Lord Byron, Ali Pasha dhe Shqipëria

Një artikull nga studiuesi anglez Dr. David Harrison, përktheu Mevi Rafuna.

Kur Lord Byron vizitoi Shqipërinë me 1809, në kuadër të Grand Tour (ishte një udhëtim rreth botës, që e bënin të rinjët e aristokracisë angleze, në shek. XVIII dhe shek. XIX,) ishte nën shoqërimin e mikut të tij John Hobhouse, ai u inspirua për të shkruar poemën e tij epike, Peligrinazhi i Childe Harold’s , poema përmbledhte eksperiencën e tij në Shqipëri; pasi që Lord Byron e kishte gjetur veten të mirëpritur në një vend të panjohur në periferi të Europës.

Lordit Byron i ishte dhuruar një kostum tradicional, të cilin ai e kishte veshur në portretin e tij tashmë të famshëm, e që ky kostum shfaqte esencën e bukurisë së traditës shqiptare duke i falur shkëlqimin poetit romantik. Në Shqipëri Lordi Byron takoi Ali Pashën (1740-1822), Prijësin shqiptar, fama e të cilit kishte pushtuar Ballkanin, në luftën e tij ndaj osmanëve. Mikëpritja që Ali Pasha bëri ndaj poetit romantik, bëri që ky i fundit t’i jap përjetësinë Ali Pashës në vargjet e tij poetike. “Nuk flas nga mëshira, nuk flas nga frika, Ai s’do t’ja dinte që t’i shërbente Vezirit, Që nga ditët e profetit tonë,osmanët nuk panë, Një prijës kaq madhështor si Ali Pasha”.1

Kush ishte ky shqiptar i madh, që kishte kaq ndikim në Byron-in?

Ali Pasha nga Tepelena, me të bëmat e tij tërhoqi vëmendjen e osmanëve si një bandit, e që më vonë me titullin e tij prej Pashai do zgjeronte pushtetin në territoret e jugut të Shqipërisë dhe veriun e Greqisë, duke u vendosur në Janinë, që tani gjendet në veriperëndim të Greqisë. Ali Pasha e adhuronte Byron-in dhe sigurisht Aliu krijoi një impresion të përhershëm në poetin, i cili i referohet atij si Childe Harold dhe Don Juan. Kështu në një letër që Byron ia dërgon nënës, e përshkruan takimin me Ali Pashën kështu: ‘Ai më tha mua ta konsideroja atë si baba, ndërsa isha në Shqipëri dhe më thoshte se më shikonte mua si të birin e tij. Me të vërtetë ai më trajtonte si një fëmijë, më dërgonte arra dhe sherbet me fruta, embëlsira, 20 herë në ditë. Ai më lutej ta vizitoja më shpesh, kryesisht gjatë mbrëmjeve kur ai ishte më i lirë. Pinim bashkë kafe dhe tymosnim duhan, e që për mua ishte hera e parë që provova duhanin”.2

Kohë më vonë, kur Byron arrinë në Janinë, Ali Pasha ishte në një betejë kundër osmanëve, ndërsa Byron-i shkon direkt në shtëpinë e Ali Pashës në Tepelenë dhe e pret për ta takuar. ‘Ekziston një teori nga një studiues i Byron-it, Peter Chochron, i cili thekson se takimi i Lordit Byron me Ali Pashën është zhvilluar për të inkurajuar Ali Pashën që të mbështeste interesat britanike në Ishujt Jonian’.3

‘Në të vërtetë ky nuk ishte rasti i fundit që Byron flitronte me intriga politike’.4

Vizita në Shqipëri la gjurmë të përjetshme në krijimtarinë letrare të Lord-it Byron.Kujtimet e tij ai do i shkruaj përsëri në poemën epike me titullin Don Juan, ku ai i referohet imazhit të një shatërvani në dhomë; ‘Një shatërvan mermeri pikon në errësirë me trishtimin…’5

‘Ky shatërvan ishte edhe në sallonin e Ali Pashës, kjo vjershë rrëfen një përrallë në stilin e joshjes otomane ku një ‘eunuk i zi’ blente të pafetë dhe një Don Juan i cili hyn në dhomën që ngjallë trishtim, e që duhet e pajetë’.6

Kur Lordi Byron la pallatin dhe mikëpritjen e Ali Pashës për t’u larguar në territoret greke, ai ka mundësi të këtë takuar Andreas Londros një person jo shumë i njohur i cili më vonë u bë lider në luftën greke për pavarësi. Byron u kthye përsëri me 1823 në Shqipëri,por një vit më herët me 1822, miku i tij Ali Pasha pa fundin në luftën me osmanët.

Koka e tij e prerë iu dorëzua si trofe Sultan Mehmet II. Ndërsa trupi i tij prehet në mauzole pranë xhamisë Fetije në Janinë.