Albspirit

Media/News/Publishing

LE JOURNAL, 1913/’VIZITA IME TEK ESAT PASHA’ – RRËFIMI I GAZETARIT FRANCEZ

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Janar 2021

 

“Le Journal” ka botuar, të martën e 27 majit 1913, në ballinë, një shkrim në lidhje me vizitën e gazetarit (grand reporter) të saj asokohe tek Esat Pashë Toptani, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:

 

Çështja e Shqipërisë

Një vizitë tek Esat Pasha

Burimi: gallica.bnf.fr/Bibliothèque nationale de France

Pamje nga Tirana – Esat Pasha

 

Edouard Helsey

Durrës, 19 maj. (Me anë të një letre nga i dërguari ynë special.) – Një gabim i guidës tim, kënaqësia që pata duke u angazhuar në këtë vend të bukur dhe mikpritës më vonoi për një javë të tërë. Kur arrita në Durrës, bllokada ishte hequr prej tre ditësh. I lodhur nga samari shqiptar, i cili dëmton këmbët e kalorësit dhe pjesën e pasme, u ngjita në një karrocë për të arritur në Tiranë, sepse nuk është problem këtu që të thërrasim në mënyrë pompoze makinë si kjo që do të më sjellin, të shkëputur, të thyer e të çarë.

 Tridhjetë kilometra ndajnë Tiranën me Durrësin. Rruga së pari ndjek detin, pastaj vazhdon në brendësi në lartësi të moderuara. Ajo është, përgjatë një distance të gjatë, e mbushur me gurë të mëdhenj sa madhësia e kokave, të sjellur atje me shumë vështirësi për t’u shtypur dhe për t’u futur mekanikisht në tokë, por që atëherë janë harruar dhe që, me çdo hap, pengojnë dhe frenojnë edhe kuajt më të guximshëm.

 Kënetat lëngojnë përgjatë shtegut të kufizuar nga shpatet me shkurre, ku ka nëpërka me bollëk. Urat prej druri kalojnë mbi lumenjtë, por ato janë aq të ngrëna nga krimbat sa që karrocieri, çdo herë, zbret nga vendi i tij për të provuar rezistencën e tyre para se të lëshojë qerren (karrocën) e tij.

 Atje, si në pjesën tjetër të vendit, paqja lexohet (shihet) në fytyrën e të gjithëve. Vetë kafshët kanë një pamje butësie. Dele, dhi, lopë enden rrugëve pa roje dhe buajt me brirë të mëdha enden të lirë në batakun e kënetave.

 Më në fund, në këmbët e maleve shkëmbore, të cilat tashmë i ngjajnë blloqeve kaotike të granitit malazez, zbulojmë Tiranën, e cila e ka merituar të quhet Tirana e Gjelbërt, një mori pemësh të bukura rrethojnë qytetin dhe pothuajse i fshehin pamjen. Plepa të gjatë, selvi aromatike, manat gjigantë, pemë ulliri dhe lisa. Tokat pjellore na dhurohen para syve. Shqiptarë të veshur me lëkura delesh, pavarësisht nxehtësisë së madhe dhe plisin e bardhë mbi kokë, udhëtojnë mbi mushkat e dobëta.

 Hyjmë në qytet. Ai duket njësoj si Elbasani, njëlloj si Kavaja. Është një qytet i vogël turk. Sidoqoftë, greqishtja flitet shumë atje, si në pjesën tjetër të Shqipërisë. Sa i përket shqipes, një gjuhë e plotë dhe shumë e vjetër, ajo për fat të keq ende nuk ka alfabetin më të vogël, dhe një gjuhë që nuk mund të shkruhet mund të jetë vetëm një gjuhë aksesore.

 Oficerët turq — ata që mbrojtën Shkodrën — pijnë çaj në sheshet e vogla dhe të zymta përpara cepave të çuditshëm në muret që janë zbukuruar me emrin e dyqaneve. Këtu është tërhequr Shkëlqesia e Tij Esat Pasha në paqe të pritshme dhe kërcënuese.

 Ndalem për një moment në konakun, i cili përbëhet nga një papafingo mbi një stallë. Unë bëj atë që mund të bëjmë me tualetin në këtë vend dhe, me çizmet, rripin, dhe me uniformën ushtarake drejtohem drejt kalasë.

 Pas një muri të madh të zi, mbi rërën e një oborri të vogël, ushtarët turq flenë të mbingarkuar nën çadra. Ata duken se janë shtrirë në hijen e disfatës. Një oborr i dytë më çon te një shkallë prej druri në këmbët e së cilës unë prezantohem para një shërbëtori të vjetër libian. Më në fund, kaloj me përkthyesin tim dhe më fusin në një sallon me mure prej gëlqereje të pikturuara me penel. Një llambë, një tavolinë, disa kolltuqe të tmerrshme të stilit Luigji XVI dhe një pasqyrë që më kthen, pa mëshirë, imazhin tim të dobësuar. Rojet më dalin para dhe ja Esat Pasha.

 Ai është pak i shëndoshë, pak i verdhë. Ai ka sy të zinj, të rëndë, të ndritshëm dhe të fiksuar si ata të Orientalëve. Ai më shikon me një shprehje mirësjelljeje të mërzitur dhe në fillim kërkon falje për gjendjen e tij shëndetësore. Shkëlqesia e Tij ka pak ethe, pak dizenteri gjithashtu dhe dhimbje koke. Ai do të jetë në gjendje të më japë vetëm një intervistë shumë të shkurtër. Unë përgjigjem me një kompliment, por bisedat përmes përkthyesve janë të ngadalta dhe lejojnë shumë kohë. Ne studiojmë me tepër kënaqësi një replikë që duhet të përkthehet dhe unë duhet të humbas shpresën për të parë që të shpërthejnë ndonjë nga këto gjallërimet e gjuhës që tradhtojnë thelbin e një mendimi. E kuptoj, megjithatë, që Esat Pasha është befasuar nga vizita ime dhe shqetësohet paksa.

 Ai më shikon, më nuhat, gjithnjë duket se po pret që unë të zbulohem si i dërguari i dikujt, të deklarohem se jam nga një qeveri, një grup financiar, ndonjë udhëheqës tjetër shqiptar. Shkëlqesia e tij dyshon.

 — Nuk jemi ne, më thotë ai, është Evropa ajo që duhet të zgjidhë çështjen shqiptare pasi është ajo që e ngriti atë. Në të vërtetë, ne jemi këtu pa ndonjë fuqi reale. Të gjithë në sferën tonë të ndikimit, ne, bejlerët e mëdhenj, bëjmë çmos për të ruajtur rendin, por nuk kemi asnjë mënyrë për të ndërmarrë veprime të përgjithshme. Rrethet (Krahinat) tona janë për secilin prej nesh një formë e pronës ku vendosim qetësinë, por nuk delegohemi nga askush. Ne nuk kemi as mandat dhe as forcë për të vepruar. Unë kam shpërndarë ushtarët e mi shqiptarë dhe po përgatitem t’i kthej Madhërisë së Tij Osmane, posa të kem anijet e nevojshme, trupat që më patën besuar. Unë e bëra detyrën time në Shkodër, siç do ta kishin bërë shefat e tjerë shqiptarë, jam i sigurt. Unë jam i pari i Tiranës, por kjo nuk është arsyeja pse mendimi im duhet të ketë përparësi mbi atë të përfaqësuesve të tjerë të parisë.

 Ekziston një qeveri e përkohshme që punon në Vlorë, por ne jemi pa komunikime, pa kontakte me të dhe ajo vetë është privuar nga udhëheqësi i saj, pasi Ismail Qemali udhëton nëpër Evropë. Prandaj jemi në një situatë krejtësisht të përkohshme dhe po presim gjithçka nga vendimet e Evropës. Është ajo që vendosi për autonominë tonë, është ajo që duhet ta organizojë atë. Do të ishte urgjente që ajo të shpejtojë. Gjendja aktuale e pasigurisë është e rrezikshme, aq më e rrezikshme pasi padurimi i disa interesave lodhet në transmetimin e lajmeve të rreme. A nuk u tha që unë e kam shpallur veten mbret? A nuk u tha që unë kisha luftuar kundra Xhavit Pashës, trupat e të cilit janë në Fier? Të gjitha këto thashetheme nxejnë rivalitetet, inkurajojnë ambiciet e tepruara të disave, kërcënojnë paqen dhe përgatisin Evropën ose, çka është më shqetësuese, disa kombe të caktuara të Evropës, mundësinë për të ndërhyrë, jo më për të vendosur, por për të vepruar; jo më për ta bërë Shqipërinë një lloj vajze të adoptuar, por për të riparuar dhe lidhur zinxhirët shekullorë që katastrofa turke kishte rrëzuar.

 Dëshira jonë është që liria t’i jepet me të vërtetë këtij vendi që e meriton atë dhe që do të dinte të përfitonte prej saj dhe ne nuk do të donim, nën maskën e mbrojtjes, të shndërrohemi në protektorat.

 Këto deklarata patriotike, këto kërkesa për pavarësi janë gjysëm të vërteta si arsye e negociatave të caktuara të Esat Pashait, me rezervën enigmatike të qëndrimit të tij, me ato të prirjeve të tij që nuk arriti t’i fshehte.

 — Situata, i thashë atij, është delikate dhe mbase Evropa do të hasë vështirësi të mëdha për të arritur një marrëveshje. Çfarë do të bëni nëse liheni të vendosni vetë për fatin tuaj?

 Esat Pasha hezitoi për një moment, më shikoi dhe papritmas kujtoi se ishte i sëmurë. Ai me pak fjalë kërkoi falje për shqetësimin e dizenterisë së tij dhe u zhduk shpejt.

 I lënë vetëm me një oficer të rrethit të tij të ngushtë, unë përsërita pyetjen time. Oficeri u përgjigj :

 — Nuk mund të bëhet fjalë që Shqipëria të organizohet vetë. Një ekuilibër i brendshëm midis udhëheqësve xhelozë ndaj njëri-tjetrit, midis atyre të Veriut dhe të Jugut, midis myslimanëve dhe të krishterëve, nuk më duket i praktikueshëm. Nëse do të hiqnim dorë nga ndihma unanime dhe e menjëhershme e Evropës, do të na duhej të thërrisnim për ndihmë nga ato të fuqive të mëdha që do të tregojnë vullnetin e tyre të mirë.

  Për shembull? E ndërpres

— Për shembull, Austria.

 Por, këmbëngula, po sikur Austria, duke pretenduar t’ju vijë në ndihmë, të vendoset te ju dhe të mos largohet kurrë?

Bashkëbiseduesi im heshti për një sekondë, pastaj u përgjigj:

— Nëse do të skllavërohemi, më mirë do të ishim skllevër të Austrisë sesa të Serbisë ose Greqisë. Austria është një popull i shquar, fuqimisht i civilizuar, i përparuar në shkencë dhe në art, dhe që qarkullon shumë para. Nëse do të na hajnë, më mirë të na hajë një luan sesa një ujk.

Pastaj, sikur të pendohej për atë metaforë, ndihmësi i Esat Pashës i dha fund bisedës dhe përfundoi duke u ngritur në këmbë :

 Ne presim me padurim vendimet dhe veprimet e Evropës dhe jemi të vendosur t’u nënshtrohemi atyre me gjithë zemër. Le të shpejtojë e t’i japë fund kësaj gjendjeje shqetësimi, kësaj lloj anarkie paqësore e cila, në planin afatgjatë, mund të degjenerojë në trazira dhe për të cilën nuk kemi fuqi (forcë) t’i japim fund.

https://www.darsiani.com/la-gazette/le-journal-1913-vizita-ime-tek-esat-pasha-rrefimi-i-gazetarit-francez/

Please follow and like us: