Rudolf Marku: FËMINIJA KA NJË NDIKIM TË MADH TE SHKRIMTARI I ARDHSHËM

Intervistë me poetin shqiptar Rudolf Marku në shtypin grek, me rastin e botimit  të përmbledhjes së tij më të fundit poetike “Rrathët e brendashkruar” në Greqi (përkthyer nga Petros Tserkezis, botim Bakhikon). Intervistë me Gazetaren e njohur të kulturës, Angeliki Dimopoulou, Athinë.

Rudolf Marku është poet, romancier, përkthyes dhe eseist shqiptar. Ka botuar njëmbëdhjetë libra me poezi dhe pesë romane. Ai ka përkthyer, krahas autorësh të tjerë, dhe  Sappho, Catullus, Ovid, T.S. Eliot, Ezra Pound, Constantinos Cavafy, W.H. Auden, G. Ungaretti, Ch. Baudelaire  dhe J. Laforgue, në gjuhën shqipe. Përmbledhja e tij ndër më të fundit me poezi, ‘Rrathët e Brendashkruar’, është njohur si një nga koleksionet më të rëndësishme të botuara ndonjëherë në gjuhën shqipe dhe tashmë është e disponueshme në gjuhën greke, përkthyer nga Petros Tserkezis, nga botimet Bakhikon. Rudolf Marku flet, në intervistën e mëposhtme, për poezinë,vehten dhe gjithashtu për shpirtin e poezisë.

A.D: Përmbledhja juaj poetike “Rrathë të brendashkruar” u botua së fundmi në greqisht nga botimet Bakchikon. Si ndiheni tani, që mundët  t’ia komunikoni poezinë tuaj lexuesve grekë?

R.M: Botimi në gjuhën greke është një ëndërr, që e presin të realizohet, të gjithë shkrimtarët e botës. Është si ëndrra e kthimit në shtëpinë e prindërve, pa marrë parasysh se në cilin cep të botës jeton, sepse të gjithë shkrimtarët e kësaj bote janë, në një mënyrë apo tjetër, fëmijë të Homerit, Eskilit, Sofokliut, fëmijë të  miteve të Argonautëve dhe të Odiseut. Nuk është rastësi që një nga poetët më të njohur të Rilindjes Shqiptare, Naim Frasheri, i dha fund karrierës së tij poetike duke përkthyer Iliadën! Një shkrimtar romak si Ovidi, në fakt, është një rast tipik i një poeti me “origjinë” nga mitet greke, siç janë mijëra shkrimtarë të tjerë të kësaj bote. Prandaj e ndjej se është një privilegj i madh që një nga librat e mi me poezi u përkthye, u botua dhe u prit shumë mirë në Greqi.

A.D: Ka gjithmonë ngjashmëri mes shkrimtarëve që nuk i kanë njohur kurrë veprat e njëri-tjetrit. Kësisoj, libri sjell në mendje një urë poetike të kohës që lidh “njerëzit” nga e kaluara e tyre më e lashtë me të ardhmen e tyre më të largët. Si krijues, çfarë po përpiqeshit t’u komunikonit lexuesve ndërkohë që po “ndërtonit” këtë koleksion?

R.M: Çdo vepër letrare është kujtesa se të gjithë njerëzit e jetojnë jetën e tyre të udhëhequr nga Spiritus Mundi. Duke parë poezinë shqipe, vë re se si poeti i parë i gjuhës sonë, Pjeter Budi, ka, në një poezi të veten, ngjashmëri të papritura me poetin francez Francois Villon, pa i njohur ndonjëherë veprat e tij. Ka gjithmonë ngjashmëri mes shkrimtarëve që nuk i kanë njohur kurrë veprat e njëri-tjetrit. Një poet i madh dikur këmbënguli se ai ishte i ndikuar kryesisht nga librat ende të pashkruar të autorve të tjerë! Në letërsinë e të gjitha vendeve mund të gjesh ndikime të pavetëdijshme nga letërsia botërore që nuk i ke lexuar kurrë më parë. Në poezitë e tij të njohura, Pjetër Bogdani, shkrimtari i dytë më i vjetër në gjuhën shqipe, shkroi për Sibilat një shekull pas krijimit të afreskeve të Mikelanxhelos me Sibilat në Kapelën Sistine (Cappella Sistina, Vatican City) të Shën Pjetrit, Romë. Poezia mëson kujtesën: Homeri, Safoja, Katuli, Shekspiri dhe Servantesi janë bashkëkohësit tanë.

A.D: Ky libër i veçantë është njohur si një nga përmbledhjet më të rëndësishme poetike të botuara në gjuhën shqipe. Si ndiheni kur e dëgjoni këtë?

R.M: Letërsia shqipe ka një traditë të vjetër në poezi. Ashtu si letërsia greke. Kur dëgjoj njerëz që flasin për Greqinë, mendja më shkon menjëherë te Safoja, Teokriti, Kavafi, Seferis, Eliti, Ritsos,Palamas, Engonopoulos, Sikelianos… Përveç Ismail Kadaresë, një shkrimtar tashmë me staturë botërore, i nominuar prej shumë vitesh rradhazi për Çmimin Nobël, Poezia shqipe ka një numër jo fort të paktë poetësh, fatkeqësisht të panjohur në botë, poezia e të cilëve, po të njihesh, do ta nderonte kulturën dhe identitetin shpirtëror të vendit të tyre.

A.D: Pjesën krijuese të jetës dhe punës tuaj ia keni kushtuar fjalëve. Dëshironi të ndani me ne se kur dhe si e gjetët rrugën tuaj në poezi dhe shkrim?

R.M: Poezia vjen te krijuesi i saj në mënyra të ndryshme. Për mua kjo erdhi përmes leximit që nga fëmijëria ime e hershme dhe përmes historisë. Qyteti provincial ku kam lindur, Lezha, është një qytet shumë i vjetër, plot rrënoja të qytetërimeve të lashta, ilire, greke, romake. Me monedhat e Pirros së Epirit, unë dhe miqtë e mi blemë një herë akullore nga i vetmi shitës ambulant në qytet! Monedhat arkeologjike ishin ende të vlefshme si monedhë në fëmijërinë tonë! Varri i heroit tonë Kombëtar, Skënderbeu, ishte vetëm 300 metra larg shtëpisë së prindërve të mi. Kur ishim të vegjël luanim me shpata dhe perkrenare romake! E gjithë kjo krijonte një atmosferë surreale, magjike dhe tragjike, më afër poezisë dhe letërsisë së rëndësishme! Mendoj se fëmijëria ka një ndikim të madh te shkrimtarët e ardhshëm! Unë si shqiptar kam lindur nga malet dhe nga bregdeti, ndaj poezia ime thërret nymfat dhe ujqërit. Gjatë jetës sime jam përballur shumë herë me Scylla-n e cenzurës dhe Charybdis të banalitetit. Jo një përvojë e keqe për një njeri që ëndërron të bëhet poet!

A.D. Historia juaj personale sigurisht u ndikua nga historia e vendit tuaj teksa u shpalos krahas saj. Cilat ishin  përvojat që formuan dhe ndikuan thellë në poezinë tuaj?

R.M:  Edhe pse borxhi i parë i poetit duhet të jetë ai i imagjinatës së tij, do të ishte çnjerëzore nëse poeti nuk do t’u përgjigjej ngjarjeve tragjike të kohës së vet, duke përdorur një zë dashamirës, por jo sentimental. Shqipëria është një vend ende në udhëkryq të historisë dhe mendoj se poezia e saj duhet të ketë qartësi dhe ndershmëri.

A.D: ‘Rrathët e brendashkruar’’ dhe dymbëdhjetë përmbledhje me poezi, gjashtë romane, përkthimi i poetëve të mëdhenj të botës në një Antologji të poezisë botërore përkthyer dhe hartuar prej teje, një libër me ese… Çfarë ju mban në lëvizje krijuese?

R.M:  Është një pyetje shumë e vështirë. Gjatë jetës kam patur raste kur nuk mund të shkruaja asnjë varg. Kanë qenë ndoshta kohë dëshpëruese, të tilla ku vazhdimisht shkrimtari grumbullon kohë krijuese për të ardhmen. Më pëlqen të mendoj se asgjë nuk shkon kot. Asgjë nuk humbet, madje as në varr, siç thotë njëri ndër poetët më të mëdhenj të Amerikës së shekullit të XIX-të.

A.D: Çfarë është poezia për ju personalisht?

R.M: Nëse një poezi nuk ta ka gjakosur shpirtin gjatë leximit të saj, nuk e ke përjetuar poezinë, këmbëngulte Edgar Allan Poe.

A.D: Si e shihni rolin e poezisë sot? Çfarë mendoni se mund të na ofrojë ajo?

R.M: Mendoj se nuk kemi gabuar kurrë më shumë se tani, kur ne, teksa Hekubat moderne parashikojnë vdekjen e poezisë, për shkak të zhvillimit të teknologjisë, mediave sociale, Facebook-ut, Instagramit etj., u besojmë atyre. Unë ndoshta i përkas shkollës së vjetër kokëforte, që beson se, për sa kohë të jetë shpirti i njeriut, poezia do të vazhdojë të shkruhet dhe të lexohet. Në fund të fundit, nuk është djalli ai që e shpiku shpirtin!

Përktheu nga greqishtja: b.xh.