Astrit Lulushi: Njuton
Mollët janë një frut i preferuar mitologjik. Në Don Juan, Xhorxh Bajroni e lidh frymëzimin e Njutonit në një pemishte në Lincolnshire me tundimin e Adamit në Kopshtin e Edenit:
Kur Njutoni pa një mollë që binte, ai gjeti
Një mënyrë për të provuar se toka u kthye e rrumbullakët
Në një rrotullim më të natyrshëm të quajtur ‘gravitacion’
Dhe ky është i vetmi i vdekshëm që mund të përballet,
Që nga Adami, me një rënie ose me një mollë.
Njutoni e krijoi këtë anekdotë pak para vdekjes së tij, duke pirë një filxhan çaj me një mik më të ri, i cili raportoi se:
‘Nocioni i gravitetit … u shkaktua nga rënia e një molle, ndërsa ai (Njutoni) ishte ulur duke soditur. Pse ajo mollë duhet të zbresë gjithmonë pingul me tokën, mendoi ai. Pse nuk shkon anash apo lart, por vazhdimisht në qendër të tokës? Sigurisht, arsyeja është se toka e tërheq atë … ekziston një fuqi, si ajo që ne këtu e quajmë gravitet, e cila shtrihet në gjithë universin.’
Më shumë se çdo mit tjetër shkencor, molla në rënie e Njutonit promovon nocionin romantik se gjenitë e mëdhenj bëjnë zbulime të rëndësishme papritur dhe të izoluar. Libri i tij mbi mekanikën dhe gravitetin, i botuar për herë të parë në 1687, ka ardhur për të simbolizuar lindjen e shkencës matematikore. Sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, u përshëndet si një bibël intelektuale ndërkombëtare që do të kapërcente dallimet fetare, produkt i një revolucioni të lavdishëm shkencor që u bë fillimi i epokës së sotme. Njutoni themeloi fizikën moderne duke futur gravitetin dhe duke zbatuar njëkohësisht dy transformime të mëdha në metodologji: unifikimin dhe matematikën. Duke tërhequr një paralele midis një molle dhe Hënës, ai lidhi një ngjarje të përditshme në Tokë me lëvizjen e planetëve, duke eliminuar kështu ndarjen më të vjetër, aristoteliane midis mbretërive tokësore dhe qiellore. Përveç bashkimit të kozmosit, Njutoni bashkoi matematikanët me filozofët natyrorë: Descartes e lavdëroi Principia-n duke e bërë librin një Principia matematikore – Parimet Matematikore të Filozofisë Natyrore.
Edhe pse Njutoni ishte padyshim një njeri brilant, lavdërimet e një gjeniu të vetëm nuk arrijnë të përputhen me ngjarjet. Ashtu si të gjithë novatorët, ai varej nga veprat e mëparshme të Keplerit, Galileos, Dekartit dhe të tjerëve të panumërt – “Unë kam parë më tej duke qëndruar mbi supet e gjigantëve”. Përshëndetja e tij si krijuesi i shkencës moderne është gjithashtu mashtruese. Larg nga të qenit një fizikant i përkushtuar në kuptimin e sotëm, Njutoni e kërkoi Zotin duke studiuar alkiminë dhe Biblën, si dhe botën natyrore. Dhe si një ndërlikim i mëtejshëm, filozofët natyrorë nuk u konvertuan menjëherë në idetë e tij – modeli i kozmosit i Njutonit u kritikua dhe modifikohej vazhdimisht, kështu që Njutonianizmi i sotëm është shumë i ndryshëm nga skema që ai propozoi fillimisht në Principia.
Historia e mollës ishte praktikisht e panjohur përpara kohës së Bajronit. Në vend të kësaj, Njutoni u simbolizua me një kometë, sepse ai u lavdërua për imponimin e rregullsisë në ato që konsideroheshin si meteorë flakërues, paralajmërime sporadike të dërguara nga Zoti për të frikësuar një botë mëkatare.
Kur u shfaqën disa kometa – duke përfshirë atë që tani mban emrin e astronomit Edmond Halley – Njutoni u fiksua nga sjellja e tyre, duke i vëzhguar me teleskopin e tij.
I fshehtë dhe i izoluar, Njutoni u bind përfundimisht që Principia të botohej nga Halley, i cili vetë përballoi kostot e printimit të një libri të rëndësishëm që Shoqëria Mbretërore e ndjente të paaftë për ta përballuar. Më pas, Edmond Halley shpalli se Toka ishte e zbrazët. Teoria e tij bazohej në vlerën e afërsise hënore, dendësi e dhënë nga Isak Njutoni në Principia (1687).
Duke shkruar në latinisht për të arritur një audiencë ndërkombëtare ekspertësh, Njutoni u kthye në një gjuhë klasike. – gjeometri. Duke konsoliduar dhe zhvilluar punën e Galileos dhe të tjerëve, ai përcaktoi tre ligjet e tij të lëvizjes, të cilat përshkruajnë se si objekte të tilla si topat e bilardos ose plumbat lëvizin dhe ndërveprojnë. Më pas Njutoni zbatoi këto ligje për të përshkruar lëvizjen e planetëve dhe grimcave të vogla, duke prezantuar konceptin e ri të gravitetit si një forcë tërheqëse universale që shtrihet nëpër hapësirë për të ndikuar në kometat, mollët dhe atomet në të njëjtën mënyrë. Po aq e rëndësishme, Njutoni shprehu efektet e gravitetit matematikisht. Sipas ligjit të tij katror të anasjelltë, sa më afër të jenë dy objekte, dhe sa më të rënda të jenë, aq më fort ata tërheqin njëri-tjetrin.
Disa matematikanë u konvertuan menjëherë, por shumë më tepër u hutuan. Njutoni prodhoi dy botime të tjera të Principia-s së tij, duke shtuar rishikime matematikore dhe gjithashtu – ndoshta befasuese për t’u gjetur në librin më të famshëm të shkencës – shpjegime të Zotit. Ndryshe nga Dekarti, Njutoni vizualizoi pjesë të mëdha të hapësirës boshe jo vetëm në qiej, por edhe midis grimcave të vogla brenda materies në dukje të ngurtë. Skeptikët e akuzuan Njutonin për kthimin e forcave okulte të modës së vjetër që filozofët mekanikë pretendonin se po i eliminonin. Akoma më keq, graviteti dukej se sfidonte vetë Perëndinë: Nëse fuqia gravitacionale do të ishte disi e natyrshme në materie, atëherë me siguri dallimi i qartë midis materies dhe botës shpirtërore është i paqartë. Dhe kundërshtimet më të forta dhe më të qëndrueshme ndaj Njutonit bazoheshin në argumente fetare. Vetëm pas vdekjes së tij, deistët ndonjëherë e pretendonin atë si një nga të tyret. Në fakt, ai ishte një i krishterë që kundërshtoi mësimet ortodokse dhe skepticizmin fetar. Njutoni e shihte Zotin si krijuesin mjeshtëror, ekzistenca e të cilit nuk mund të mohohej përballë madhështisë së gjithë krijimit. Megjithatë, ai hodhi poshtë tezën e Leibniz-it se Zoti do të krijonte domosdoshmërisht një botë të përsosur e cila nuk kërkon ndërhyrje nga krijuesi. Njutoni bëri njëkohësisht një argument për domosdoshmërinë e ndërhyrjes:
“Sepse ndërsa kometat lëvizin në rruzull, fati i verbër nuk mund t’i bënte kurrë të gjithë planetët të lëviznin njësoj njëkohësisht”.
Ky pasazh shkaktoi një sulm nga Leibniz në një letër drejtuar një miku të tij:
“Sipas doktrinës së Njutonit, Zoti i Plotfuqishëm dëshiron ta ndalë orën herë pas here: përndryshe ajo do të pushonte së lëvizuri”.
Please follow and like us: