Avdulla Kënaçi: FSHATI I PËRGJUMUR

Tregim

1.

Dielli ishte në të perënduar dhe kthesat malore nuk kishin të sosur. Rruga gjarpëronte gjatë këmbës së malit të mbushur më shumë me gurë e shkëmbinj se sa me bar e shkurre. Pas shirave të fundit, asaj rruge të paasfaltuar e të braktisur, nuk kishte kaluar asnjë makinë tjetër. Kurrkund nuk dukeshin gjurmë gomash. Ishin dy vetë: një gazetare televizive e njohur dhe operatori i saj që në këtë rast bënte edhe punën e shoferit. Kishin vendosur të eksploronin e filmonin një fshat malor të harruar, Guraziun, por që dikur kishte qenë me më shumë se njëqind shtëpi.

Kapërcyen një qafë mali. Pastaj vunë re se rruga në vend që të ngjitej, vinte duke zbritur. Ndaluan. Shoferi hapi hartën dhe lexoi: Qafa e Korbit, 1100 metra mbi nivelin e detit. Ishin në vendin e duhur. Zbritën nga ‘Land Roveri’ dhe bënë disa hapa përpara duke kapërcyer ca degë shkozash që ishin përkulur mbi gjysmën e trasesë së rrugës. Të habitur vunë re se në këmbët e tyre shtrihej një kodër e butë, rrumbullake si një kupolë tanku, e përflakur nga perëndimi i diellit.

Gazetares nuk iu durua pa thirrur: “Koli, shih çfarë mrekullie, mos e lër këtë peisazh përrallor të na humbasë. Kjo është një bukuri magjepsëse, filmoje…”. Operatori vendosi stativin, e niveloi, kapi kuadrin, pastaj shtypi butonin jeshil të xhirimit. Dëgjohej vetëm kërkëllima e butë e ingranazheve të aparatit. Pastaj ai iu kthye vajzës:

– Sara, të lutem, afrohu, vure syrin tek objektivi.

Ajo e gjithë u ngjit e u ngjesh pas aparatit “Sony” duke përqendruar vështrimin në kuadër. Dukej sikur në kodër ishin ndezur zjarre. Ajri ishte transparent dhe qartësia e shikimit shkonte gjer tutje në horizont. Ishte fund nëntori. Vetëm majat e maleve zbardhnin nga bora.

– Si ta merr mendja, çfarë pemësh janë ato që rrezatojnë këtë ngjyrë kaq të bukur, si bakër, si e kuqërremtë? – pyeti Sara me kureshtje.

Ndoshta operatori dinte diçka më shumë. Dhe nuk gaboi.

– Është një zabel me dushqe, është pyll. Në këto lartësi, kur majat e maleve kanë dëborë, temperaturat natën zbresin nën zero dhe gjethet e dushkut në vend që të zverdhen, skuqen, pastaj marrin ngjyrën e arit, si tani, – shkoqiti i sigurt operatori.

– M’i ruaj me kujdes këto pamje, me këtë peisazh fantastik do ta fillojmë dokumentarin, – sugjeroi ajo e gëzuar. Papritur u kujtua për fshatin për të cilin ishin nisur dhe pyeti me frikë:

– Nuk po shoh asnjë shtëpi!?

– Eja pak më majtas dhe vur re me vëmendje përmes këtyre degëve. Shiko përballë zabelit, ja ku duken dy shtëpi. Në luginë duhet të jenë edhe të tjera. Jam i bindur se aty është Guraziu që kërkojmë. Oh, shiko tek kthesa majtas, ja një tabelë e dalëboje ku shkruhet emri i fshatit.

– Këtu qënka si në parajsë, o miku im, – tha Sara duke psherëtirë – ngutemi që të gjendemi aty sa pa rënë muzgu. Vallë do të na presë njeri?

Duke zbritur, befas, pas kthesës së fundit, në dishezë, u shfaq një grumbull shtëpish pranë e pranë njëra- tjetrës. Të ftohtit dhe era e vjeshtës gati i kishin zhveshur pemët, me përjashtim të dushqeve. Gjethet e rëna përtokë ende nuk kishin filluar të kalbeshin. Shtëpitë ishin të zeza në ngjyrë gri. Ndaluan.

– Shiko, qenka ndryshe nga fshatrat e tjerë, është si një qytezë e vogël. Të gjitha shtëpi dykatëshe, të baraslarguara nga njëra-tjetra, sikur i ka ndërtuar e njëjta dorë. Qoshet të puthitura me gurë të skalitur, çatitë janë me rrasa guri të zi dhe rrugët me kalldrëm, – tha operatori duke menduar dokumentarin.

– Mua më shqetëson diçka tjetër; po shikoj se nga asnjë oxhak nuk del tym. Kam idenë se është një fshat i braktisur dhe brenda tij mund të enden vetëm fantazma. Në se nuk ka njerëz, ne nuk mund të bujtim sonte këtu dhe as të xhirojmë. Do të na duhet të kthehemi me urgjencë në qyetin më të afërt. E marrtë e mira, kemi gjithë ditën që udhëtojmë. Lere më që jemi edhe pa ngrënë, – i tha gazetarja me një lloj pezmi të përzier me frikë.

– E pamundur të mos ketë njerëz. Ky është një fshat i mirëmbajtur, – ia ktheu operatori duke u përpjekur t’i japë kurajo.

– Po ku janë!? Edhe në se ka, gjatë dimrit njerëzit mund të zbresin në qytet.

– Këto duhet t’i kishim menduar pa u nisur. Erdhëm që erdhëm, mendoj të zhbirilojmë më tej. Duke parë e duke bërë. Ngjitemi më lart, ecim përmes këtij kalldrëmi me gurë të zinj, mbase aty lart kemi më shumë fushëpamje, – propozoi ai.

– Unë jam e lajthitur, ky është një fshat-lugat, xhan-xhin, nuk ka këmbë njeriu. Torollake paskam qenë, jam e prirur për aventura, çfarë më tha truri që në fund të nëntorit të marr këtë rrugë malore të vështirë, – tha gazetarja me pëshpërimë duke qortuar më shumë veten e saj se sa duke iu drejtuar kolegut.

Ajo përpiqej të mos rrëshqiste mbi gurët e lëmuar të cilët vende-vende ishin të mbuluar me vrunduj gjethesh të rëna. Nuk kishte shumë kohë që kishte rënë shi. Mbahej pas murit anësor. Kalldrëmi vinte si kurriz peshku dhe anash kufizohej me kanale nja një pëllëmbë të thellë ku rridhnin ujrat e bardha të cilat mblidheshin nga strehët e çative dhe rruga publike. Arritën tek shtëpia e fundit. Edhe ajo ishte me kanate dritaresh të mbyllura dhe portën kryesore të kyçur me një bulqicë të madhe, si kokë maçoku, të zezë e gjithë ndryshk. Gjithandej shkreti. Sara ishte gati t’ia plaste të qarit.

– Ej, shiko, ja ku duket një oxhak që nxjerr tym. Aty duhet të ketë njerëz, – tha i gëzuar operatori sikur të kishte bërë zbulimin e shekullit.

Ai nuk priti përgjigje nga kolegia, por për çdo rrezik, nga kopshti aty pranë shkuli një hu gardhi dhe eci në drejtim të shtëpisë nga ku dilte ajo fjollë e bardhë dhe e hollë tymi. E vetmja shpresë jete. Sara e ndoqi me nxitim dhe hoqi dorë ta pyeste përse i duhej ai hu gardhi.

Një e lehur kërcënuese qeni bëri që të hapej porta dhe tek pragu i saj u duk një burrë thatim me ca flokë ngjyrë gri të shpupurisur dhe gjunjët e pantallonave dok të përthyera. Burri njohu gazetaren televizive, por nuk u besonte syve në se mund të ishte ajo që mendonte ai.

– Mirëse ju ka prurë Zoti, bujrum, – tha ai duke hamendësuar se ata kishin humbur rrugën.

– Jemi nga televizioni dhe destinacioni ynë është ky fshat, Guraziu. Makinën e kemi lënë në hyrje të fshatit pas asaj kodrës, – tha operatori.

– Lëreni aty pa frikë, nuk ka kush ta prekë, – tha i zoti i shtëpisë – hyni, jeni plevitosur, merrni një afsh zjarr, pastaj shohim e bëjmë. Këtu nuk na mungojnë drutë.

– Na fal, por së pari ne duhet të takojmë kryeplakun e fshatit, – tha Sara me një zë të qetë e të butë, gati lutës.

Burri me flokë të shpupurisur si fole mëllenjash ia dha një të qeshure me të tundura supesh e cila përfundoi me kollë. Dy të ardhurit nuk e kuptuan shkakun e asaj gazmendje të papritur. Pastaj ai u bë serioz dhe vazhdoi:

– Nuk është nevoja të marrim leje nga Kryeplaku si dikur në diktaturë nga sekretari i partisë. Tani jemi të gjithë njëlloj, – tha ai duke i udhëhequr për tek dhoma e pritjes në katin e dytë. Zhdrak-zhdruk dëgjohej vetëm trokëllima e hapave të tyre mbi shkallët e drunjta.

Sara u ul kundruall dritares. Kishte dëshirë të vëzhgonte pejsazhin përballë. Dushkaja ishte zhdukur si me magji dhe matanë xhamave të dritares dukej një ushtri bredhash të gjelbër prej nga ku vinte shushurima ritmike e një përroi të rrëmbyeshëm. Pastaj ajo u përqendrua brenda odës. U hodhi një sy fotografive në tri faqet e murit. Sa shumë foto. Kryesisht ishin fëmijë dhe të gjitha me ngjyra: në ditëlindje, pishina, në këndin e lodrave, në shkollë, në bibliotekë, Niagara Falls, pamje me sfond rrokaqiej e me radhë…

– Sigurisht këto foto nuk janë bërë këtu, – tha operatori.

– Jo, ato janë bërë në Toronto të Kanadasë. Janë foto të dy mbesave tona dhe nipit që nuk i kemi parë kurrë nga afër, – shpjegoi i zoti i shtëpisë që quhej Mihal.

– E keni vizituar Kanadanë? – pyeti Sara.

– Ah, sikur, më digjet shpirti, – tha ai si i zënë në faj.

– Për Kanadanë? – pyeti i habitur operatori.

– Jo, për time bijë, mbesat dhe nipin që nuk i kemi takuar asnjëherë, – tha Mihali dhe sytë iu njomën nga lotët.

Ndërkohë hyri e zonja e shtëpisë. Ajo ishte një grua fytyrërrumbullaktë dhe flokë-kaçurele, ngjyrë argjendi, trupdrejtë, me pulpa të plota e të lëmuara si një tridhjetëvjeçare. Kishte veshur një fund me pala me lule të vogla, të stampuara dhe një bluzë leshi të kuqërremtë përsipër e cila e tregonte në moshë më të re se sa i shoqi. Dukej që bluza ishte thurur me shtiza, ndoshta nga ajo vetë.

– Ju prezantoj me infermieren, Nadiren, njëkohësisht edhe e shoqja e kryeplakut të fshatit, – tha mikpritësi dhe ia dha përsëri një të qeshure tjetër, por këtë radhë nuk e pengoi kolla. Operatori nuk e bënte dot lidhjen e kësaj gruaje me Kryeplakun, kështu, mbeti si guak, por gazetarja e kapi në ajër shakanë dhe duke e nxjerrë operatorin nga sikleti, tha duke qeshur:

– Pse nuk thua se Zoti na ka sjellë pikërisht në shtëpinë e duhur.

– T’u bëj diçka për të ngrënë? – pyeti gruaja duke ulur tabakanë me gliko arre dhe kafet që ende avullonin.

– Mirë do të ishte, – tha gazetarja me një zë të ndrojtur, por të pasigurt.

– Pini kafet dhe pastaj zbresim të gjithë së bashku në kuzhinë, aty ka zjarr dhe hamë një çap bukë, – propozoi Kryeplaku që tashmë dy të ardhurit nga kryeqyteti e kishin fiksuar emrin e tij në kujtesë.

2.

Kuzhina ishte valë e ngrohtë. Në këndin e djathtë ishte vendosur një sobë hekuri me tuba të zinj që depërtonin gjatë murit, ndonja dy pëllëmbë poshtë tavanit. Në tri qoshet ishin vendosur mindere të mbërthyer pas dyshemesë prej dru lisi.

– Grua, – tha Kryeplaku, – më mbush një tepsi me mish pastërma, bjer edhe ca feta kulaçi t’i cingarisim mbi sobë. Miqtë duhet të jenë të uritur.

– Ua, sa vjet kam pa ngrënë pastërma, kjo është surprizë për mua, – tha Sara e habitur duke ndjerë qysh më parë në hundë erën e mishit që do të përcëllohej mbi sobën e skuqur.

U tha, u bë. I zoti i shtëpisë kujdesej t’i kthente brinjët një nga një me një pirun të gjatë si në filmat multiplikativë. Sarës nuk iu durua dhe u zgjat të merrte nga suprina e sobës një copë kulaçi të thekur.

– Mos, do të digjesh, – e qortoi e zonja e shtëpisë duke i kapur dorën në ajër.

Shpejtoi ta merrte vetë copën e kulaçit. Ia vendosi në një pjatë ku kishte gjalpë të ngrirë dhe djathë të bardhë. Operatorit i erdhi zor ta ndiqte shembullin e koleges, ama sytë nuk ia ndante mishit që peqej mbi sobë. I doli më për mbarë se Mihali pjatën e parë me brinjë të pjekura ia zgjati pikërisht atij. Asnjeri nuk fliste. Mysafirët ishin të zënë me përtypjen e ushqimeve të shijshme. Dukej ashiqare që ishin të uritur. Mihali i kishte zili dy të rinjtë kur i shihte sa shpejt e me oreks hanin atë vakt që nuk quhej as drekë e as darkë. Iu kujtua rinia e tij kur nuk ndjente të ngopur me pastërma dhe psherëtiu. Fillin e mendimeve ia ndërpreu Sara:

– Këtë darkë të këtij lloji nuk e këmbej me asnjë nga ushqimet e restoranteve në Tiranë, gjithçka origjinale, bio, më ngjan sikur jam tek gjyshja ime në fshat.

Pastaj ajo ngriti kryet dhe atëherë pa të vendosur në sergjenin faqemurit një fizarmonikë ngjyrë argjendi, si flokët e Nadires.

– Po kjo vegël muzikore, si nuk e vura re kur hymë brenda!? – pyeti e habitur – E kujt është, kush i bie, kush e përdor?

– E tim shoqi, – u përgjigj Nadirja me një lloj mburrje – me këtë ma prishi mendjen kur ishim të rinj. Unë nuk jam nga ky fshat, jam e vetmja me origjinë muslimane. Erdha për disa muaj dhe mbeta për tërë jetën këtu. Atëherë fshati ishte i mbushur me njerëz, tani ngjan si një trastë e zbrazur. Eh, asnjëherë nuk i dihet fatit të njeriut. Ja, pikërisht prej asaj veglës së varur në mur, ma prishi mendjen e ma bëri çorap, ky shoku Mihal.

Burri bëri sikur nuk e dëgjoi çfarë tha ajo, ama buzëqeshi nën buzë dhe ngriti kryet me fodullëk. Asnjeri nuk vuri re se si dhoma u mbush plot e përplot me tym që kundërmonte erë mishi të pjekur. Nadirja shpejtoi të hapë një nga kanatet e dritares. Zhaurima e përroit tani dëgjohej më qartë dhe dukej sikur uji rridhte poshtë dritares.

– Sa keni ndërmend të qëndroni? – pyeti Mihali duke menduar për detyrimet që e prisnin si kryeplak.

– Shumë- shumë katër ditë, – u përgjigj Sara – sa familje kanë mbetur në Gurazi gjatë kësaj stine?

– Vetëm katër çifte pleqsh me mbi gjashtëdhjetë vjeç, – iu përgjigj Kryeplaku.

Të ardhurit panë njëri-tjetrin me habi. Sytë e tyre dukej sikur thoshnin “Për kaq pak njerëz paskemi bërë gjithë këtë rrugë”!?

– Tetë pleq në tërë këtë fshat të madh!? – pyeti Sara e stepur.

– Po a do t’i takojmë të tjerët? – vazhdoi operatori.

– Qysh sonte, – shtoi Mihali dhe nuk di pse ia dha asaj të qeshurës së tij karakteristike, pastaj sikur foli me vete: “O Zot, sa kohë kam pa qeshur kështu, me gjithë shpirt, këta dy të rinj më kthyen buzëqeshjen”.

– E po mua më duhet të marr aparatet e xhirimit nga makina, – ndërhyri operatori.

– Ja, po të shoqëroj unë, ti nuk di nga të vesh e ku të shkosh, është xëc, pa hënë dhe drita nuk ka nëpër rrugë. Prit sa të pjek edhe këto dy brinjët e fundit. Gjithë fshatin do ta keni këtu sonte, hiq bagëtinë dhe këtë viçin motak që piqet mbi sobë. Ama në shtëpitë e tjera mund të gjeni vetëm mish derri, – tha ai dhe ia shkuli përsëri të qeshurës.

Dy meshkujt veshën palltot dhe dolën në rrugë. I përpiu errësira. Nadireja iu afrua vajzës nga qyteti, i hodhi dorën mbi supe, e afroi pas vetes, i lëmoi llërët dhe e pyeti në se kishte ftohtë. Gazetarja kishte një lëkurë të bardhë e të lëmuar si sedef. E zonja e shtëpisë ndjeu erën e rinisë dhe iu kujtua vajza e saj në Kanada të cilën kishte nëntë vjet pa e parë. Sara ia lexoi brengën në sy dhe e pyeti:

– Të ka marrë malli për të gjithë ata kurbetllinjtë?

– Shumë, më piku xhani, si nuk më plas zemra nga marazi, digjem shpuzë, atë çikë vajzë kemi. Ikën pa na pyetur, ikën prapa diellit. E mjera unë, ime bijë ka lindur në vend të huaj, pa na pasur pranë. Emërshuara unë! Kur nipi u bë një vjeç, na dërguan një video se si ia kishin festuar ditëlindjen. A e beson që e kam parë mijëra herë, çdo ditë. Kur Mihali më gjente me sytë të mufatur nga të qarët, më thoshte: “Grua, do luash nga fiqiri, nuk jemi vetëm ne që kemi fëmijët larg. Ka me mijëra nëna e bababllarë. Kështu erdhi koha. Shyqyr Zotit që i kemi gjallë e mirë, një ditë do t’i takojmë se nuk bën”. Ja më thuaj ti, kur do të piqemi me ta?

– Nuk janë me kalim të rregullt kufiri në Kanada? – pyeti Sara me dyshim.

– Dhëndërrin e kemi nga ky fshat, nga mëhalla tjetër. Katër vjet më i madh se vajza. U dashuruan kur ajo ishte në vit të fundit të fakultetit, por ai rregulloi një specializim njëvjeçar në Toronto për veten e tij. “Na erdhi shansi”, thoshte. Bëri me ngut celebrimin dhe e mori vajzën me vete. Pa dasëm, pa gjë, ikën me rrobat e trupit që kishin veshur. Gjashtë vjet as ne nuk venim dot atje e as ata nuk ktheheshin dot këtu. Oo, sa vandakë me shkresa kanë mbushur! Kisha dëgjuar Kanada, por kur e provova në kurriz e mora vesh çfarë ishte. Tani kemi futur edhe ne dokumentat e bashkimit familjar. Nuk di edhe sa do të presim, – tha ajo dhe ligjërimin e ndërpreu përgjysëm nga që ngashëreu me dënesë. Eh, ky emigracioni, sa shumë shpirtra ka lënduar përvëluar!

Qeni lehu përsëri, pastaj u dëgjua zëri i Mihalit që po e qetësonte. Po ktheheshin meshkujt. Me sa duket kishin mbaruar punë. Makinën e kishin strehuar në shkollë. Të dy hynë brenda me zhurmë dhe lëshuan aparaturat në dysheme. “Bateria ka rënë nga të ftohtit”, tha Koli pa iu drejtuar askujt. Hodhi sytë nga të katër anët e mureve. Po kërkonte një prizë për të karikuar baterinë. Pastaj qeni lehu përsëri.

– Po vijnë edhe “kolegët”, kanë vënë re makinën dhe kështu bëjnë gjithnjë, mbërrijnë pa lajmëruar, – tha Mihali me të qeshur. Dhe ashtu ishte. Hyri çifti i parë, pastaj edhe dy të tjerët. Njeri nga ata ecte kurriz përkulur sikur kishte një thes ngarkuar në kurriz. Vuante nga reumatizma. Dikush nga gratë, kur pa aparaturat, ende pa u prezantuar thirri:

– Mihal, të keqen, ta kam thënë edhe herë tjetër, unë nuk votoj, sikur me flori të ma shtrojnë.

– Agathi, nuk kanë ardhur për votime, kanë mbërritur këtu për tjetër gjë, janë të televizorit, – u mundua ta qetësonte i shoqi i saj që quhej Petro.

– Atë po them, televizori vjen këtu vetëm kur ka votime. Si s’kanë turp, kallin në lista edhe të vdekurit, edhe mërgimtarët. Nuk ka më njerëz fshati ynë, janë arratisur të gjithë. Kot jeni munduar, fshati ynë është fundosur. Ne jemi tetë pleq duke pritur vdekjen – tha ajo duke mos hequr dorë nga mendimi i saj.

Agathia kishte të drejtë që revoltohej me votimet. Vajza e saj e cila kishte humbur jetën në Greqi nga një aksident, para shtatë vjetësh, figuronte gjithnjë në listën e votimeve. Kur e pa për herë të parë, Agathisë nuk iu durua pa i thënë të deleguarit se ata ishin matrapazë e cipëplasur dhe bënin tregti me të vdekurit. Mirëpo nuk ia vunë veshin, thanë se ishte e çmendur nga humbja e së bijës.

– E kujt je ti, moj çupë? – pyeti një grua tjetër duke u përpjekur të shmangte Agathinë – çfarë të ka shtërnguar që je ngjitur në Gurazi në fund të Shënndreut!? Do t’u zërë bora këtu, moj korbë…

– Amani, keni katër ditë kohë të molloiseni, në dash edhe të ankoheni. Mos i prisni mysafirët me këmbët e para! Ata po xhirojnë një film dokumentar për televizorin. Do na shohë e gjithë bota, të paktën ta marrin vesh që jemi gjallë. Kaq sa jemi, kaq sa kemi mbetur. Guraziu akoma nuk është shuar, – tha usta Mihali duke folur këtë radhë me tjetër ton, si Kryeplak.

Të sapoardhurit u përshëndoshën me radhë. Disa bënin të njëjtat pyetje, përplasnin buzët sikur putheshin me mysafirët, gjersa të gjithë u rehatuan mbi divanë. Nadirja afroi një tavolinë, shtroi mbi të një mbulesë e cila kishte përsipër lule jasemini të stampuara. E nxori nga fundi i komosë, gati e kishte harruar. Kishte shtatë vjet dy muaj e katër ditë pa e përdorur. Operatori u habit për diçka tjetër; sa shpejt ajo e mbushi tavolinën me lloj-lloj mezesh. Të gjitha prodhime fshati. Mihali vuri mbi tavolinë një plloskë qelqi të mbushur me raki rrushi safi, të bërë vetë. Mbushi gotat me radhë dhe ngriti një shëndet për të ardhurit nga Tirana që ishin nisur kasten për fshatin e tyre. U gjallëruan të gjithë dhe flisnin pa radhë. Zëri i Agathisë u ngrit përsëri mbi të tjerët:

– I dashuri yt është ky, moj çupë?

U bë heshtje, disa qeshën nën buzë. Disa thanë me mendje “e lajthitura”. Ishin mësuar me budallallëqet e saj. Agathia nuk mendohej dy herë për të thënë një fjalë. E lëshonte si t’i vinte, apo siç thoshnin për të në fshat “si lopa bajgën”. Ishte ca sëprapthi, po ec e sqaro të huajt kush është ajo! Nadires iu bënë faqet prush e i morën ngjyrën e lulkuqes, por Sara qeshi e para me të madhe duke i çliruar të gjithë nga sikleti i pyetjes së Agathisë. Iu përgjigj me të njëjtin ton:

– Të dashurin e kam lënë në Tiranë, ky është koleg, është shok pune. Nuk më ka marrë ende perëndia mentë të vij e të bëj dashuri në Gurazi, – pastaj ndërroi ton dhe iu drejtua Mihalit – o i zoti i shtëpisë, zbrite poshtë atë fizarmonikë e t’ia marrim një kënge. Ku është parë të pihet raki pa aheng!?

– Mirë u kujtove, – tha usata Kristua.

– Cilën këngë do? – pyeti Mihali duke zbritur veglën muzikore nga sergjeni. Ai i futi krahët fizarmonikës dhe provoi të merrte ca akorde. Gishtërinjtë i urdhëroheshin me vështirësi. Nuk i kujtohej sa vjet kishte pa e përdorur.

– Unë jam nga Korça dhe dua këngë të anës sime, për të tjerat nuk ia them, – iu përgjigj Sara.

Ushtuan tingujt dhe e gjithë dhoma u mbush me hare. Sara e njohu, ishte melodia e këngës “O vemi, o s’vemi”. Iu kujtuan edhe vargjet. Dy gotat e rakisë e kishin sjellë në qejf. Ishte ballë kazani. Ajo kishte dhënë prova se mund të matej me burrat më të fortë në pije. Kishte edhe zë të bukur: “O vemi, o s’vemi/ Në mes të pyllit do vemi/Atje ku dielli dhe bota nuk na sheh/Atje ku zogjtë ngrenë folenë e dashurisë/ Atje shtëpinë do ngrehim dhe ne…”.

Kënga u ngjit mbi shushurimën e përroit të rrëmbyer dhe mbyti gjithë luginën me hare. Secili në mënyrën e vet kujtoi kohën kur fshati ishte plot e përplot me njerëz. Kujtuan dasma, koncerte, fejesa, ditëlindje dhe u ndjenë mirë në shpirt, madje edhe Agathia që ishte ende në zi. Nuk mbahej mend qëkur ishte dëgjuar këngë në Gurazi.

– Po kjo qënka këngëtare, moj korbani, ju thoni gazetare, – tha Leni, ajo plaka trupvogël që gjer atëherë nuk i ishte ndjerë zëri.

Papritur, në atë natë nëntori, në prag të Festës së Flamurit, u duk sikur Guraziu u zgjua nga gjumi letargjik. Errësira e natës u gris përgjysëm. Kënga, të qeshurat, humori dhe bisedat me zë të lartë mbushnin hapësirën dhe ngriheshin mbi çatitë e gurta për t’u shuar e tretur në errësirën e pyllit me bredha. Kafshët shtëpiake të strehuara në shtëpitë e boshatitura nga njerëzit, tundnin veshët dhe sa herë që dëgjonin britma të gëzuara në këto orë të vona të natës, nuk kuturisnin të binin në qetësi e të mbyllnin sytë. Si kafshë që janë, ato nuk ishin në gjendje të kuptonin se çfarë po ndodhte në habitatin e tyre. Pse të zotët ishin çakërdisur e çaçcarrosur aq shumë!?

3.

E nesërmja agoi me një kërleshje resh të zeza e të dendura mbi çatitë e fshatit të braktisur. Retë e ngarkuara me shi apo borë lëviznin në drejtim të veriut si tragete të errët, ashtu, shtëllunga-shtëllunga. Majat e zbardhura të maleve ishin përpirë prej tyre dhe nuk kishin ndërmend të shfaqeshin në horizont. Nuk di pse ato re shpërndanin kob të zi.

– Nuk merret vesh, do të bjerë shi a dëborë, – iu ankua usta Kristua bashkëshortes duke surbur kafen në ballkon.

– Mua më therin gjunjët, ka mundësi të bjerë shi, i kam një me një këto shenja, – iu përgig ajo.

Ai tundi kryet dhe duke ndërruar bisedë, i tha: Kreplaku më ka ngarkuar sot të shoqëroj ata të televizionit. Mos harro, e kemi ne radhën t’i mbajmë për drekë e darkë.

– Me këto që na ndodhen, mirëse të na urdhërojnë, nuk jam më e re si dikur, por pa ngrënë nuk do t’i lëmë, – ia ktheu ajo.

Të gjithë në fshat e thërresin usta. Madje disa ia kanë harruar edhe emrin. Ai ka një trup mesatar, shpatullgjerë dhe muskuloz. Gishtërinjtë e duarve i ka si degë fiku, gjithë kallo dhe shenja plagësh. Është si një trung lisi. Ende mbahet i fortë. Problem ka dhëmbët, nuk i bëhet mbarë të zbresë në qytet. Përtypet vetëm me anën e majtë. Po edhe ai krah i është bërë rrafsh. Usta ndërtimi ka qenë edhe në kohën e kooperativave bujqësore. Thuajse njeh çdo gur e çdo pllakë të Guraziut. Dikur kanë qenë një skuadër muratorësh, tani ka mbetur vetëm ai. Të tjerët janë shpërndarë nëpër botë si zogjtë e korbit dhe e sigurt, nuk do të kthehen më. Disa, më të moshuarit, kanë vdekur. Ky fshat ka nxjerrë shumë muratorë. Qysh në kohë të vjetra burrat kanë ndjekur rrugët e kurbetit. Ktheheshin në fshat atëherë kur nuk u mbanin gjunjët. Këtu vdisnin. Dihet, gurazijtë kanë qenë ndërtuesit e ujësjellsit të Stambollit. Me lirat turke që sollën prej andej, ndërtuan këto shtëpi kaq të forta. E quajtën “Guraziu, rremb Stambolli”. Ata zbuluan lart në mal një madem guri që del feta-feta, si petët e byrekut. Me dërrasat e holla mbuluan çatitë, me ato më të trasha ngritën muret, tregon Usta Kristua. Pastaj ai çon nga toka një pllakë guri të zi që ka rrëshqitur nga muri anësor. Nxjerr nga brezi një çekiç të shkurtër dhe e godit gurin disa herë.

– E dëgjuat si tingëllon, sikur të jetë metal, sikur të jetë bronz. Është shumë i fortë, nuk ka dert as nga dielli e as nga shiu, është mermer i zi.

– Kam lexuar se janë me origjinë vullkanike, – i tha Sara.

– Edhe për varret ne nuk përdorim beton, me këto pllaka i ndërtojmë, domosdo i zgjedhim më të mëdha se pesëdhjetë pont, – shkoqiti ai.

Operatori po e ndiqte bisedën duke regjistruar në kamera.

– Kush i mirëmban sot shtëpitë? – pyeti Sara.

– Unë, gjatë gjithë verës me këtë punë merrem. Nuk ia dal dot vetëm, punësoj ca djem të rinj nga fshatrat e poshtme. Të zotët, kurbetlinj, më dërgojnë një shumë parash për mirëmbajtje, por ka edhe që nuk më nisin gjë fare. Ja, vdiqa unë, kush tjetër do t’i mirëmbajë!? Shkollën e riparoj falas. Vjet, brenda saj kishin hyrë lakuriq nate. Çudi, ishin futur vetëm në palestër, ndoshta nga që aty ishte errësirë. Kacavjerreshin mbi paralele, mbi unaza e kaluç. Tersllëk! I tregova edhe Mihalit. Ai u prek e mbushi sytë me lot. “Ku jemi katandisur kështu?”, tha. Me të drejtë, ka punuar gjithë jetë aty. Të dy, dogjëm squfur, jo vetëm në palestër, por në çdo klasë dhe lakuriqtë nuk u qasën më.

– Usta Kristo, po bagëtitë ku i keni, nuk shoh asnjë, megjithëse kam dëgjuar ca blegërima e të pëllitura, – pyeti gazetarja duke e parë drejt në sy.

– Tani në dimër i mbajmë në regjim ‘kazerme’, – u përgjigj ai me humor – u kemi mbledhur bar e gjethe gjatë verës. I kemi tufëzuar, na bie më mirë, se mos janë shumë, sa për nevojat tona. Shiko atë godinën përballë, quhet ‘Shtëpia e derrave’, më lart është ‘Shtëpia e dhive’, më sipër është ‘Shtëpia e lopëve’. Harrova edhe ‘Shtëpinë e bletëve’. Janë të gjitha shtëpi të braktisura, pa zot. Pa bagëti këtu vdes. Gjëja e gjallë na mban gjallë, por edhe trupi duhet të jetë në lëvizje. Bagëtia duhen ushqyer, duhen ajrosur pak përjashta, pa duan edhe pak kripë, duan edhe ujë herë pas here. Kërkojnë shërbime ato. Dhe ne do t’u shërbejmë sa të na lëvizë këmba e dora. Po pastaj? Ne shkojmë gjithnjë e më poshtë. Kemi kohë që e kemi kaluar mesin e jetës. Edhe kaq, na mban gjallë klima malore, ky ajër i pastër. Në verë nuk ka problem, është më mirë, si për ne si për bagëtinë. Ka kullota sa të duash.

– Pse edhe bletët brenda në shtëpi i mbani?

– Janë më ngrohtë, mjafton të lemë të hapura dyert e dritaret. Ato të bekuara janë llams, dritë të pastra. Kërkojnë më pak shpenzime nga çdo gjë e gjallë.

Ekipi televiziv i ra kryq e tërthor fshatit. U fokusua tek shëpitë karakteristike, sidomos ato me sprethë të dalë dhe më pak të dëmtuara. Disa prej tyre kishin të gdhendura në mermer edhe datën e ndërtimit, por usta Kristua shpjegoi se herë pas here shtëpive të mirëmbajtura u janë bërë riparime. Druri i përdorur gjithnjë është prerë kur hëna ka qenë në të ngrënë e jo në të zënë. “Me sa duket kjo ka të bëjë me zhvillimin e larvës”, arsyetoi Sara. Ekipi mësoi se ky fshat që herët ka pasur kanalizime dhe afër përroit depo të mëdha ku përfundonin ujrat e zeza. “Kjo tregon se këtu ka pasur civilizim, një qytetërim të lashtë. Ia vlen që kemi ardhur këtu. Sa shumë gjëra mësuam”, tha gazetarja e kënaqur nga xhirimet. Kishte ardhur vakti i drekës dhe të gjithë së bashku përfunduan në shtëpinë e Kristos. U bëri përshtypje tavani i gdhendur dhe një rozetë në qendër ku ishte vizatuar një shqiponjë. Pastaj vunë re karriget dhe tavolinën të cilat ishin aq të veçanta; me lloj-lloj figurash të gdhendura.

– I kam bërë vetë, kam punuar për merak, me muaj të tërë, – tregoi usta Kristua. Bashkëshortja e tij, Teto Leni e bëri mirseardhjen për mysafirët me rezhga mjalti në ca pjata porcelani kinez. Sarës nuk iu durua pa thënë se tek ky mjaltë ndjente aromën e luleve të malit. Dukej që ishte pa hile sepse nuk shkëputet nga luga, shpjegoi ajo.

– Keni fëmijë? – pyeti operatori.

– Po si jo, të keqen nëna. Kemi dy djem të martuar në Çikago të Amerikës, kanë 13 vjet aty. U ka dalë llotaria. Janë me gjithë familje. Na lusin të shkojmë, por nuk do im shoq. Herë vjen njëri djalë me pushime e herë tjetri. Janë rregulluar birinxhi. I ngjajnë Kristos, duarflori janë edhe ata. Kanë ngritur kompani ndërtimi. Janë me shtëpi të tyre.

– Po ika edhe unë, ky fshat do bjerë në shesh i tëri, do shkatërrohet, – tha usta Kristua i merakosur sikur fshati do të shkoqej të nesërmen.

– Këtë fshat e ngrë nga shtrati i lëngimit, vetëm turizmi, – shtoi Sara – ky ka vlera të jashtëzakonshme trashëgimie kulturore. Ky është për ta pirë në kupë. Shteti duhet të investojë. Po kujt t’i thuash!?

– Hë, më ta lumsha, moj bijë, ma gjete zemrën, – tha usta Kristua dhe brofi në këmbë.

Rrëmoi disa libra ku gjeti ca fotografi të vjetra nga koha kur të njëqind oxhakët e fshatit nxirrnin tym dhe shkolla kishte më shumë se dyqind nxënës. Në një prej fotove Sara njohu Nadiren me përparëse të bardhë. Ustai tregoi kishën e Shën Konstandinit se si kishte qenë. Më pas, në kohën e komunizmit ajo u kthye në depo drithi. Komuniteti shqiptar i Çikagos, në kohën e dmokracisë, me nismë të bijve mërgimtarë të Guraziut, mblodhi ndihma dhe kisha e Shën Konstandinit u ngrit më e bukur nga çfarë kishte qenë. Pjesë të Ungjillit, përkthyer nga Noli, u stampuan në kube në gjuhën shqipe. Të ardhurit nga Amerika thanë se në këtë kishë duhej të flitej vetëm shqip, ndryshe ata nuk do të investonin më. “Djemtë e mi dhanë 1000 dollarë dhoro”, e përfundoi tregimin usta Kristua.

– Kisha pa njerëz është si foleja pa zogj, – tha Leni.

– Pas drekës shkojmë ta filmojmë kishën e Shën Kosandinit, – propozoi Sara.

– Shkoni, por mos u vononi, – iu lut teto Leni – do ta djegim sonte, është shtëpia e Gjonajve kjo. Gjithnjë me dyer të hapura për shtegtarin e udhëtarin, ka qenë. Erdhën kohë të vështira, na merr malli për njerëz, nuk na hyn e del njeri veç pulave, sonte do ta kthejmë si dikur.

– Flakë do ta ndezim, – i tha Sara duke dalë. Ndoshta edhe për t’i bërë qejfin. Ajo nuk dinte se në fshat kishte nisur gara e heshtur se cila shtëpi do t’i priste më mirë mysafirët nga Tirana. Kush nga katër çiftet!?

4.

Në shtëpinë e usta Kristos, në mbrëmje, ishin po të njëjtët njerëz që ishin një natë më pare tek Kryeplaku. Gratë ishin veshur më bukur, të lara e të krehura, nuk binin erë gjellë e bylmet si natën e shkuar. Edhe Sara kishte pësuar ndryshim rrënjësor, aq sa i la të gjithë me gojë hapur. Kishte veshur një fustan zhupon që i rrinte pas trupit duke i treguar format rinore, pak i hapur në gjoks, aq sa gjinjtë e saj të fryrë dukeshin ashiqare, gjer tek e thelluara midis. Të gjithë bënin sikur bisedonin, apo hanin, por mendjen e kishin tek ajo. Burrat si burra që janë, naa sytë, çakërr dhe gratë e tyre të mllefosura pse bashkëshortët e tyre, këta pleq cipëplasur, fshehurazi i mbanin sytë tek çupa nga Tirana. Agathia, kur e pa Sarën, ashtu, të zbuluar dhe gjoksin si sapun të bardhë, nduku buzën e poshtme me ata dy dëmbët që i kishin mbetur. U mat të thoshte diçka, por i shoqi i shtërngoi krahun fort sa i dhembi dhe vuvazi i pëshpëriti në vesh: “Mos guxo të çelësh gojën se të hasposa mu këtu tek shtëpia e Kristos”.

Ajo natë do të ruhej gjatë në kujtesën e fshatit të shurdhër e të harruar, edhe për një arsye tjetër. Operatori nxori nga çanta laptopin e tij, e lidhi me wi-fi dhe i kërkoi usta Kristos numrin e telefonit të një prej djemve në Amerikë. Ustai nxori ca letra nga sirtari i tavolinës dhe i tha t’i gjente adresat dhe telefonët vetë. Operatori nisi nga puna me zell. Bëri ca thirrje radhazi me Amerikën. Më në fund u lidh me djalin e madh, Ilirin. I tregoi kush ishte dhe ku ndodheshin, por ai i tha të komunikonin me vëllain e vogël, Agronin i cili ishte momentalisht në shtëpi. Ai vetë nuk mundej sepse ishte në punë dhe menaxheri, po ta vinte re, i ndërpriste kontratën e mund ta pezullonte nga puna. Operatori bëri edhe një përpjekje të dytë. Fatmirësisht u lidh menjëherë me familjen e djalit të vogël të usta Kristos. Gjithë pjestarët dolën në ekran sikur ishin aty, pas murit; kush e kush të fliste më parë. Vendosën unanimisht që e para të fliste Leni, por ajo u prek aq shumë dhe e qara me gulçe e pengoi të vazhdonte, kështu e mori fjalën Ustai i cili kërkoi të shihte nipat e mbesat me radhë, nga i madhi tek i vogli. Ndërkohë teto Leni e kishte mbledhur veten, por hapi një problem me qartësinë e figurës sepse vazhdimisht puthte ekranin e lap-topit sa herë shfaqeshin fëmijët.

Mbetën të gjithë pa gojë, pyesnin se si mund të lidheshe kështu me Amerikën nga Guraziu duke parë fëmijët një nga një e duke folë kokë më kokë me ta sikur i kishe aty, pas dere. E ku pa, këtu, nga maja e malit, në Jug të Shqipërisë!  Si janë kështu këto shpikje kaq të mëdha që lidhin botën me një fill!?

– E shihni se çfarë bën shkolla? – tha Kryeplaku – djali nga Tirana nuk është vetëm për këtë dylbinë, por edhe për telefoninë me zë dhe figurë. Mbase do vijë një ditë që edhe shkollës sonë të ferrosur t’i kthehen nxënësit, zemra dhe shpirti i saj. A do jem gjallë ta shoh e gëzoj atë ditë!?

– Eh, mor zoti Kryeplak, ne nuk pjellim më, dita ditës rinia po ikën nga vendi, – tha usta Kristua duke i ngecur herë pas here fjala si një xhëng në grykë – do kthehet i gjithë atdheu si Guraziu. Atëherë do themi na ishte njëherë, siç themi ne për të parët që ndërtuan këtë fshat.

Dikush u kujtua për fizarmonikën, por shumica nuk e aprovuan. Secili kujtoi njerëzit e tij në mërgim. Të gjithë i kishte pllakosur trishtimi. Kishin dëshirë t’i thonin operatorit, mbase i lidhte edhe ata të tjerët me njerëzit e tyre emigrantë, por u vinte zor; duhet të siguroheshin sa kishte shpenzuar ai nga xhepi me atë bisedë sepse nuk ka mundësi të lidhesh me Amerikën, një oqean kapërcyer e të mos paguash gjë prej gjëje. Operator Koli, që nga ky moment do të ishte më i rëndësishëm për fshatin se sa gazetarja.

Veç pastërmahut me mish derri të gatuar me fasule, teto Leni kishte pjekur një lakror si dhe ca byreçka të vogla në formë trekëndëshi. Nuk mbeti njeri pa e lavdëruar, por Kryeplaku me shaka thoshte se gjellën e mirë në Gurazi nuk e bën nikoqirja, por ujët e lehtë që rrjedh nga burimet e Lajthisë. Eh, si janë ato bisedat pas darke në fshat; gjithë lezet e kripë, me hidh e prit. Ndoshta dikush nga ju, lexues, i ka përjetuar.

Kishte shkuar vonë, aty afër mesit të natës. Kryeplaku propozoi ta mbyllnin kuvendimin për atë mbrëmje sepse të nesërmen i prisnin punë edhe më të mëdha.

***

Si gjithmonë usta Kristua ishte i pari në fshat që çohej nga gjumi, herët në mëngjes. Ashtu edhe këtë radhë. U habit që nuk dëgjohej asnjë zhurmë, nuk pipëtinte asgjë. Shtëpia gati ishte shurdhuar. Në ajër endej një heshtje e frikshme. Hapi derën e jashtme dhe sytë iu lëbyrën nga një dritë e bardhë, e papritur. Gjatë gjithë natës kishte rënë dëborë. Si nuk e kishte ndjerë!? Degët e pemëve ishin përkulur nga pesha e bardhë.

Hodhi vështrimin tek çatia e shtëpisë përballë. E mati me sy dhe sipas tij ishin katër pëllëmbë borë, pra rreth 80 centimetra. Veshi çizmet, një mushama të gjatë që ia kishin sjellë nga Amerika dhe kërkoi një lopatë për të hapur shtegun. Është herët, mendoi, le të flenë edhe ca të rinjtë. Punoi rreth një orë gjersa u hap një rrugë gjarpërushe, si një tunel i bardhë gjer tek shtëpia e Kryeplakut. U kthye në shtëpi i kënaqur për punën që kishte bërë.

I pihej një kafe. Edhe Leni ishte ngritur nga gjumi dhe ecte lehtë nëpër shtëpi. Përpiqej të mos përplaste asnjë enë. Edhe ajo mendonte se mysafirët duhet të flinin ende.

– Sikur na vizitoi shpejt kjo buzëbardha, – i tha të shoqit – Qafa e Korbit duhet të jetë bllokuar. Si do të kthehen këta të televizorit në Tiranë?

– Në realitet është borë e lehtë, por kur fryn erë kjo bëhet e rrezikshme, sepse rrafshon çdo gjë, sidomos rrugën e maqinave. E mban mënd në kohën e kooperativës bujqësore që kopetë e deleve i bllokoi në mal? E tillë borë ka rënë edhe këtë radhë.

– Si nuk më kujtohet, por atëherë kishte njerëz dhe u çkul i tërë fshati për të ndihmuar.

– Vumë demat përpara, ata e çanë rrugën dhe pas gjurmëve të tyre ecën kopetë e deleve. Nuk di kujt i shkoi të parit ndërmend ai marifeti me demat.

– E, po tani nuk kemi dema as për të ndërzyer lopët, – i tha Leni duke ia ndërprerë kujtimet.

Në fillim u çua nga gjumi operatoi, pastaj vajza. Usta Kristua mënjanoi perden e dritares dhe u tha të vështronin përjashta. Mysafirët, në vend të trembeshin, u gëzuan si fëmijë.

– Koli, mrekulli, kapëm borën. Ua çfarë fati, çfarë pamje fantastike! Për Zotin, u kompletua dokumentari. Nuk mbaj mend të kem parë kaq shumë borë në jetën time.

– Sara, shiko shtëpitë, bardhë e zi, pikturë, kuadër fantastik. Do dal të filmoj përjashta, nuk më durohet, – iu përgjërua ai.

– Prisni, hani mëngjes, aty e keni borën, nuk ka ku shkon, – u tha teto Leni me dhembsurinë e një nëne. I vuri secilit përpara nga një pjatë me petulla, djathë dhe nga ai mjalti që pëlqeu Sara.

– Nuk mund të dilni pa ju pajisur me çizme, ju jeni të papregatitur për borën, rrugët janë të bllokuara, – u tha usta Kristua.

Ata nuk dinin çfarë të përgjigjeshin. Nuk kishin asnjë mendim. Vërtetë ishin të papregatitur për këtë situatë të re. Bora i zuri në befasi. U kujtuan të flisnin me njerëzit e shtëpisë dhe shefat e tyre në punë. E papritur; celularët nuk kishin sinjal, por energjia elektrike nuk ishte ndërprerë dhe katër shtëpitë kishin drita. Për çudi nuk u shqetësuan. Ashtu, pa lidhje komunikimi me Tiranën, u ndjenë të lirë. Punë e madhe, pleqtë ishin mikpritës e njerëz të mirë. Ndjeheshin këndshëm në gjirin e tyre. Do të do rrinin ca ditë së bashku me ta, apo nuk ishin aq të veçantë e të lezeçëm. Do gjendej një zgjidhje për t’u kthyer në Tiranë.

Kryeplaku u solli çizme dhe rroba të trasha, ndryshe për secilin. Kur ata dolën jashtë, në dëborë, vunë re se të gjithë i ishin përveshur punës për hapjen e rrugëve që lidheshin me njëri-tjetrin. Ku e gjenin gjithë atë energji për moshën që kishin!? Nga u buronte tërë ajo forcë duke punuar pa pashim?

– Koli, të lutem filmo çdo njeri, plak apo plakë, xhiroje në punë e sipër duke pastruar borë, pa e ditur ai vetë se është në kuadër. Të jetë diçka si kamera e fshehtë, gërmo psikologjinë e secilit! Si e përballon ai apo ajo këtë punë të mundimshme? Ku e gjen fuqinë? Kap çdo rrudhë në fytyrë, çdo detaj. Vuri re, asnjë nuk mban dorashka!? Ka shumë rëndësi për shikuesin të njohë nga afër njeriun e lindur e rritur në këto male, në këto kushte, njeriun e dëborës. Ky është geni ynë i lashtë shqiptar.

– Të kuptova shumë mirë, e dashur Sara. Jemi me fat që ra borë. U krijua situate e re, e paparashikuar. Befasitë janë gjithmonë të këndshme, – iu përgjigj ai i entuziasmuar.

Rrëmbeu aparaturat dhe u ngjit në ballkonin e shtëpisë më të afërt nga ku kishte më shumë fushëpamje dhe nisi të filmojë me zell të paparë.

Lajmi se ekipi televizionit i kishte ndërprerë lidhjet me Tiranën ishte përhapur tek të gjithë. Kjo i kishte gëzuar banorët. Këtej e tutje, deri sa të hapej rruga, ata do të ishin pjesë e Guraziut. Sipas përvojës nga vitet e shkuar, rruga vononte të bëhej e përdorshme.

Mbasdite u mblodhën të gjithë tek Kryeplaku dhe iu lutën të bënte një grafik se ku do të bujtnin djali dhe vajza në vaktet e ardhshme. Pas dy ditësh do të mbërrinte Festa e Flamurit. Duhet të kishin një plan konkret për atë ditë të shenjtë. Këtë radhë do ta digjnin, do ta festonin fare ndryshe se ishte edhe kamera e televizionit që do t’i filmonte. Do të kishin një kujtim të rrallë. Ishin me fat. Do të mbeteshin në histori. Për këtë ishin të gjithë të bindur.

Një erë e lehtë i vuri fshesën kupës së qiellit. Poshtë dëbora e bardhë dhe sipër kaltërsi e thellë. Sa shumë dritë që kishte! Mbasdite, në qiell nuk kishte mbetur asnjë re. Dëbora dhe qielli ishin në garë cili rrezatonte më shumë bukuri. Dielli shkëlqente me gjithë fuqinë e tij dhe pemët nisën të lëshonin pika uji që hapnin gropa mbi shtresën e dëborës. Ngjanin sikur kishin nisur vajin. Një krrakullimë korbi u dëgjua diku pranë.

– Kanë zbritur të bekuarit nga pylli, – tha i menduar usta Kristua – duhet të kemi dimër të gjatë e të egër.

Papritur tringëlliu zilja e telefonit të Sarës. Kuptohej, antenat që përcillnin sinjale ishin rregulluar. Ishte vetë drejtori në telefon. Fliste nga Tirana. I tha se e dinin situatën ku ndodheshin. Do të vinte helikopteri t’i merrte.

– Bëhuni gati, makinën sigurojeni dhe e lini aty. Nesër parashikohen reshje të tjera bore. Për një orë helikopteri do të jetë në fshat, posaçërisht për ju të dy, – dha urdhër drejtori i televizionit.

Ata u stepën, mbetën të gjithë si të ngrirë. Asnjëra palë nuk foli. Koha kishte stopuar, kishte ngelur në vend. Telefonatë e mallkuar, shkatërroi gjithë ato plane, gjithë ato ëndërra! Të katër çiftet e fshatit Gurazi u ndjenë dhjetë vjet më të plakur.

– Mos ishte ndonjë vajzë ministri kjo!? – pyeti usta Kristua kur helikopteri me gjithë zhurmën e motorrave të tij u zhduk tej në horizont, pas majës së maleve.

Ngado la mbrapa zbrazti dhe bukuri që vret. Fshati ishte tkurrur përsëri. Pritej dimër i ashpër.

Toronto, 30 janar 2020.