Bardhyl Berberi: Drama e dy vëllezërve grekë në tokën shqiptare

 

 

Rrugën për në Niçën e thellë malore, e cila gjendet në krahinën e Gorës, e kemi bërë që nga Qafë–Panja sëbashku me simbolin e Gorës, Bexhet Fezollin, një burrë i fuqishëm, ndonëse i ka kaluar të 78 vitet. Kalojmë njëra pas tjetrës lugina të bukura me male alpinë të mbuluara me kurora të gjelbëra të aheve dhe të pishave.

Jemi futur në mbretërinë e pyllit. Nga larg dëgjohet zhurma e ndonjë motorsharre dhe të trokiturat ritmike të sëpatës, e cila përzihet me këmborët e tufave të mëdha të bagëtive dhe me këngën e pafund të zogjëve. Një simfoni e vërtetë.

Dëbora  që ka rënë e ka harlisur natyrën. Në pjerrësinë e malit, një masiv dëbore, ujvara dhe burime të pafund me ujëra të kristalta që nuk ndjen të ngopur. Në pyll fryjnë erëra dhe korente që vijnë nga larg.

Dikur kjo zonë ka qenë një stabiliment i madh sharrtarësh, thotë Bexheti, me këto pyje dhe këtë blegtori kemi mbajtur familjet, por në vitet e trazicionit ky pyll ka pësuar jo pak dëmtime nga njerëz të papërgjegjëshëm që shfrytëzuan situatën atëherë kur nuk kishte shtet…

Nga çdo familje ka patur një ose dy sharrtarë që punonin në shtet. Papritur lugina me pyje merr fund dhe në këmbët e një masivit të pyjeve shtrihet hija e tyre drejt një pejzazhi me kumbulla të shumta arra dhe mollë dhe shtëpi…Fshati është i ngjeshur dhe shtëpitë qëndrojnë njëra pas tjetrës të ndara nga ndonjë avlli.

Kjo është Niça, dikur në vitet 1990 me 160 shtëpi dhe me gati 600 banorë, kuse sot ka vetëm 30 shtëpi me rreth 100 banorë. Eksodi e ka zënë edhe Niçën. Në këtë fshat është shumë e lehtë të dallosh ata që kanë ikur. Oxhaqet e tyre jo vetëm që nuk nxjerrin tym, por edhe çatitë e atyre që kanë ikur kanë ngelur ende të mbuluara me plloça guri, sipas traditës së ndërtimit në Gorë, kurse shtëpitë e atyre që jetojnë aty kanë çatitë e kuqe të mbuluara me çati metalike ngjyrë të kuqe. Niçarët mbahen me blegtori dhe me kurbet.

Por ne kësaj radhe në Niçë kemi ardhur për diçka krejt tjetër, kemi ardhur për t’u interesuar për jetën e Milto Qefallës, i cili ka ardhur në fshatin e tyre një fëmijë i vogël 7 vjeç dhe aty u rrit, u burrërua, krijoi famijen e tij.

Takojmë Kosta Tanellarin, ai ndonëse jeton në Pogradec,  shpesh vjen në vendlindje. Ai është një burrë i shtruar dhe pasi mendohet disa çaste na thotë:

-Dëgjo, more gazetar,  djali fqinj është si vëllai apo motra, i do ose nuk i do ti ata i ke aty në çanak, si themi ne nga fshati edhe  fqinjin e ke aty për jetë dhe e rëndësishme është që me fqinjin duhet të shkosh mirë se jeta të sjell lloj-lloj të papriturash dhe duhet t`i gjendesh njëri tjetrit …Eh, shton  Kosta, historia e ardhjes së grekëve në fshatin tonë në vitin 1940 dhe historia e Milto Qefallës duket si një legjendë por është gjithçka e vërtetë. Nga dashuria lind jeta, more bir dhe ne duhet ta duam njëri-tjetrin, por kohët e reja dhe vrulli që ecim çdo ditë në luftën për mbijetesë sikur i ka zbehur ato tradita dhe atë dashuri dhe bujari që kemi pasur për njëri tjetrin sikur është zbehur nga këta të rinjtë.

Por le të kalojmë tek Milto Qefalla, ose siç i thoshim kur ishim të vegjël Milto greku dhe ai na zemërohej dhe thoshte jo unë jam shqiptar…

Ka qënë viti 1939-1940, Greqia atëherë ishte përfshirë në një varfëri të tejskajshme dhe ishte shfaqur kriza e bukës, shumë njerëz vdiqën nga uria. Prindërit, të paaftë për të mbajtur fëmijët, i nisnin ata në këmbë në drejtim të Shqipërisë. I tillë ishte edhe rasti i disa djemve të moshës nga 7 deri në 10 apo 15 vjeçarë, të cilët nga zonat e thella të Janinës e sidomos nga Konica, kalojnë malin e Gramozit futen në Ersekë më pas në Vithkuq –Voskopojë kalojnë në zonën e Gorës dhe më pas nga rruga e vjetër Egnatia mbërrijnë këtu, në fshatin tonë që kryesisht banohet nga vllehë. Në shtëpinë e Petro Haliçes (Kutelit) u strehuan tre vëllezër grekë. Më i vogli i tyre Miltiadhi, vetëm 7 vjeç, shumë i sëmurë, rakitik nga të paushqyerit, me barkun e fryrë dhe dyllë i verdhë. Destinacioni i vëllezërve grekë ishte Myqeqeja apo Berati. Gjendja e rënduar nuk e lejonte dhe vëllai i mdh i tyre Kostandini e la Miltiadhi tek familja e Petro Kutelit. Pasi qëndroj tre ditë së bashku me vëllain tjetër Dhimitrin më pas ata të dy u larguan.

Pas një muaj Kostandini u kthye në Niçë, ai Miltiadhin e gjeti të tjetërsuar krejt dhe tepër të kënaqur. Vetë Miltiadhi nuk pranoi të lëvizte nga Niça, ishte shumë i kënaqur nga familja e Petros dhe veçanërisht nga gjyshja, Maga Kuteli. Kostandini shkon në Greqi dhe kthehet pas një viti përsëri në Niçë dhe donte t`i bashkonte të dy vëllezërit, ta çonte Miltiadhin tek Dhimitri në Berat, por ai përsëri nuk pranon. Kur shkon tek familja ku e kishte lënë në zonën e naftës, siç thotë Kostandini, nuk e gjen të vëllanë. Ai ishte larguar pa adresë, që atje ku e kishte lënë i vëllai. Kjo e pikëllon pamasë Kostandinin.

Pas përfundimit të luftës NÇl Miltiadhi mbaron në Niçë shkollën fillore duke qënë një nxënës shëmbullor. Më pas familja ku banonte Miltiadhi, ajo e Petros merrej me blegtori kështu që Miltjadhi fillon të merret më blegtori dhe kishte një tufë të madhe bagëtish nga më të mirat në Niçë. Miltiadhi kishte shpresa pas Luftës së Dytë Botërore se një ditë do të hapeshin kufijtë, por ata u mbyllën më keq. Shpresat që Miltiadhi do të takonte familjen në Greqi po veniteshin çdo ditë, madje ai kishte frikë t’u shkruante edhe letra se mos i bënte dëm vetes, por edhe familjes së Petros që e kishte birësuar si djalë.

Në vitin 1949 në fshatin Niçë erdhën nga Greqia, pas provokacioneve greke, 40 familje greke nga lufta civile që zhvillohej në Greqinë e veriut. Në këtë kohë Miltiadhi rifreskoj gjuhën greke me grekët e ardhur dhe u interesua për të mësuar diçka për familjen por nuk mësoj gjë. Grekët që kishin ardhur së bsshku me tufat e bagëtive pas tre muaj që qëndruan në fshatin tonë u larguan më pas sepse nuk kishin se me çfare  ushqimi të mbanin bagëtitë e tyre në dimër…

Por Miltiadhi jetonte me shpresë. Atëherë kur rrinim bashkë, Miltiadhi na fliste me dashuri për babain e tij Pandelinë, nënën Vasiliqinë, vëllain e madh Kostandinin, motrën e tij Athinanë dhe për Dhimitrin që i përshkronte të gjithë ashtu siç i kishte lënë. Miltiadhi burrërohet dhe shkon të kryejë shërbimin ushtarak, një pjesë në Tiranë dhe pjesën tjetër në Gjirokastër. U kthye nga ushtria më i pjekur dhe më i burrëruar dhe më pas i lindi dashuria për një vajzë fshati, pikërisht këtu në fshatin Niçë, me Frosina Petro Spirollari. U fejuan dhe pas një viti u bë dasma e djalit të vetëm të Petro Kutelit, Miltiadh Qefallën…Në momentin e ceremonisë së dasmës ai i drejtohet të shoqes së Petros :

-Unë kam një nënë që më ka lindur në Greqi, por ti je nëna që më ke rritur dhe më bërë burrë.

Miltiadhi krijoj familjen e tij dhe shtëpinë e tij të re duke sjellë në jetë katër fëmijë: Frosinën, Vasilikën, Kozetën, Kristaqin dhe Piron. Në këtë kohë Miltiadhi punon si gjelog në fshatin Petrushë të Pogradecit pranë minierës së qymyr gurit. Në këtë kohë malli për familjen e gërryente çdo ditë dhe pasi konsultohet me mua në atë kohë me një funksionar të rëndësishëm partiak të cilin e njihte nga fëmijëria.

A mund t`i shkruaj letër familjes, tha pasi u konsultuam me disa persona nga Dega e Brendshme dhe vendosi t’i shkruajë rreth vitit 1970 letër familjes. Letrën e shkroi në shqip dhe më pas e përktheu në greqisht një zonjë e martuar nga Dropulli në Pogradec. E nisëm në Greqi letrën. Midis të tjerave Miltiadhi i kërkon familjes në Greqi edhe adresën e Dhimitrit që ndodhej në Shqipëri, pasi dhe ai kishte shkëputur lidhjet nga viti 1940.

Mbas 2 muaj vjen përgjigjja dhe i shkruajnë se Dhimitri është në një qytet të Shqipërisë ku nxirret Petrol (naftë). Tashmë filloi kërkimi i vëllait të tij Dhimitrit që kishte 40 vjet pa e parë dhe që ndodhej në Shqipëri.

Atherë Miltiadhi së bashku me Kosta Tanellarin  iu nisin letra qyteteve shqiptare ku nxirrej naftë si Fier, Ballsh, Patos, Kuçovë dhe Cërrik. Dhe pas pak muajsh vjen një përgjigje se Dhimitër Qefalla nga Pikalla e Greqisë banonte në Kuçovë, ishte i martuar me katër fëmijë, madje jepej edhe adresa e tij në këtë qytezë.

Ky ishte kulmi i lumturisë. Pas 40 vjetësh ai do të takonte vëllain. U nisën së bashku me Kosta Tanellarin në drejtim të Kuçovës por më përpara ishte përgatitur takimi nga drejtuesit e Kuçovës të asaj kohe sepse nga gëzimi dhe emocionet e mëdha mund të ndodhte diçka. Dhimitri punonte në ujësjellsin e Kuçovës dhe drejtoresha e ndërmarrjes së ndërmarrjes pasi kishte mbërritur Miltiadhi, në zyrën e saj, e njofton që ai të vinte sa më parë në zyrën e saj se një qytetar kishte verejtje pas i ishte dëmtuar tubacionet e ujit të pijshëm. Pas pak minutash mbërrin në zyrën e drejtoreshës Dhimitri. Aty ndodhej Miltiadhi së bashku me Kostën që e shoqëronte atë.

Sapo futet në derë Dhimitri pa në zyrë dy zotërinjtë dhe drejtoreshën. Ai qëndroj një çast dhe iu drejtua drejtoreshës: Kush është ai qytetari që ka vërejtje?

-Ja ky shoku, tha ajo…

Ata u panë sy më sy për disa sekonda dhe në çast Dhimitri klithi: Po ky është vëllai im, moj drejtoreshë.

Skena ishte e paparë, tregon Kosta Tanellari, u përqafuan dhe u puthën për disaminuta. Ishin ndarë fëmijë dhe takoheshin burra pas 40 e ca vjetësh…

Të dyja familjet e festuan me madhështi këtë ngjarie, madje familja e Dhimitrit erdhi edhe në Niçë për të vizituar vëllain. Vendosën që të bashkohen të dy vëllezerit dhe të jetonin në Kuçovë. Miltiadhi donte të vinte pranë Dhimitrit, por pengesat burokratike nuk ia lejuan pashaportizimin pranë të vëllait në Kuçovë. Dhimitri vetëm një vit pas bashkimit të dy vëllezërve vdes papritur. Gëzimi i bashkimit të tyre nuk qe e thënë të zgjaste. Më vonë pas ardhjes së demokracisë Miltiadhi shkon së bashku me të shoqen në Greqi tek dy djemte e tij dhe kemi marrë vesh se edhe ai para pak kohësh ka ndërruar jetë.

Kjo ishte drama e jshtëzakonshme e vëllezërve Miltiadh dhe Dhimitër Qefalla…në Shqipëri.

 

Bashkëshortja e Miltiadhit.