Miho Gjini: KËPUCËT QË RANË NGA QIELLI

 Tregim i jetuar

Gjithçka lidhej me qiellin. Nuk isha më tepër se 8 vjeç atëhere. Kohë e pas një lufte të rrëmujshme. Me gjëmime nga deti e nga qielli dhe me ndonjë krismë pushke e plasje bombe më të rallë. Dhe me vrap venim e strukeshim në shpellat e Katunishtës, mbi xhade, rrëzë malit shkëmbor e prej andej dukej vetëm manastiri i “Kremesovës”. Delnim prej shpellave të njëhershme, kur binte qetësia e nëna bënte me duar kryqin në gjoksin e saj të tharë, me fytyrën nga manastiri, që dhe ai na dukej si i varur në qiell. Po asnjëherë nuk na merrte frika kur shihnim ca aeroplanë transporti  të pasluftës, që nëna thoshte se i ka dërguar UNRA,  për ne të vobektit nga lufta, me ndonjë vesh-mbathje e me pak ushqime. Dhe se hidhnin edhe çekollata për ne çiliminjtë. Fluturoja edhe unë, tek i dëgjoja këto fjalë dhe përgjoja se mos vinin nga qielli dhe binte ndonjë gjë e hajrit, nga këta aeroplanë, që nuk hidhnin më bomba, po çekollata… Qenë vitet e urisë!

Aty nga mesdita, kur sapo kishim dalë nga shkolla fillore, bashkë me shokët e mi, na erdhi nga  ana e detit zhurma e shurdhët e një avioni që sa vinte e përforcohej aq shumë, sa veshët tanë u tejzgjatën. Pas pak u vërtit mbi fshat dhe u kuptua që nuk ishte nga ata që hidhnin më bomba! Thuhej se lufta qe në fund e sipër dhe se gjermanët po tërhiqeshin të rraskapitur e po e kalonin edhe kufirin me ne, duke patur nga mbrapa edhe një batalion me partizanë… “Mbase na hedhin përsëri çokollata”, tha Miloja. “Oho jo, ndonjë bukë të bardhë, se na grrinë zorrët”, tha Petrua. “Posi, jo, bajga do të hedhin”, ia priti Nashua. Ndërkaq aeroplani sikur u var më poshtë, bëri një gjysmë rrethi e diku, andej nga kreu i fshatit, diçka hodhi, së toku edhe me disa letra qe u përhapën nga era, mëtëposhtë katundit… Në atë derjtim u vërtit edhe elika e ne brohoritëm, si t’i thonim “jemi edhe ne këtu, na hidhni ndonjë gjë”! E morëm  edhe ne atë drejtim, fluturimthi, ashtu zbathur, sikundër ishim, nga ana e ullinjve. Avioni bëri edhe një ulje të dytë, hodhi ca letra të tjera dhe diçka të zezë që u var poshtë e ngeci mbi majat e ullinjve. Atëhere nuk e pamë më njëri- tjetrin, si u vërsulëm nga poshtë ullinjëve, ndërkohë që aeroplanin me gërma të dukshme UNRA, fluturoi nga ana e detit, në drejtim të Korfuzit…

Po mua më mbetën sytë, tek ajo plaçka e zezë që e dallova dhe, sa të hapnin sytë edhe të tjerët, po kacaviresha nëpër degët e ullirit si një mace. Më merrej fryma e nuk guxoja të vija këmbët nëpër degët që sa vente e holloheshin drejtë majës. Po, sapo dallova që atje ishin një palë këpucë me qafa, fringo të reja, nuk pyeta më për rrezikun, përtheva një degë tjetër, e bëra si kërrabe dhe e ula degën ku vareshin ato… “Unë i pashë i pari e ti i more”?! – u hakërrye Gogua…

Nuk i fola fare, po e hodha në qafë lidhësen e të dyja këpucëve e vrapova drejt shtëpisë, duke thirrur, ashtun kot fare. Sa do gëzohej nëna! Babai kishte shkuar në Durrës, sepse qe përhapur lajmi  që do të vinte në portin e atjeshëm një vapor plot me grurë, që e dërgonte Stalini nga Bashkimi Sovjetik për “bijtë e tij në Shqipëri”… Ndofta edhe për këtë gjë, mësuesi ynë na mësoi edhe këngën “Bijtë e Stalinit jemi ne”! Po mua këmbëzbathurit, nuk më mbante vëndi, se im atë më tha që “të parën gjë që do më blinte atje, do qenë një palë këpucë fringo të reja, se nuk më shihte dot ashtu, zbathur e me lëkurën e këmbës bërë si shollë”, thoshte ai. Mirëpo nëna doli te dera e alarmuar, më tha se jam “i biri i djallit!” dhe m’i hoqi këpucët nga qafa. I rrotulloi  nëpër duar dhe pastaj u mvrejt. “Po, këto janë të një këmbe, o lugat”, dhe u mat t’i hidhte poshtë, po unë i mbajta dorën… M’u duk sikur më shpoi zëmrën!

Një copë herë, nëna u grind me mua, më batërdisi e m’i skuqi veshët. Pastaj pyeti se “kush m’i dha ato” e nuk besonte që i hodhi aeroplani, bashkë me një soro fletësh të shkruara që i mori era. Po më dha edhe një shkelm bythëve e rrëmbeu sqeparin t’i  bënte copa-copa , duke mërmëritur se ne “s’kishim bukë të hanim e ata na hedhin nga qielli letra e këpucë të shtrëmbëra”, e me duhej të bëhesha burrë e t’i mbaja dorën, duke i thënë se “bëjmë gjynah të madh, moj nënë, po nuk ia falëm këpucët Barba Kolës, që t’i mbathë e t’i grisë sido që janë”!… “Jo, more, që të na vërë tellall në fshat, do ti, i biri i djallit (!?)… po, pa dale…. se, mbase i shpiem në Kalasë e na japin nje qillo miell misri e hedhim javën, more dritëshkurtëri, për mua”! E i feksën sytë…

***

Më ngriti herrët, nga minderi përbri oxhakut e më dha një të puthur në ballë, sikur të mos ishim grindur fare për ato m… këpucë të shtrëmbëra. U hodha përpjetë, u vesha dhe mbatha opingat që kishin “hapur gojën” në majë nga gurët e kalIdrëmeve, sa herë që rrëzoheshim. Fërkova duart mbi hirin e thëngjijve të zjarrit që ndrisnin akoma. Nga xhami i dritares mezi shquheshin degët e limonit që i tundte era e vjeshtës. Nëna më pa me bishtin e syrit dhe pështolli në një pecetë të pastër dy racione bukë misri, pak djathë e disa kokra ulliri që t’i kishim për të shuar urinë, si të kapërcenim të përpjetën e malit të Lavanit. Më dha shenjë që të dilja nga dera dhe ajo hodhi pas krahëve torbën ku kishte këpucët me qafa, copat e bukës e pagurin me ujë. Qeni më erdhi menjëherë tek këmbët, duke lehur vajtueshëm, sikur po më lutej ta merrnim edhe atë me vete. E vështrova nënën ngultas, po ajo puliti sytë e kjo qe “urdhër” për mua. Qysh  kur mbetëm përsëri pa babain afër, atë e kisha edhe nënë, edhe baba… I  bindesha, edhe kur jepte shenja…

“Lisin e Pashait” e kaluam nëpër natë. Rrezatimi i dritës na zuri në mesin e malit, që ngrihet si gungë nga fshati ynë, që mezi dukej tani aty, midis ullinjëve e agrumeve që zbrisnin gjer në anë të detit. Era e freskët e atij mëngjesi vjeshte, sikur  ta hiqte lodhjen. Po edhe monopati që dredhonte malit, paksa më lart manastirit, nga ku fillonte edhe “pylli i vallanidheve”, që pushtonte krejt faqen shkëmbore. Vende-vende harliseshin edhe ca ferra që i mbulonin gurët e më gjakosnin, jo vetëm duart, po edhe pulpat e këmbëve. Po edhe “goja e opingave” të llastikut u shqyen për ibret dhe disa herë mbetesha mbrapa nënës e diku u gremisa dhe u rrokullisa nja dy-tri metra. Vetëm atëhere, ajo ktheu kokën, u afrua, më ngriti e më dha edhe një bacë surratit, sa më nxorrën sytë xixa.

Doja të qaja po jo, nuk qava. Babai më kishte thënë se burrat nuk qajnë kurrë. Po mase ai qe argasur mbi det e në stere, si marinar që lundronte përherë, nga Durrësi në Bari, duke bërë kështu edhe ushtrinë e asaj kohe…

Dielli na zuri në qafën e Lavanit, ku të “lante era”, sikundër i qe sajuar edhe emri Lavan, qyshkur kalonin karvanet e njëhershme të udhëtarëve e të bagëtive drejt fshatrave të Rrëzomës, Delvinës e më tej, gjer në Janinë. Nga ku dukej edhe fshati Kasiopi i ishullit grek të Korfuzit , matanë ngushticës detare, ndërsa nga krahu tjetër, në zbrritje, shquanin shtëpitë e rralla të Kalasës e, pak më tutje, edhe fshati i thellë i Tatzatit, që kishin “mbirë në syrin tim”, edhe nga dy herët e tjera, kur vija me nënën të këmbenim dy litra vaj ulliri me një kilogram miell misri! Qenë të vështira ato vite, tek proftisi jo vetëm lufta, po edhe urria. Pa le se çfarë shkruanin ato traktet që hidhnin avionet e UNRAS, që i merrte era e i hidhte në det!… Rrezet e diellit ndritën edhe lumin që gjarpëronte në luginë, atje poshtë. Dhe kjo rrëfente se kishim mbërritur.

Përpara na doli ura  e vjetër e harkuar, prej guri, qysh nga koha e karvaneve të kohës perandorake turke, kur shpërndaheshin “arteriet” e Delvinës. Nëna më afroi pas vetes, më rrëmbeu dorën e tha që të mos i hedh fare sytë nga poshtë, tek lumi që ofshante me dhimbjen e frikën time… Te shtëpia e parë që trokitëm na i hapi derën nje grua plakë, e cila kur i pa këpucët, tundi kokën dhe e mbyli derën me llozin nga brenda. Te shtëpia e dytë, pak më tutje, ai burri që i pa këpucët dhe e provoi njerën prej tyre, tha se nuk janë për të, megjithëse i pëlqenin si material i mirë këpucësh dimërore… Te shtëpia e tretë, një burrë i gjatë e i parruar, i pa këpucët nga poshtë, dalloi numurin e këpucës, përtheu pak shollën  e qafës dhe tha se i pëlqenin  e do t’i merrte me paratë që i kishin mbetur, por shtoi ai,- mos kërkoni aq shumë, se boll na ”rropi” edhe ne lufta! Mua sa nuk më dilte zemra nga vëndi! Po nëna ia preu shkurt se ishim keq për bukë dhe se i shisnim ato “për një grusht miell misri, sa ta hidhte në magje, nga e keqja e madhe që na kishte zënë derrën dhe se s’kishte t’i  jepte një thërrime buke këtij të voglit”. E ndjeva keqardhjen në sytë e tij, tek më pa ngultasi i përgjëruar… I la këpucët nga duart mbi një tryezë dosido, sajuar me dërrasa të pazdrukthuara, u kthye nga dera e brendshme e, pas pak, u duk po aty me një torbë dy qilloshe me miell misri. Nëna ia rrëbeu nga duart, tha vetëm “t’u bëftë dita e jeta njëmijë, o njeri i mrë” dhe doli nga dera me nxitim, thuajse më kishte harruar edhe mua, që i vija nga pas si “kulish qeni”!…

Morëm revan anës lumit, derisa humbëm midis rrepeve të dendura e, pas pak, u ngjitëm monopatit të malit, nga frika e tmerrshme që ndjenim, se mos e kuptonte shpejtë “proçkën” tonë që,- “na fal o ZOT se nga e keqja e bëjmë”! Tani fshati i Kalasës qe larguar. Morëm frrymë më lirisht e nëna hapi shamin e bukës. Në një heshtje të thellë. Gjer aty vinte gurgullima e lumit e fëshfërima e rrepeve. As na hahej e as na pihej, po vështronim ngultas njëri-tjetrin. Më dha me dorën që i dridhej, vilarin tim të bukës së misrit, copën e djathit dhe ullinj i la mbi pecetën e shtruar mbi çakullin e udhës… Po uria qe zhdukur nga frika që e “morëm me vete” e na i sosi frymën. E kështu do të vazhdonim, sa arritëm majën e Lavanit, te “Sheshi i Lëmenjve” e u dukë hapësira e detit e fshati ynë i fshehur e i qetë, që dukej sikur flinte akoma, pas asaj zallamahie të “udhëve të luftës” që na la kaq të mjerë, sa të mjeronim edhe ne të tjerët!…

Ndërkaq nëna ndroi monopatin e ndoqëm kështu “udhën e dhive” që të çonin drejt manastirit të Kremesovës. Dollëm tek “Lisi i Ballit” e aty u ulëm që të shlodheshim e të na vinte zemra në vend. Kur mbrritëm edhe aty, poshtë mureve të heshtura të manastirit, tek “Lëmi  i të lashtave”, ku shtypeshin beharit kallzat e gruri me kuaj e kur  vinte “Pashka e Gushtit” tundej dheu nga vallja, mbi pllakat e gurit, shtruar përbri lisit të madh, ajo u mbush përsëri me frrymë  e bëri  tri herë kryqin, në gjoksin e saj. Destemelin e zi të kokës ia flladiste një erë e lehte mali e deti bashkë… Pastaj ajo shtyu derën e madhe të drurit, kaluam oborrin e vogël e hapi derën e brendshme… Si të ishte vetë murgesha e këtij vendi të shenjtë, veshur në të zeza, qysh kur i iku i vëllai aq herët nga tuberkulozi… Era e thimjanit të shponte hundët akoma, si e ngjitur nëpër mure e ikona. U tkurra edhe më tepër në atë gjysmë-errësirë të mistershme. Në të dyja vendet e ndezjes së qirinjve kishte ende qirinj që flakërinin. Ajo u përkul mbi ikonën e Jezu Krishtit, e ledhatoi me pëllmbën e dorës e pastaj qëndroi e përgjëriuar te ikona Shën Marisë me të birin e vogël afër gjirit.

Diçka mërmëriti e pastaj bashkoi  të  dyja pëllëmbët e duarve, duke  parë nga lart kubenë  e manastirit të vjetër. “Na fal, o Perëndi e Madhe, tha ajo si me pëshpërimë, që“dalim nganjëherë nga udha jote e shenjtëruar…”! Ajo ndezi tre qirinj. Tha se njeri qe për babain, që ta ruante Zoti atje ku kishte vajtur, si kurbetlli “i ziu njeri”, tjetri për mua që “kisha ardhur në jetë gabimisht”, në kohë të vështira e të tretin qiri, për atë vetë, që i dukej sikur “nuk do t’i qeshte kurrë FATI e qe e detyruar të mbante mbi shpatullat e saj gjithë BOTËN”! Dhe i vendosi mbi hirin e qirinjve të tjerë nga të tjerë gjynahqarë të “pa faj e fat” që kishin ardhur, para tyre, të përplasur nga “dallgët e jetës” që nuk kishin të sosur…

Athinë, në ditën e fundit të vitit 2022.