, kryetar i Asamblesë Kombëtare të Hungarisë dhe një nga anëtarët themelues të Fidesz, tha se nëse një referendum për anëtarësimin në BE do të bëhej tani, ai do të votonte kundër anëtarësimit në Union. Ministri i financave i Hungarisë, Mihaly Varga, tha në një intervistë këtë javë se nëse lind pyetja në 2021, ai do të votonte në favor të anëtarësimit. “Por,” tha ai për kanalin televiziv ATV, “deri në fund të kësaj dekade, ku sipas llogaritjeve tona ne tashmë do të jemi pagues neto në BE, çështja mund të marrë një perspektivë të re”. Disa nga kundërshtarët e Orbanit besojnë se ai nuk dëshiron të largohet nga BE – por mund të dobësojë dhe ta copëtojë Unionin më thellë duke qëndruar brenda tij. “Si rrezikun kryesor, unë shoh shpërbërjen e BE -së: lloji i politikës populiste përçarëse që Orban po zbaton po çon në shpërbërjen e komunitetit të BE –së”, tha Bernadett Szel, një deputet i pavarur i opozitës në parlamentin hungarez. Analistët thonë se ndërsa popullsia hungareze është pro BE-së dhe Orban i kupton përfitimet e anëtarësimit, retorika gjithnjë e më euroskeptike mund të ketë pasoja të paparashikueshme. “David Cameron nuk donte që Mbretëria e Bashkuar të largohej, “tha Krekó. “Kur fillon të luash me zjarrin, është e vështirë të kontrollosh”.

5. Fidesz dhe miqtë e tjerë europianë: Një BE më populiste

Fidesz dhe Drejtësia dhe Ligji mund të qëndrojnë në pushtet-ndërsa partitë miqësore të së djathtës ekstreme fitojnë pushtet në vendet e mëdha të BE-së si Italia dhe Franca, duke e larguar Unionin nga shqetësimet për demokracinë dhe sundimin e ligjit. Orbán dhe udhëheqësi i PiS, Jaros?aw Kaczy?ski kanë investuar në ndërtimin e marrëdhënieve të mira me partitë populiste në të gjithë Bllokun dhe kanë argumentuar se BE duhet të jetë kryesisht një projekt ekonomik – me më pak ngjyrime apo koalicione politike. “Hipraktiviteti moralistik që kemi parë vitet e fundit në institucionet e BE-së ka rezultuar në një tendencë të rrezikshme për të imponuar një monopol ideologjik”, 16 parti populiste të krahut të djathtë evropian-përfshirë Fidesz, PiS, grupimi Nacional e kandidates presidenciale franceze Marine Le Pen dhe Liga e Matteo Salvini në Itali – u tha në një deklaratë të përbashkët muajin e kaluar. Ndërsa pandemia i ka vënë populistët në plan të dytë në pjesën më të madhe të Evropës, dy parti populiste të krahut të djathtë po ngjiten lart në sondazhet në Itali, secila duke shënuar rreth 20 për qind. Dhe Le Pen aktualisht parashikohet të marrë 44 për qind të votave në një balotazh me Presidentin Francez Emmanuel Macron, sipas Sondazhit të Sondazheve të POLITICO. Ndërsa një presidencë e Le Pen shpesh shihet si një objektiv i afatgjatë, i largët, nuk mund të përjashtohet. Dhe me një Orbán, për shembull, gjithnjë e më shumë është përshtatur me një vizion të Kontinentit që i shkon për shtat atij. “Fraza” një Union gjithnjë e më i ngushtë” duhet të hiqet nga teksti i Traktateve të BE -së në rastin e parë të disponueshëm,” tha kryeministri hungarez në një fjalim në qershor./ Politico/ Gazeta Shqip