Duke kujtuar Nobelistin rus Mihail Shollohov në 118-vjetorin e lindjes

 

 

Saimir Z. Kadiu

Mihail Shollohov (24 Maj 1905 – 21 shkurt 1984)  ishte vetëm 20 vjeç kur shkroi një nga romanet më të njohura të letërsisë ruse, i denjë për t’u krahasuar me “Lufta dhe Paqja” të të madhit Leon Tolstoi…

Vetëm një gjeni si ai, i rritur në një fshat të humbur kozak pranë lumit Don, mund të krijonte një epope të tillë në një epokë të re pas Revolucionit Bolshevik.

Kam lexuar në moshën që Shollohovi shkruajti kryeveprën e tij, pothuajse njëra pas tjetrës dy libra që më pas i kam rilexuar: “Fshatarët” e Balzakut dhe “Doni i qetë” i Shollohovit… të dyja traktate historike të ekonomisë politike të shkruar nga korifej të letërsisë…

Por ndërsa gjeniu francez u bë i pavdekshëm që në gjallje te tij, Shollohovi vuajti hamendësitë e kritikëve të tij lidhur me autorsinë e romanit të tij epope… të cilët vazhdojnë të nxjerrin në pah të vërtetën e autorit të “Doni i qetë”… që nuk është një vepër e shkruar nga Shollohovi.

Më i “egri” midis “kritikëve” është Roy Medvedev, një shkrimtar dhe kritik i njohur rus, i cili ka botuar një libër “Shollohov, shkrimtar apo grabitës” (të përkthyer edhe në shqip) ku argumenton se Shollohovi nuk  është autori.

Studimi i Medvedev u botua në shtatëdhjetë vjetorin e Shollohovit. Mediat ruse, e quajtën atë një dhuratë të trishtë, ndërsa të tjerë pohuan se veprat e mëdha, gjithnjë “kundërshtohen” dhe mbi to nuk mund të shmangen aludimet.

E gjithë kjo histori, e cila  nxjerr në pah dy shkrimtarë rusë, njëri nobelist dhe tjetri thjesht një shkrimtar i njohur vetëm brenda vendit të tij, ngriti pikëpyetje mbi autorësinë e Shollohovit, në një kohë kur vlerat e tij janë vlerësuar edhe me çmimin më të madh letrar, atë “Nobel”.

Sipas Medvedev “Doni i qetë”, romani më i famshëm i letrave ruse që nga viti 1917, është në një masë të gjerë vepër e Fedor Krjukovit, kozak nga Doni, vdekur më 1920, që Mihal Shollohovi u mjaftua ta rimerrte dhe ta përfundonte. Sipas hulumtimeve, dorëshkrimi i Krjukovit nuk dihet se si kishte rënë në duart e Shollohovit, i cili më pas do të bënte lavdinë me këtë vepër. Zhores Medvedev (vëllai i autorit të librit mbi “Donin e qetë”, teksa bën një parathënie të librit të të vëllait shkruan se: “Shtëpia botuese “YMCA- Press” botoi në Paris, në shtator të vitit 1974, “Shtjellat e Donit të qetë”, sprovë e pambaruar e një autori, mbi të cilin Aleksandër Solzhenicini, që ishte ngarkuar të shkruante parathënien dhe shpjegimet, nuk dha tregues të tjerë përveç vdekjes së parakohshme të autorit dhe inicialen D, me qëllim, tha ai, që të mos dëmtonte familjen që kishte mbetur në BRSS.

“Kush e ka shkruar “Donin e qetë”? – trajton të njëjtin subjekt dhe kur dorëshkrimi më mbërriti në Londër, në dhjetor 1974, edhe vetë pata frikë për sigurinë e autorit, vëllait tim Roi Medvedevit. Libri tashmë i njohur nga “Samizdat” m‘u duk krejtësisht e mundur të botohej me emrin e autorit të tij, duke qenë se anonimati nuk përligjej më në një debat që kishte filluar para më shumë se dyzet vitesh në BRSS”.

Por askush nuk mund ta vërtetojë, sesi dorëshkrimi i këtij njeriu ra në duart e Shollohovit. Por në ato kohë, libri D shkaktoi një polemikë të zjarrtë. Disa e miratuan hipotezën e D, disa e vunë në dyshim. Të tjerët mohonin atësinë si të Shollohovit, ashtu edhe të Krjukovit, duke vlerësuar se ky i fundit nuk kishte aspak talentin e duhur. Edhe shtypi sovjetik tha fjalën e vet dhe ashtu si pritej nuk e zuri aspak në gojë sprovën D dhe mbështeti pa asnjë rezervë atësinë e Shollohovit.

Në fakt “Doni i qetë” është vetëm vepra që i dha autorit të saj çmimin “Nobel” në letërsi më 1965.

Por pas polemikash dhe pas hulumtimeve shkencore dhe pas gjetjes së dorëshkrimit original të librit, autoritetet ruse letrare i dhanë fund hipotezave duke e konsideruar Shollohovin shkrimtarin legjitim të veprës “Doni i qetë”.

Ana tjetër e Shollohovit… është që ai mbetet i vetmi  komunist dhe mbrojtës i regjimit Bolshevik midis fituesve rusë të Cmimit Nobel të shekullit XX ( Bunin, Pasternak, Shollohov, Solzhenitsin, Brodsky)

Në ceremoninë e rastit, të zhvilluar në Stokholm në vitin 1965, ndërsa mbreti i Suedisë, Gustav Adolfi VI, po i dhuronte çmimin, Shollohovi nuk bëri atë që e kishin bërë deri atëherë të tërë fituesit, pra nuk u përul para tij ,duke e justifikuar këtë veprim me fjalët: ”Ne kozakët nuk jemi përulur para askujt, ndaj të më falni që unë nuk përulem para mbretit dhe kaq…”, deklaratë që natyrisht i la gojëhapur të pranishmit(!?).

Që Shollohovi mbeti shkrimtar me bindje të plota komuniste, e dëshmon edhe dhe qëndrimi që ai mbajti kundër shkrimtarëve disidentë sovjetikë, Sinjavski dhe Daniel, të cilët, meqë veprat e tyre për gabime ideore nuk botoheshin në B.Sovjetik, arritën t’i kalonin dhe botonin në Perëndim. Si pasojë, ata u arrestuan dhe u dënuan përkatësisht me 5 dhe 7 vjet internim. Kundër tyre u ngrit nobelisti Shollohov, i cili zgjodhi tribunën e Kongresit të 28-të të PK të BS, (pranverë 1966), që, ndër të tjera t’i sulmonte ata me fjalët:

“…Çuditërisht ka nga ata që gjykojnë se dënimi i tyre na qenkësh i ashpër. Unë do të dëshiroja t’u drejtohesha mbrojtësve të tyre në perendim: Mos u shqetësoni,të dashur, për ashpërsinë e kritikës sonë. Kritikën ne e mbështetim dhe e zhvillojmë. Ajo tingëllon e ashpër edhe në kongresin tonë. Por shpifja nuk është kritikë,por baltë moçalesh…”,( duartrokitje).

Natyrisht që fjalët e Shollohovit nuk u pritën mirë nga shumë, jo vetëm në perëndim, por as nga intelektualë sovjetikë, që ishin vënë në mbrojtje të shkrimtarëve tëë mësipërm.

Idealet tij komuniste,Shollohovi i shprehu edhe kundër shkencëtarit të madh, Saharov dhe shkrimtarit të të shquar, Sollzhenjicin, i cili më 1970, si dhe vetë Shollohovi, ishte nderuar me çmimin Nobel, që u pasqyrua në letrën e një grupi shkrimtarësh sovjetikë, botuar në gazetën “Pravda”, më 31 gusht të vitit 1973, letër e nënshkruar dhe nga ai vetë. Ndër të tjera, në të shkruhej:

“Qëndrimi i njerëzve të tillë si Saharovi dhe Sollzhenjicini që shpifin kundër sistemit tonë shtetëror dhe shoqëror, nuk mund të ngjallë asnjë ndejnë tjetër veçse neveri dhe dënim”.

Por në përvjetorin e lindjes së tij le të lëmë mënjanë busullën e tij ideologjike dhe të kujtojmë talentin e tij të madh letrar si dhe magjinë e dashurisë së Aksinjës dhe Grigor Melehovit, një nga romancat më të bukura dhe më dramatike të shkruara ndonjëherë në letërsinë botërore.