Avdulla Kënaçi: NGJARJE NË SHESHIN DUOMO

Tregim

 

 

1.

Na duheshin edhe katër orë për t’u nisur nga Sheshi Duomo drejt Zvicrës. Këtu do të merrnim trenin ekspres. Kishim udhëtuar për gjithë natën me tragetin e Triestes që ishte nisur një ditë më parë nga Durrësi. Isha unë së bashku me kameramanin i cili e bënte këtë rrugë për herë të parë. Distanca që përshkuam me autobus nga Trieste për në Milano, na u duk shumë e shkurtër.

– Kush rri e pret këtu si budalla në këtë cërrë vape – i thashë kameramanit.

– Si the shef, nuk e kisha mendjen, po shikoja ato figurat atje lart, rrotull pullazit të Katedrales së Shën Marisë, – reagoi ai paksa i trembur, si i zënë në faj. Kur donte të më merrte me të mirë, gjithnjë më thërriste “shef”.

– Po piqemi në diell, këtu rrotull nuk shoh asnjë pemë, të paktën të gjenim ndonjë park, janë shumë orë pritje deri sa të mbërrijë treni, – i thashë unë.

– Pse të mos i bëjmë një vizitë nga brenda kësaj Katedrales? Kam dëgjuar që është shumë interesante, kryevepër botërore, thonë. Kjo shkëlqen e tëra, si e bërë me akull të gdhendur, si është e mundur të duket kaq e re?

– Është shumë e thjeshtë, fasada është rinovuar. Sivjet ka përfunduar, zgjati fiks gjashtë vjet. Mermeri i Lombardisë është me nam për shkëlqimin dhe bukurinë. Mjeshtrat italianë i kanë rikthyer lavdinë. Ndërtimi i saj ka zgjatur 579 vjet, përfundoi fiks në vitin 1965. Ka dorë këtu edhe Leonardo da Vinçi. Atë idenë e vizitës nuk e ke keq, thonë se aty brenda ka një kishë edhe më të vjetër, që nga viti 355, por a na e mban xhepi? Këtu vetëm dielli dhe ajri është pa para.

Sa dëgjoi fjalën para, kameraman Blendi instiktivisht futi dorën në xhep. Edhe pse televizion publik, ne merrnim rroga shumë të vogla, trajtoheshim thjesht si nëpunës administrate (!)

– Mirë e ke shef, me kaq dieta sa marrim, nuk na dalin për ushqim.

As na shkonte mendja se dikush pranë nesh po e dëgjonte gjithë bisedën. Ishte një djalë kokorosh, buzëviç, si nja tridhjetë vjeç, me trup mesatar, i cili pa përshëndetur fare, hyri drejt e në bisedë, siç bëjnë shumë shqiptarë.

– Unë u dëgjova që flisni shqip dhe u ndala. Jam me origjinë nga Mallakastra, emigrant këtu, nëse doni për të blerë ndonjë plaçkë, më thoni mua, se ua gjej të lirë e të mirë.

– Ik ore, shih punën tënde, nuk kemi kohë të bredhim pas jush nëpër stacionet e policisë së Milanos, – iu kthye kameramani i nevrikosur.

– Unë thashë t’ju ndihmoja me që jemi patriotë, – i tha Buzëviçi me një zë të përvuajtur. Pastaj atë dikush e përshëndeti. Ne dëgjuam një zë nga turma që thirri “Mirëdita!”. Kthyem kokën, por midis asaj rrëmuje nuk dalluam ndonjë fytyrë të njohur, megjithatë ai zë për Buzëviçin ishte i njohur sepse pa ngritur kokën, u përgjegj:

– Mirëdita, Rrusho!

– Ja, të të dëgjojmë njëherë, çfarë ofron? – e pyeta unë me një ton më të zbutur. M’u kujtua porosia e tim biri, maturant në shkollë të mesme. Më kishte kërkuar një palë atlete të markës “Adidas”.

– Sigurojmë orë të markave të dëgjuara, zinxhirë floriri, rroba firmato, etj. Të gjitha origjinale, – tha ai me një siguri sikur e kishte dyqanin ja aty, përpara syve.

– Ik ore, mbushu, hajdutë muti, pse gjëra të vjedhura do të blejmë ne?! Po na bën edhe bashkëfajtor në krime.

– Nuk ju prek njeri juve, jeni të televizionit, – tha Buzëviçi pa ia bërë syri tërr nga qortimet e kameramanit.

– Mos u nxito, Blendi, – i thashë kolegut – nuk humbasim gjë se po e dëgjojmë, mund të ketë diçka që na leverdis.

– I kanë fallco, shef.

– Ke atlete “Adidas”? – e pyeta unë pa ua varur këshillave të Blendit.

– I do origjinale, të reja apo të përdorura? – pyeti bashkëpatrioti nga Mallakastra.

– Të reja krëk, origjinale.

– Çfarë numri?

– Dyzetë e një.

– Sa kohë do të jeni këtu?

– Edhe tri orë e 40 minuta, – iu përgjigja unë.

– Ika, këtu do t’ju gjej, kujdes sepse Sheshi Duomo ka lloj-lloj matrapazësh e mashtruesish.

2.

Kur Buzëviçi kishte humbur pas Katedrales, u afruan dy shitëse ambulante, aziatike që mbanin varur lloj-lloj byzylykësh. Nuk merrnim vesh çfarë thoshnin e çfarë kërkonin, por kuptuam se donin të na shisnin ndonjë nga mallrat që kishin varur në kyçet e duarve dhe në qafë. Kameramanit nuk iu durua dhe i shtyu tutje me duar duke u folur shqip, me zë të lartë:

– Largohuni kurva, se po na bëni shumë vapë!

Ato me siguri e kuptuan përbuzjen; u tjetërsuan në fytyrë, nuk ishin më aq të përulura e të përvuajtura sa dukeshin kur u afruan, në fillim. Përnjëherë u bënë agresive dhe ngritën zërin:

– Io no prostituta, no prostituta…

Diçka këmbyen me njëra-tjetrën në gjuhën kineze, përmes një kakofonie ku nuk merrej vesh ku niste njëra fjalë e ku fillonte tjetra. Për diçka nuk binin dakord midis tyre. E kishin me ne. Pikërisht kur nga stuhia e sulmit të tyre po viheshim tepër në siklet, dikush u doli përpara dhe ua ndali turrin. Ishte një djalë i ri, trupmesatar. Ai iu drejtua atyre në italisht me një zë të qetë dhe mjaft bindës. Tregtaret ambulante ndalën për një çast dhe kthyen kokën nga ne paksa të çuditura. Sa të hapësh e të mbyllësh sytë, u zhdukën. U tretën në tërë atë mizëri njerëzish. Djali që i qetësoi, po afrohej drejt nesh duke ecur qetë-qetë. Kishte vënë në kokë një kapele ngjyrë blu prej së cilës vareshin ca flokë kaçurrela, biondë, sa një vile rrushi. Gjithashtu ai mbante veshur një këmishë mëngëshkurtër me kuadrate të veckël të cilën e kishte lëshuar mbi pantallona. Kishte sy të kaltër dhe lëkurë të bardhë e të lëmuar. Ngjante si student.

– Të prezantohemi, – tha ai duke na zgjatur dorën – jam durrsak, mësova se jeni të televizionit. U kemi mysafirë. Kam dëshirë t’ju qes ndonjë pije freskuese ose kafe, çfarë të dëshëroni, në se keni kohë.

– Të dyja, – u përgjigj Blendi pa e lënë të binte fjala përtokë.

Ai buzëqeshi gjithë mirësi dhe hyri midis nesh duke na hedhur krahaun sikur të ishim të njohur prej kohësh.

– Të jetë ndonjë lokal këtu afër, – sugjerova unë duke menduar Buzëviçin.

– Pa merak, e di, ti pret të vijë mallakastrioti. Mos u merakos, ka nuhatje qeni, do na gjejë vetë, – tha ai i sigurt.

Kuptova se kishte komunikuar me të. Dreq o punë, mendova, këta qenkanë të organizuar si klan.

Sa hymë në lokal, qysh tek dera, ndjemë rrymën e freskët të ajrit të kondicionuar. Morëm frymë të lehtësuar. Kishim nevojë të rrinim ulur. Na ishin mpirë gjunjët duke qëndruar më këmbë që prej mëngjesit. Kamerierja, një vajzë zeshkane, shpejt e shpejt shënoi porosinë në një copë bllok. Me të porsanjohurin bashkatdhetar u prezantuam me radhë.

– Unë quhem Salvadore dhe kam shtatë vjet këtu, – nisi të flasë i pari djaloshi kaçurrel i cili e kishte hequr kapelen, por ende e mbante në duar duke e rrotulluar nga njëri krah në tjetrin.

– Ne jemi të RTSH-së, – tha Blendi – dhe në Milano jemi tranzit, po shkojmë për në Zvicër. Na kanë ftuar shoqatat shqiptaro-kosovare. Po presim trenin e mbasdites.

– Po pse nuk shkoni me aeroplan? – pyeti Salvadore.

– Punë buxheti, – iu përgjigj aty për aty Blendi.

– Eh, na hëngri ne shqiptarëve kjo varfëria, – tha djaloshi emigrant duke folur më shumë me vete se sa me ne.

Erdhi porosia; birra dhe kafe. Blendi ia rrëmbeu kanaçen e birrës kamerieres nga tabakaja dhe e hapi vetë me një të kërcitur të atillë sa klientët pranë kthyen kokën paksa të habitur. “Blendi, ngado shkon, zjarr e flakë lëshon”, i thashë unë me humor. Salvadore buzëqeshi. Diçka iu kujtua, por nuk tha asgjë. Bëri gëzuar duke mbajtur në sy e mbi buzë atë buzëqeshjen e ëmbël, karakteristike. Na uroi me gjithë shpirt rrugë të mbarë për në Zvicër.

– Mund të marr edhe një birrë tjetër para se të pi kafen, – u lut Blendi duke u justifikuar se e kishte marrë shumë etja.

– Sa të doni, – u përgjigj Salvadore. Me sa dukej ai nuk e kishte problem pagesën. Si rrallë herë, në krahasim me të tjerët, emigracioni duhet t’i kishte shkuar mbroth.

– Me sa kuptoj qenke rregulluar mirë, – tha Blendi duke i shkelur syrin me djallëzi – nuk i paske problem paratë.

Unë dyshova se mos merrej me ndonjë punë të pistë dhe në çast u pendova që e kishim ndjekur pas. Me çfarë nuk sajohen shqiptarët në një qytet të madh si ky, në një pozicion kyç, në veriun e Italisë. Pa më lënë kohë të hamendësoja më tej, Salvadore shpjegoi fare shkoqur:

– Nuk ankohem, kam qëlluar në një familje të pasur, jetojmë në periferi të qytetit.

– Po çfarë pune bën? – e pyeta unë me kërshëri.

– Vazhdoj një shkollë për informatikë.

– Universitet?

-Ah sikur, jam i vonuar. Isha me fat që dija italisht pa u nisur nga Durrësi. Vazhdoj një kurs, ta kem një zanat. E kam shumë qejf informatikën.

– Po sikur kurset këtu janë me lekë?

– Po, ashtu është, por paratë për mua nuk janë problem. Jam i birësuar tek kjo familja, siç ju thashë më lart. Është një çift i moshuar, nuk kanë fëmijë. Janë pronarë vreshtash. Prodhojnë verë. Në kantinën e tyre gjen verë 100-vjeçare. E dini sa shitet një shishe njëqindvjeçare? Fiks njëmijë euro.

– Ti paske lindur me këmishë, or mik, po kush është ai i marrë që të blejë një shishe verë për njëmijë euro?! – tha i habitur Blendi.

– Janë hotele dhe restorante me pesë yje. Ka klientë që një shishe të tillë e blejnë për dymijë euro?

– Po si e kuptojnë që ajo është një verë e prodhuar para njëqind vjetësh?

– Ka degustatorë që e njohin, nuk të falin, kurrë nuk mund t’ua hedhësh. Këtu nuk është si në Shqipëri. Në Itali mbrohet me fanatizëm nami i mirë, emri i firmës, – shpjegoi ai si një mësues që u tregon mësimin nxënësve.

Ndërkohë, duke ngulçuar, mbërriti bashkatdhetari i porosisë me një pako në duar. Kullonte i tëri në djersë. M’u drejtua mua:

– T’i sugurova atletet, “Adidas” origjinale, 41, aq sa i kërkove. Janë pak të shtrenjta.

– Sa?

– 99 euro, mud ta shohësh vetë çmimin në dyqan, por unë do të bëj ulje me që jemi patriotë, merri për 70 euro.

– Nuk mundem, – thashë unë si i zënë në faj – kam hequr mënjanë vetëm 50 euro, nuk mund t’i marr më shumë. Nuk ma mban xhepi.

– S’u bë qameti, shto edhe 15 euro nga ato 50 që ke, unë dal jek e jek, nuk fitoj asgjë, – tha Buzëviçi.

– Merri ato që ka dhe zhduku me vrap, mos e zgjat, – e urdhëroi Salvadore. Ishte hera e parë që e dëgjoja të ngrinte zërin. Dhe Buzëviçi vërtetë nuk e zgjati, mori paratë, tha “Faleminderit, Rrusho” dhe fluturoi përjashta derës. Pastaj Salvadore u kthye nga ne me një zë tjetër:

– I vjedhin dreqërit, janë të çuditshëm, hyjnë në dyqane të mëdha me atlete të grisura dhe dalin me të reja. Se si kanë zbuluar ca marifete që çaktivizojnë alarmin. I veshin gjoja për provë. Janë të tmerrshëm, nuk duan të punojnë. Vdesin për të shkelur ligjet, nuk pyesin se janë në shtet të huaj.

– Po si shpjegohet që kur ndërhyre ti për çmimin, nuk kundërshtoi, por u bind si një qen i rrahur?! – pyeta unë. Salvadore qeshi duke nxjerrë një sërë dhëmbësh të drejtë e të bardhë.

– Sepse kanë detyrime ndaj meje, – u përgjigj shkurt.

– Nuk kuptova pse të thonë Rrusho, kur ti quhesh Salvadore, të paktën të thoshnin Salve apo Dori, – ndërhyri Blendi. Bëri pikërisht atë pyetje të cilën u mata ta bëja edhe unë.

– Në fillim u zemërova me këtë nofkë, – u përgjigj ai – por pastaj më pëlqeu edhe mua. Gjithë emigrantët shqiptarë të kësaj zone më flasin me këtë pseudonim sepse në kohën e vjeljes së rrushit unë i punësoj të gjithë. Nuk i paguaj me orë, po me parcela, me akord, siç i thonë në Shqipëri. Marrin goxha para për një periudhë të shkurtër, por mua më mbarojnë punë. Janë shumë të zotë. Asnjë pronar italian nuk i paguan siç i paguaj unë. Të dy palët jemi të kënaqur.

Salvadore u ngrit të paguante. Blendi afroi fytyrën tek rrëza e veshit tim dhe tha diçka të çuditshme:

– Ky durrsaku qënka si Tom Kruiz, mos punon gjë si zhigolo, e ka portofolin plot me euro dhe me karta krediti. Nuk do ishte keq të na hiqte një drekë.

– Po si nuk të rri goja rehat, mor i uruar, kur tjetri të jep gishtin, ti kërkon t’i marrësh krahun. Të shkon mendja në djallëzira, Salvadore është biond, të paktën ta krahasoje me Riçard Gir e jo me Tom Kruiz, – i thashë me qortim. Mikpritësi bujar na e bëri me shenjë ta ndiqnim pas dhe mua më mbeti fjala e fundit në ajër. Ishte shlyer me kamerjeren, madje i la edhe bakshish të majmë. Fare pa ceremoni, sikur ta kishte kuptuar se çfarë pëshpëriti kameramani im, propozoi:

– Di një restorant të mirë, keni edhe dy orë e gjysmë kohë në dispozicion, mendoj se ju mjaftojnë gjer sa të hamë drekë.

Isha në mëdyshje. Ne shqiptarët e kemi zakon që pasi të japim drekën, të shtrojmë në fund edhe një kërkesë. Me siguri, ky Salvadore, mendova, duhet të ketë ndonjë problem me familjen në Shqipëri që synon t’ia zgjidhim ne. Me Blendin kishim bërë plan të hanim një picë të cilën e shikon përpara syve kur gatuhet e se si piqet në furrën me dru shkoze përtej xhamit të banakut. Italianët janë jo vetëm shpikësit e picave, por edhe mjeshtra të pjekjes së tyre. Një birrë dhe një picë e ngrohtë është në përputhje me buxhetin tonë prej udhëtarësh kursimtarë, mendova. Ishte shumë vonë të kundërshtoja Salvadoren sepse Blendi, pa më pyetur fare, kishte hipur në taksi duke më rezervuar mua vendin e parë.

3.

Zgjodhëm një tavolinë në fund të lokalit ku besonim se nuk do të na bezdiste ndonjë nga bashkëpatriotët. Çakërritëm sytë kur kamerierja na tha në shqip “Mirëseardhët!”. Ishte një vajzë topolake që dukej sikur rrëshqiste me patina përgjatë rrugicave, midis tavolinave të lokalit. Salvadore buzëqeshi kur pa se unë rrudha vetullat.

– Neve na gjen kudo, shef, e kemi pushtuar Italinë, – tha duke qeshur.

– Pse nuk thua shyqyr, – tha Blendi – do kishim nxjerrë sytë e njëri-tjetrit po të mos ishin hapur rrugët e botës.

– Ama u zbraz Shqipëria, ka ikur gjithë rinia, – vërejti Salvadore – e ç’them edhe unë, për vete jam bërë copë për të mbërritur këtu. Desh humba jetën në det. Atëherë isha 13 vjeç.

– Bëjmë porosinë dhe na e trego hollësisht historinë e arratisjes tënde, – i propozova unë duke nuhatur se duhet të ishte një tregim i veçantë, nga ato aventurat e adoleshentëve guximtarë. Nuk u desh shumë kohë për porosinë sepse Salvadore i thirri kamerieres që nga vendi ku ishim ulur: “Silva, sipas preferencës sime, për tre vetë, verën e kemi tonën, nga kantina”. Ajo që quhej Silva pohoi me kokë dhe i dërgoi një puthje duke vendosur dy gishta mbi buzët e saj ngjyrë alle.

– Po kur e more verën, Rrusho, ti nuk na u ndave, mos na bëre magji? – i tha Blendi me të qeshur, por edhe paksa duke e lajkatuar.

Ai qeshi ëmbëlsisht duke zbuluar pikërisht ata dhëmbët e bardhë, gjithë shkëlqim të cilët i binin si shumë në sy. Nuk ishte nevoja të përgjigjej sepse menjëherë hyri shoferi i taksisë me një pako të madhe në duar. Ishte një arkë kartoni me tetë shishe vere të kuqe që mbanin përsipër stampën “Laura”. Nuk e kishim ndeshur tjetër herë atë markë, të paktën unë që kisha bërë disa shërbime në Itali.

– Laura, ky është emri i gruas italiane që më deshi më shumë se sa nëna që më ka lindur, – tha Salvadore me sytë gati të mbushur me lot. Blendi sa nuk u hodh përpjetë dhe deshi të thoshte diçka, por unë i mbajta krahun duke i dhënë të kuptonte se po ndërhynte në fushën time. Duhet të më linte të shprehesha.

– Besoj kemi kohë të mjaftueshme. Nise rrëfimin me radhë, na trego si mbërrite këtu kur ishe tremëdhjetë vjeç, – ndërhyra unë tepër i përqendruar. Blendi bëri po me kokë.

– Kam merak sa të mbushet mirë tavolina, pastaj rrëfehemi. Ju duhet të jeni të uritur, – tha Salvadore.

Blendi bëri përsëri me kokë duke e tundur poshtë e lart. Më erdhi për të qeshur, por u përmbajta. Kamerjere Silva mbërriti me duart plot. Nga një pjatë secili me fruta deti, disa feta buke të thekur ku përsipër tyre shquhej rigoni dhe vaji i ullirit si dhe një takëm gotash. U hap shishja e parë me verë dhe currili i kuq jetdhënës gurgulloi një pas një, në tri gota. Blendi ua nguli sytë karkalecave të detit, ndërsa unë verës. E provova duke e rrotulluar lëngun e kuq pas qiellzës. Ishte verë e dashur. Salvadore më ndiqte me sy. Nuk kisha si të mos thoshja “Edhe pse e re, e mrekullueshme”. Mikpritësit i shkëlqyen sytë nga kënaqësia dhe tha:

– Tamam, është dyvjeçare, viti kur nënë Laura ndërroi jetë.

– Ishte e re Laura? – pyeti Blendi me gojën plot bukë të thekur.

– Duheshin edhe tre muaj të mbushte 59 vjeçe. Ishte mësuese pianoje. Unë i thërrisja nënë, gjithmonë dhe ajo e pëlqente shumë këtë gjest. Ajo më ka mësuar si të sillem, si të vishem, si të ha, si të respektoj mikun, si t’i jap makinës. Ishte grua e përsosur. Ndërroi jetë në duart e mia, – tha dhe një lot, sa një rubin, i rrëshqiti mbi faqe. E paskishte dashur vërtetë me gjithë zemër.

Blendi e ndaloi mbllaçitjen. Mua më bëri përshtypje si Salvadore asnjëherë nuk tha vdiq, por “ndërroi jetë”. Ngrita gotën dhe urova:

– E paharruar, për kujtim të nënës suaj të dytë!

Salvadore u ngrit më këmbë. Edhe Blendi e kishte marrë gotën në duar. Me siguri atë kafshatën me bukë e kishte gëlltitur pa e përtypur mirë sepse u nxitua të shkullonte gotën e verës. Erdhën edhe tri pjata të tjera me peshq fare të vegjël. Blendi ktheu sytë nga unë dhe ishte gati të pyeste: “Pse me këto cime do na gënjejë ky?!”. Ndoshta kështu do të bëja edhe unë, por i kisha provuar tjetër herë. Ishin rasat peshku nga të liqenit Komo. Skuqen me të bardhë veze dhe me vaj ulliri. Nuk di çfarë erëza përdorin guzhinierët italianë, por mund t’ju them se është një gatim më i shijshëm se sa havjari. Halat ende nuk janë formuar dhe cimet hahen ashtu siç serviren, me pirun. Shyqyr që Blendi nuk foli, ama me t’i provuar, nuk reshti së lëvduari. E theva unë heshtjen:

– Po të ndjekim, vazhdoje tregimin, Salvadore, kështu e ke pasur emrin në Shqipëri?

– Fiks kështu, që kur kam lindur. Realisht nuk jam me origjinë brenda nga Durrësi, por shijakas.

– Gati lagje e Durrësit jeni, – shtoi Blendi.Isha në klasën e shtatë, shumë mirë me mësime. I dhënë pas sportit, tifoz me “Interin”. Televizorin gjithnjë e mbaja në stacionet italiane. Prej atyre mësova italisht. Ëndërroja të jetoja këtu. Kisha një shok të ngushtë, Baçin. Vetëm me atë bisedoja. Ai ishte në gjendje më të mirë ekonomike në familje, por edhe ai donte të arratisej me mua. Dëgjonim se si iknin plot njerëz në mënyrë klandestine, vazhdimisht, duke paguar para nën dorë. Ishin të lidhur me portin, por ne nuk kishim lekë. Kishim mësuar se një peshkarexhë me emrin “Pulëbardha” bënte trafik klandestinësh, por e kishte çmimin 1500 dollarë për të rritur dhe 1000 për nën 16 vjeç.

Po e ndiqnim tregimin e Salvadores tërë sy e veshë. Përpiqeshim të mos dëgjohej as tringëllitja e lugëve e pirunëve. Ai ndali rrëfimin për fare pak kohë, aq sa të merrte një shëndet për familjet tona dhe vazhdoi.

– Ia kishim vënë syrin “Pulëbadhës” dhe sa mbaronim mësimin, disa herë iknim edhe nga mësimi, vrapin e sosnim në Port. Mësuam kur nisej, sa marinarë ishin, kur kthehej dhe çfarë regjimi kishte kjo peshkarexhë. Thoshnin se gjysmën e peshkut që zinte e shkarkonte në portin e Barit. Aty zbriste edhe klandestinët. Mësuam se “Pulëbardha” do të nisej të dielën në mëngjes. Ne do të hynim fshehurazi në hambarët e saj gjatë natës. U veshëm trashë, me xhupa se nuk dihej se si do të bënte nata. “Pulëbardha” ishte e ankoruar nga ana tjetër e Portit. Në bankinë e kishin lidhur me dy litarë të trashë. Pak më tej ishte një roje i armatosur. Ne e dinim se ai roje aty afër mesnatës mbështetej pas një vinçi dhe ia fuste gjumit. Pritëm sa iku dhe u kacavjerrëm pas litarëve. Hymë në hambar dhe u fshehëm. Kishim marrë me vete nga një bukë secili, djathë, sallam “turist” dhe pagure plastike me ujë të cilat i kishim ngarkuar në çanta shpine. U fshehëm në hambar midis arkave bosh. Sajuam një si dhomë të vogël. Dëgjonim hapa, zëra marinarësh që përcillnin urdhërat e kapitenit. Gati nuk merrnim frymë. Heshtje që u pasua nga ca lëkundje të lehta. U përqafuam, me sa dukej “Pulëbardha” kishte ndezur motorrët dhe po lundronte në det të hapur. Pas tre katër orësh anija u ndal, marinarët po hidhnin rrjetat në det, por ne vetëm merrnim me mend, nuk shihnim asgjë. Të nesërmen në mëngjes i ngritën rrjetat. Kishin zënë goxha peshk. Gjithnjë e më shumë po i afroheshin strehëzës sonë. Problemi ynë më i madh ishte kryerja e nevojave personale. Pikërisht duke dalë nga banja e kapën Baçin. Tek unë ai kishte lënë xhupin dhe çantën e shpinës. Siç mora vesh më vonë e kishin rrahur, e pyesnin me kë tjetër kishte hipur në peshkarexhë. Ai nuk tregoi. Pyetjes se ku ishte fshehur, ai ju përgjigj se ishte futur nën mushama, në kiç. E pyetën në se kishte para me vete të paguante, por ai u tha se kishte ikur fshehurazi nga shtëpia. E kthyen menjëherë në Durrës mbi një gomone që po vinte nga Bari. Edhe ajo kishte çuar klandestinë në Itali. Unë bëra një marifet tjetër, u futua midis arkave të mbushura me peshk. Bënte ftohtë sepse marinarët në çdo arkë futnin akull të grirë për të mbajtur peshkun freskët, por kisha xhupin e Baçit dhe ai më shpëtoi nga të ftohtit. Marinarët kërkuan në hambar mos ishin fshehur të tjerë klandestinë, por nuk u shkonte mendja të kontrollonin midis arkave me peshk. Ditën e pestë po më mbaronin ushqimet. Po më priteshin fuqitë. U kujtova. Në rrjeta kishin rënë edhe midhje. I gjeja me duar, në errësirë duke kontrolluar arkat një nga një. I hapja me thikë dhe i thithja. Këtë marifet e kisha mësuar që shtatë vjeç kur shkonim për t’u larë në Currila. Ato më mbajtën gjallë për dy ditë të tjera. Strehimi im u bë i pasigurtë. Marinarët po i ngjitnin arkat me peshk mbi kiç. Ishte një marrëveshje e fshehtë me peshkatarët italianë. Një arkë e freskët me peshk, këmbehej me dy arka peshk nga frigoriferi i cili shitej në Durrës.

– Po me klandestinët, çfarë bëhej, me ata që paguanin para? – pyeti Blendi.

– Ata i merrte peshkarexha italiane dhe diku i shkarkonte në breg. Një pjesë të pagesës e merrte kapiteni i peshkarexhës italiane. E kuptova se unë do të kthehesha në Durrës përsëri. Guxova dhe dola. Iu dorëzova një marinari. U bë zhurmë e madhe. Më çuan tek kapiteni. Më pyeti në se kisha para me vehte. “Kam vetëm 100 dollarë amerikanë”, iu përgjigja. “Jepni dyzet të goditura me litar dhe lëreni pa bukë e pa ujë” dha urdhër kapiteni. Një marinar shpirtqen më xhveshi nga mesi e lart dhe po më binte me sa forcë që kishte. Ulurita i lebetitur me sa zë kisha në kokë. Në kabinën e kapitenit kishin shtruar drekë për tre mysafirë italianë. Ata dëgjuan të uluriturat e mia dhe pyetën se çfarë po ndodhte. Kapiteni i “Pulëbardhës” u tregoi historinë time. “Ma jepni mua për 300 euro”, u kishte thënë ai, “do t’i gjej punë, është fizikisht i fortë?”

– Ky marinari kishte ndonjë fermë? Të futi në punë? – e pyeta unë.

– Jo, më dërgoi këtu në Milano pjatalarës në restorantin e vëllait të vet.

– Po si përfundove në familjen ku je birësuar? – nxitoi të pyesë Blendi para meje.Pas gjashtë muajsh pjatalarës, u takova me Laurën. Po drekonte në restorantin tonë. Atë ditë kishte pasur shumë klientë dhe mua më nxorën në sallë për të pastruar tavolinat. Laura po drekonte me shoqet. Dikush prej tyre kishte ditlindjen. Laura më thirri tek tavolina e saj. Më tha se duhet të isha në shkollë e jo duke pastruar pjatat. I thashë se jam emigrant nga Shqipëria dhe nuk kisha shumë kohë që kisha mbërritur këtu. Ajo më pyeti për familjen. I tregova se kisha edhe një motër dhe prindërit në Durrës. Të nesërmen erdhi me të shoqin. Pritën sa mbarova punë dhe më morën në shtëpinë e tyre me makinë. Më kishin blerë rroba të reja dhe atlete “Adidas”, si këto që porosite ti. Kishin përgatitur darkë, por mua nuk më hahej, isha i gëzuar që do të vishja rroba të reja, firmato. Më shumë isha i lumtur për atletet.

– Eh, si është fati i njeriut, i çuditshëm, kjo histori qenka për të bërë film më vete, apo jo shef? – tha Blendi.

– Ka njerëz të mirë në këtë botë, thashë unë, por duhet të të qëllojë fati, duhen ca rrethana, ca koinçidenca që të realizohet mrekullia. Pikërisht këtu, tek çasti, mendoj unë se është dora e Zotit.Ekzakt, tek çasti. Ashtu si mësova më vonë, Laura i kishte treguar të shoqit pasi ishte njohur me mua në restorant. Dhe atij i kishte shkrepur në kokë ideja për të më birësuar. Pse pikërisht këtë djalë, e kishte pyetur Laura. Sepse në Shqipëri nazistët gjermanët më kanë pushkatuar babanë tim, oficer së bashku me tridhjetë të tjerë dhe i hodhën në një gropë të përbashkët duke i quajtur tradhëtarë që braktisën frontin e luftës. Ndoshta është shpirti i babait tim që rikthehet përsëri këtu.

– Besimtarë të mëdhenj këta italianët, besojnë në shpirtra, – vërejti Blendi.

– Po, ata më treguan se kërkonin të më birësonin. U thashë se nuk kam asnjë dokument me vete. Më treguan për pasurinë e tyre, vreshtat, kantinën e verës dhe gjithë ekonominë. Fol me prindërit, më thanë dhe më këshilluan t’i pyesja, me dokumente merremi ne. Mendojmë se gjer sa të vendosësh, të qëndrosh në shtëpinë tonë. Do të paguhesh dyfish më shumë se sa në restorant. Do të kesh dhomën tënde të fjetjes. I pyeta se çfarë pune do të bëja. Më thanë vetëm sa të ujitja lulet në oborr të vilës së tyre.

– Me siguri e kanë paguar mirë pronarin e restorantit që të mos i pengonte, – tha Blendi gjithë maraz.

– Ndoshta, – u përgjigj Salvadore – nga restoranti mund të ikja kur të doja, edhe aq sa punoja, isha në të zezë. Policisë nuk duhet t’i tregoja se isha emigrant. Pas dy ditësh fola me babin në telefon. I tregova gjithçka. I thashë se po të birësohem, sigurohem për jetë. Pas babit, telefonin e mori nëna e cila më tha: “Sigurohu, bir, të jenë njerëz të mirë e të mos të ta kenë me hile. Eh, ç’ nuk dëgjojmë, i marrin njerëzit edhe për organe trupi”. Jo nënë, iu përgjigja, janë me shkollë, burri agronom dhe gruaja mësuese muzike. Janë të pasur, jetojnë me punë të ndershme, nuk janë kriminelë e mafiozë.

– Si i rregullove dokumentet, ti quheshe i ikur klandestin? -pyeti Blendi.

– Paraja e kthen lumin përpjetë, Blendi, – ndërhyra unë duke qeshur. Salvadore pohoi me krye dhe vazhdoi të tregojë më tej:

– Emiliano, kështu quhet babi i dytë, është njeri me autoritet dhe reputacion, jo vetëm për pasurinë, por edhe për traditat familjare. Shkoi në Tiranë dhe jo vetëm rregulloi dokumentet sipas ligjit, por solli me vizë vizitori këtu prindërit e mi dhe motrën. Ishte sikur linda për herë të dytë. Bekova çastin kur takova dhe njoha Laurën. Isha 14 vjeç. Më regjistruan në shkollë publike. Nuk dola keq me mësime. Në klasë kishte edhe fëmijë të tjerë të emigrantëve shqiptarë, por ata dalloheshin nga theksi, ndërsa unë jo. Nuk u besohej mësuesve kur unë u thoshja se jam shqiptar. Laura më merrte gjithnjë me vete, në çdo aktivitet dhe shou muzikor. “Ah, ke vetëm një të metë, më thoshte, nuk ke veshë muzikor, do të dërgoja në Akademinë e Arteve në Romë po të ishte ndryshe”. Ndërsa Emiliano më lëvdonte për aftësitë menaxhuese. Gjithnjë i thoshte Laurës se do të bëhesha biznesmen i sukseshëm. Realisht kam dëshirë të blej një tokë në Shijak, ta mbjell me të gjitha llojet e rrushit që kultivojmë në fermën tonë dhe të hap një kantinë me emrin e Laurës.

– Nga se vdiq Laura? – pyeti Bledi fare pa takt, ndoshta ishte i frikësuar se mos humbnim orarin e trenit dhe deshi që ai ta përfundonte tregimin shpejt.

– Kishte kancer në pankreas, – u përgjigj Salvadore duke mbushur sytë me lot – unë sa kisha mbaruar shkollën e mesme dhe po përgatitesha për në universitet. Sa mësova për diagnozën, refuzova të shkoj në shkollë, preferova t’i rrija pranë. Vuajti nëntë muaj e nëntë ditë qyshkur e mori vesh çfarë kishte. Kur u përkeqësua, mjekët vendosën t’i bëjnë operacion. Përpara se të hynte në sallë, kërkoi të vizitonte kishën e vjetër brenda Katedrales. E shoqërova unë, nuk pranoi asnjë tjetër. Nuk ma lëshoi dorën për asnjë çast. Qaja i tëri përbrenda, zemra më ishte bërë njëmijë copa, akull. Isha gati të jepja një pjesë nga trupi im, vetëm ajo të shpëtonte. “Sëmujndja po përparon me hapa galopantë”, thanë mjekët. Ishim të vonuar dhe e futën menjëherë në sallën e operacionit. Nuk do ta harroj kurrë vështrimin e saj të fundit… Nuk ia doli dot. Ishte aq e tretur, aq e dobët, aq e lodhur. Duhej të ishte operuar më parë, ndoshta do ta shtynte edhe ca.

– La ndonjë amanet, ndonjë testament në emrin tënd? – u ngut përsëri Blendi. “Si nuk i durohet këtij njeriu, thashë me vete, tek paratë e ka mendjen”.

– E çfarë mund të kërkoj unë tjetër, o Blendi, jam trashgimtari i tërë asaj pasurie. Një gjë kërkonte ajo nga unë; të vazhdoja shkollën e lartë, e la edhe amanet. Sivjet në shtator e filloj, por kushti i vetëm që ka Emiliano është të mos i jap makinës. Duhet të udhëtoj me taksi.

– Ta gëzosh fatin, të ka rënë bixha, vëlla, – u nxitua të thotë Blendi – na ler mua dhe shefin të ropatemi poshtë e lart, herë me drekë e herë pa darkë.

“Zot i madh, ky të nxjerr bojën”, mendova. Vura re orën. Koha kishte fluturuar si pa kuptuar, duheshin edhe njëzet minuta të nisej treni.

– Nuk ikim pa pirë kafet, – tha Salvadore – nuk ka kuptim dreka pa kafe.

– Unë do ta pi kafen edhe sikur ta di të na lërë treni dhe pikë, – thashë i vendosu për ta nevrikosur Blendin.

– Na turpërove shef, unë thashë se e kishe mendjen tek puna, apo edhe ti nuk ndahesh dot nga Rrushua.

– Ti Blendi ik me tren se të siguroj që unë shefin e nis me taksi, – tha Salvadore tepër serioz.

– E shoh, po më përcillni mua dhe ju do rrini të bëni qejf, por jo or jo. nuk u ndahem unë.

***

Ne të televizionit ku ‘mbillemi nuk korremi’. Nuk m’u bë e mbarë të kisha ndonjë shërbim në Itali ose Zvicër. Të gjitha rrugët ishin për në Greqi dhe Kosovë. Por më në fund, pas 22 muajsh kisha një udhëtim për në Amerikë dhe do të qëndroja tranzit në aeroportin e Malpensës, në Milano. Nga Tirana u nisëm ende pa u zbardhur agimi. Kisha gjashtë orë në dispozicion. Sa zbritëm në Malpensa mora taksinë dhe mbërrita shumë shpejt në Sheshin Duomo. Doja me çdo kusht të takoja Salvadoren. I ishim shumë borxhlinj. Nuk kisha asnjë numër telefoni të tij. E kisha humbur numrin që më dha në një copë letër, por ishin gati dy vjet, kushedi sa numra telefoni ka ndërruar, mendova. Hetova nga të gjitha anët me sy, por nuk vura re asnjë të njohur përballë Katedrales. Edhe tregtarët ambulantë ishin të rrallë. I kishin hequr nga që bezdisnin turistët. Kërkova restorantin ku hëngrëm drekë me Salvadoren, por nuk i mbaja mend emrin. Kujtoja që ishte në perëndim të Sheshit Duomo. Eca me hamendje. Kthehesha në secilin prej tyre dhe futja kokën për të gjetur Silvën. Më në fund e diktova, por salla nuk më ngjante si ajo që kishim ngrënë drekë. Ajo më mbante mend.

– Çudi si më gjete, ky është restorant tjetër, – tha ajo – do ulesh të hash drekë, apo pret njeri tjetër.

– Nuk di a e ke numrin e telefonit të Salvadores, jam tranzit për në Amerikë, mendova se kam kohë për ta takuar.

– Të Salvadores?! Nuk e ke marrë vesh?!

Ngriva. Parandjeva diçka të keqe dhe zemra po më rrihte me vrull e gati po më shkulej prej kraharorit. Silva nuk po fliste. Më në fund hapi gojën:

– I shkreti djalë, e hëngrën me sy, para një viti pësoi aksident me makinë. U rrokullis në greminë aty në Alpe, përmbi Bergamo, së bashku me të dashurën. Ishte makinë e blinduar, por ai u godit pas kokës dhe u shua pa shkuar në spital. Ishte flori djalë! E kishe shok?

– …

Nuk doja që Silva të më shihte lotët dhe dola shpejt e shpejt nga lokali pa e përshëndetur. Aksident?! Po sikur pretendentët për trashëgimi t’i kenë punuar ndonjë reng?! Nuk ishin pak, por miliona. Gjithçka mund të ndodhë.

 

Toronto, gusht 2020.