Thanas Medi: Loti mbi dorën time

Ai seç donte nga unë, e shihja në sytë e mbuluar me lesh. Në dritën që dilte nga zgavrat e thella, si nga fundi i një zgërbonje të vjetër, mbushur me mërzi, vetmi e zhgënjim. Njeri i leshtë, thuhej në fshat për atë, më i leshti nga të gjithë, dede, i pagdhendur, lindur vetëm për të kullotur bagëtinë. Për të dalë nga shtëpia herët në mëngjes e për tu kthyer në të ngrysur, natën vonë. Për të mbledhur rigon, murriz a dëllinjë; nxjerrë një dorë lek. Ai nuk shkelte kurrë në klubin e fshatit, s’dinte të ulej në tavolinë e të qeraste dikë, s’e kishe për valle e këngë, dhe kur vente në ndonjë dasëm, zinte një qoshk e sodiste të tjerët. Atij i thoshje bëj këtë dhe e bënte, s’dinte të zihej me njeri, të merrte botën nëpër gojë, ulte kokën kur kalonin femra, mos kushedi zorizeshin ato. Të tjerët e martuan, kush i jepte nuse atij, një bashkëfshatari ynë, i erdhi keq, i gjeti një vajzë nga zonë e thellë, mbetur në tako, lëneshë, i’a futi në shtrat. Të gjithë prisnim që lënesha ta linte, t’ia mbathte nga kish ardhur që natën e parë, t’i jepte dërrmën, mos lejonte që bukurinë e shtatit t’ia shijonte ai, më mirë të flinte me një ari sesa me atë; por kjo nuk ndodhi as atëherë, as më vonë.

– Si bën moj korbë, ç’mban përsipër, – e pyesnin shoqet e punës, në brigadë, – si merresh vesh me atë?!

Ajo vetëm buzëqeshte, nuk përgjigjej, dikur e hapi gojën:

– Është i mirë, nuk ka ligësi në shpirt!

Bën familje, dy vajza e një djalë. Djalë për pleqëri. Në një moshë me mua, miku im më i ngushtë i fëmijërisë, vëllamër, na bëri ai. Në mbarim të klasës së shtatë, na shpoi mollzën e gishtit tregues me një gjemb gomari, na tha të vinim buzët mbi gjakun e sho-shokut, shpalli pastaj:

– Ju tani jeni vëllezër, kurse unë u bëra me djalë të dytë!

Ai punoi më shumë qëkur u martua, djersa lumë, të mbante familjen, fëmijëve mos u mungonte asgjë. Mos u qante syri për asgjë, mos t’ia shtrinin dorën askujt. Si fëmijët e tij nuk vishej askush, nuk sillej askush, nuk mësonte askush; e la fshatin pa mend.

– Bravo Llukani, – pëshpëritej nën zë, – kush e priste nga ai, mirë thonë, ”Ferra bën trëndafil”..

U rritën me gjithë të mirat trëndafilat e tij, ato të mira që qenë. U shkolluan, u martuan, me ndërimin e kohrave, ardhjen e demokracisë, emigruan. Morrën arratinë nëpër botë. Si të gjithë, unë isha nga të paktët që ngela në fshat. Të parët që ikën, ishin fëmijët e tij; vajzat në Amerikë, djali i pleqërisë më afër, në Greqi. Selanik. Ra vetmi e madhe anëve tona, të gjithë iknin e asnjë s’kthehej, i zuri pragun dhe Llukanit të gjorë, e la e shoqja shpejt. E lanë dhe fëmijtë, askush s’po e kthente kokën nga ai, ngjanin tani si trëndafila të ngrirë, mbetur diku nëpër botë. Më kot priste Llukani një fjalë të ngrohtë nga ata, një të ardhur qoftë dhe për fare pak, një telefon, një ”Baba!” t’i pikonte në vesh; e kishin harruar, sikur s’kishte qenë ndonjëherë. E kishin mohuar, si t’u vinte turp që qenë pjella të tij, gjak nga gjaku i tij. E fshinë nga kujtesa përgjithmonë, më shumë dëgjonte nga të tjerët për ata. Për djalin, vëllamin tim, flisnin të gjithë me adhurim. Atij i kishte ecur kurbeti, kish bërë shtëpi me dy-tre kate, për vete e fëmijtë, dhe grekët i’a kishin zilinë.

– Ç’rri këtu, – e vunë para moshatarët, – ja ku është Selaniku, hidhu, ik te djali, do gjendet dhe një kthinë për ty, ç’do ta bëjë gjithë atë pallat!

I dëgjoi Llukani. Mbushi një çantë me arra, shegë e fiq, t’i hanin të nipërit që ende s’i kish parë; u vesh si dokudo, zbriti në qytet, mori autobuzin e mëngjesit për Selanik. Ishte i gëzuar, një e dy kontrollonte pasaportën me vizë të rregullt, i hidhte një sy letrës ku i kishin shkruar adresën e shtëpisë së të birit, sillte nëpër mend ndonjë fjalë greqisht, mësuar kur qe ushtar në rrëzë të Buretos; ngrohej me përqafimin e pritshëm të të nipërve, krahët e tyre rrotull qafës së tij. Me zërin e tyre në vesh, ”Gjysh!”, munguar, mbetur shpirti batall. Ishte i lumtur, s’do qe më vetëm, do qe me njerëz. Me njerëzit e tij. Me gjakun e tij.

– Më do djali mua, – i jepte gajret vetes, – është i mirë, do më mbajë, kushedi sa punë do ketë patur, s’i ka dalë koha të kthejë kokën nga unë…

I ngeli koka përpjetë, i’u mpi qafa, kur ndaloi në të perënduar para shtëpisë së të birit. Në trotuar, përballë derës së jashtme, me kumbi, që ta shtypje, të dëgjonin ata brenda. E soditi me nge. Ballkone nga të gjitha anët, dhoma shumë, drita shumë, trembej errësira të afrohej, rrinte larg. Tutje, atje ku era e mbrëmjes zbonte gjethe vjeshte, i shtynte thellë e më thellë. Zgjati dorën gjithë drojë, shtypi kumbinë, e mbajti gjatë, u alarmuan brenda, dolën menjëherë. I biri, nusja, fëmijtë. Brenda e jashtë pragut, të shtangur, vështronin atë. Njeriun e çuditshëm, ardhur nga e shkuara, nga kushedi se ku!..

– Kush është ky, – pyetën dy të vegjlit, nipërit e tij, – ç’do tek ne?!

– Dhe këtë kishim mangut! – qeshi nusja në të zi.

– Nga dole ti këtu, – foli dhe pjella e tij, pa lëvizur milimetër nga vendi, – si e gjete shtëpinë?!

– Me të pyetur, – ngriti zërin ai, – me të pyetur thonë vete në Stamboll!

– Pse erdhe?

– T’ju shoh, më mori malli!…

– Mirë, – e ndërpreu i biri, – tani që na pe e u ç’malle, kthehu nga ke ardhur! Mos të gënjen mendja e vjen prapë, nuk ka vend për ty në këtë shtëpi!

– Të lë një çantë me shegë e fiq, ti hajnë fëmijtë!…

Dëgjoi derën të mbyllej, sikur i’a hoqën me shuplakë në fytyrë. I’u shemb qielli mbi supe, qielli i Selanikut në muzg. I’u drodhën leqet e këmbëve, mezi u mbajt mos binte përtokë. Iku. E la veten ta merrte era, ta shporte nga të donte, siç bënte me gjethet e rëna, ngecur në baltë, shkelur me këmbë…

– U kthye Llukani, – zjeu fshati, ai fshat që kish mbetur, – i dha të shtymën i biri, nuk e mbajti as për darkë!

U mbyll brenda për ca kohë, me ç’fytyrë të dilte jashtë, ç’të thoshte kur ta pyesnin ”Si ta bëri djali kështu?!” Djali i pleqërisë! Shiti ç’kish gjë të gjallë, zbriti një javë rresht në varreza, i’u lut së shoqes mos e linte, ta merrte atje ku qe dhe ajo. U plak menjëherë, rrudha e thinja ngado, fliste me vete, u qahej zogjve e fluturave, gurëve e mureve të ftohtë të shtëpisë: ”Ç’u bëra, pse s’më duan, unë për ta kam punuar një jetë si gomar?!

– Lalisi Llukani nga fiqiri, – u tha, – prit kur t’ia heq vetes ndonjë ditë!

Nuk i’a hoqi vetes, mes mynxyrës i rilindi dëshira për jetë. I hodhi mbrapa të gjitha, i shkeli syrin një ëndërr e vjetër, vyshkur ende pa çelur, përtërirë prapë ato kohë, kur ”ajo” ngeli e ve. Asaj i’a kishte vrarë burrin rrufeja, mbeti vetëm. Më e re se ai, vite, në një lagje, kalonte përditë para derës së saj. E shihte dhe harronte ku hidhte hapin, nëse kish femër që e bënte më leshko nga ç’qe, ishte ajo. E nuhati fshati, u gajas:

– Llukani kërkon të martohet prapë, i’a ka vënë syrin Eftimisë!!

E ndaloi një ditë në rrugë, i tha:

– Vetëm unë, vetëm ti, martohemi bashkë?

S’e desh veten Eftimia, të katandisej deri atje sa të bëhej gruaja e atij! Çorri faqet me thonj, u mat ta merrte me gurë, shkuli një hu gardhi, t’ia fuste në kokë.

– Unë të martohem me ty, – i ulëriti në fytyrë, – ç’të thotë mendja, mo i zi, të dhanë shushallat të tutë dhe kërkon të kumbisesh në botë!?

Nuk u tërhoq Llukani, s’kish rast më të mirë se Eftimia, dhe afër, dhe e zonja, dhe pa njeri. Dhe ajo e dikurshmja, e ëndrrës së vyshkur, ndaj i’u qep me bukë në torbë. Aqsa s’donte ajo t’ia shihte hijen, aq më në zemër i futej atij. Nuk pyeste për munxat e saj, të sharat e mallkimet e saj, i fliste nga largë:

– Eftimi, dëgjomë mua, është mirë për të dy! Nuk shtyhet vetëm, të hajnë muret e shtëpisë, lekë kam plotë, flije mendjen nga ajo anë!

Shtrrydhi trurin, atë tru që kish, të gjente si mund t’ia prishte mendjen Eftimisë. I thanë, ”Duhet të mbahesh pak, të vishesh më mirë, femrat i duan burrat të pispillosur”, dhe ai i hodhi trupit një rrobë të re. U mbajt. E këshilluan, ”Këput ndonjë lule e jepja, lulet tek ne i hajnë gomerët, gratë gënjehen për hiçmosgjë”, dhe ai nuk vonoi. I’a mbushi avllinë me trëndafila, mëllagë e manxuranë. E mësuan, ”Këto të sotmet duan makinë, ti lekë ke, ç’i do që i mban mënjanë, blej ndonjë, në Durrës ka plot, i sjellin nga jashtë”; dhe ai i dëgjoi. Bleu xhip, me rrota të larta, të hante rrugët e malit, siç qenë viset tona. I’a sollën me porosi, e vunë në oborrin para shtëpisë. Vetë s’kish haber nga timoni, por do mësonte sa për të zbritur në qytet, kur të martohej me Eftiminë.

– Të bleva makinë, – i tha asaj në rastin më të parë që u gjendën në rrugë, – ç’do më?!

– Aeroplan nuk ke blerë, – i’a ktheu ajo, – mutin do më hash!

Edhe këtë mund ta bënte Llukani, vetëm ta merrte për grua, të qenë bashkë. Nuk rreshti së përpjekuri, i vinte rreth e rreth shtëpisë së saj, sa errej afrohej te dritarja, hidhte një sy përtej xhamit, ndiqte atë. Tek qepte ndonjë rrobë, gatuante a shihte televizor. S’largohej as kur ajo vente për të fjetur, shuante dritat e brenda bëhej xëc. Poshtë dritares e zinte gjumi, flinte shumë herë dhe ai. U ftoh, u sëmurë, i’u shpif një kollë si të atyre që s’e kanë të gjatë..

– Iku dhe Llukani, – u tha, – vajti për lesh, mori plevitin, u bë për doktor!..

Mbeti rrugëve, sillu më kot lartë e poshtë, i palarë, i paqethur, i parrojtur, rrobat zhele-zhele, si të kafshuara nga qentë. I flisnin dhe s’fliste, e afronin për një kafe dhe largohej, pati nga ata që u treguan të gatshëm ta shpinin për vizitë, të merrte ilaçe; por e mbylli pa mëdyshje atë shteg:

– Akoma nuk kam vdekur, një hale më pak!

Dukej i lodhur, i dërmuar, i hidhëruar me botën të gjithë. Dhe, më shumë nga të gjithë, me mua…

Që e kish me mua hidhërimin më të madh, të paktën për njerëzinë brenda qerthullit të fshatit, e pikasa një ditë që u përballëm si papritur. Mu pranë vendit ku vite më parë u bëra vëllam me të birin dhe ai më quajti ”djalin e tij të dytë”. Një ultësirë rrethuar me gjerdhe, ku dikur luanim ”Kulat”. Duket, dilte shpesh andej, si të mbante gjallë ca gjëra të perënduara, të lidhte ca fije të këputura. Ndaluam në një kohë, kryqëzuam vështrimet, si të habitur pse s’e kishim bërë këtë më parë. Unë atë çast u kujtova se me Llukanin s’kisha ndëruar një fjalë, prej vitesh. S’e kisha parë qoftë edhe për njëherë të vetme i përqendruar në sy. Dhe kur ai e shfaqte hapur se e dëshironte një shkëmbim vështrimi me mua, një si përqafim sysh, unë i ikja. I përvidhesha, s’e doja atë përqafim, s’më duhej të dija ç’ndrydhte brenda syve të mbuluar me leshin e vetullave. Thellë zgavrave zgërbonja, as desha ta shoh plagën e shpirtit të tij atje, i shmangesha, veç këtë radhë, te vendi ku u lidha në gjak me të birin; nuk u largova.

E vështrova gjatë, pa u ngutur dhe, veç dërmimit, zhgënjimit, vetmisë; ndesha dhe atë, hidhërimin për mua. Kuptova njëherit, se ai çoç donte nga unë. Diçka që i mungonte prej kohësh, e kërkonte dhe s’e gjente. Diçka që s’mund t’ia jepte kushdo e, sado t’i gjendeshin të tjerët, në shpirt do kish ftohtë. Nga sytë s’do t’i hiqej një si shkreti e pafund, e thatë..

U ndamë pa folur, mora me vete pak nga shkretia e tij dhe shumë nga dyshimi që do më mundonte vazhdimisht këtej e tutje; ç’donte ky njeri nga unë?! E pashë me vend t’i shtrija dorën e ndihmës, i mbusha mendjen gruas t’i gjendeshim pranë. Ajo u tregua e papërtuar, i shpinte ndonjë pjatë gjellë të ngrohtë, i lante rrobat, i fshinte shtëpinë, punë që atij s’i vinin për dorë. Veja dhe unë më të rrallë, por e gjeja gjithmonë njëlloj. Mund t’i qe ngrohur trupi, veç jo shpirti. Shpirti s’ndryshonte, vazhdonte siç qe, shkreti e thatë. Vazhdoja dhe vetë të mos gjeja, ç’donte më tepër nga unë…

Derisa mbriti ajo mbasdite e zymtë dimri, kur gruaja hyri çehreprishur në shtëpi dhe më dha lajmin që s’e prisja:

– Ai po vdes, të kërkon ti!…

U nisa vrap. E gjeta shtrirë, gati të fikur, s’donte të ikte pa vajtur unë. Më bëri shenjë t’i ulesha te koka, u ula. Më kërkoi dorën, zgjati të tijën me fare pak jetë, i’a dhashë. Më pa drejtë, e pashë dhe unë. Shkretia e thatë u njomë ndërkaq, u qull, bulëzoi lot… Loti i mbledhur në cep të syrit u këput, ra mbi dorën time si klithmë e mbytur lamtumire, brengë e pangushëlluar, mall i pashuar… dhe mu në atë çast u kthjellova plotësisht ç’donte nga unë. Atë që nuk i’a dha i biri donte, ç’i mohoi miku im i fëmijërisë: pak dashuri.