“Pagëzimi”, dokumentari kushtuar shpëtimit të hebreut Shaul Gattenyo në Kosovë

“Pagëzimi”. Ky është dokumentari më i ri i Radio Televizonit të Kosovës, RTK, kushtuar strehimit dhe shpëtimit të djaloshit hebre Shaul Gattenyo (sot 78 vjeç), gjatë Luftë së Dytë Botërore në manastirin e Letnicës, një fshati të vogël komunën e Vitit pranë Gjilanit në Kosovë.

Me ide të Mentor Shalës, skenar të Ridvan Berishës dhe regji të Mumin Jasharit – dhe me intervista të realizuara në Izrael dhe Kosovë, – dokumentari “Pagëzimi”, i cili u shfaq në datën 15 maj edhe në Nju Jork, është një dëshmi tjetër e radhës të rolit historik të shqiptarëve në shpëtimin e hebrenjve.

Një histori mbijetesë e një djali të vogël asokohe rreth 4 vjeç – Shaul Gattenyo është lindur më 21 gusht 1940 në Beograd – e që tregon traditën dhe sakrificën e vlerësuar të popullit shqiptar, si në Kosovë ashtu dhe në Shqipëri për shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit nazist.

Prindërit e tij, Vinko dhe Leo Gatenjo, u përkisnin hebrenjve sefardikë.

Në vitin 1941, pas pushtimit të Serbisë nga Gjermania Naziste, familja u shpërngul në Shkup të Maqedonisë.

Pas aneksimit të Maqedonisë nga ana e Bullgarisë, në mars të vitit 1943, hebrenjtë u përqendrua në Monopol, një magazinë duhani, por që u shndërrua në një kamp të përkohshëm në Shkup, ku ata u dëbuan në Treblinka.

I sëmurë rëndë, nëna e tij fshehurazi ia dha ish-dados së tij, sllovenes Zora Piçulin – të cilën Shaulin e thërriste “mama” –  për ta fshehur dhe kujdesur për djalin atëherë dy vjeç e gjysëm, në mars të vitit 1943 deri në fund të fshehur luftës në manastirin e Letnicies pranë kufirit Maqedoni-Kosovë.

Shumica e anëtarëve të familjes Gattenjo, duke përfshirë edhe prindërit u shfarrosën në kampet e përqendrimit (Treblinka, Aushvic Jasenovac, Sajmishte).

Pas luftës, Shaulin e vogël, atëherë tetë vjeç, e mori Ester Biti, motra e gjyshes së tij së bashku me bashkëshortin e saj Hananya,. Me ta Saul Gattennyo u largua në vitin 1948 në Izrael. Ai studioi matematikë dhe punoi si mësues i shkollës së mesme në Jerusalem.

Që nga viti 1970, ai ka vizituar Zorën, dadon që e shpëtoi në Ljublana ku dhe ajo jetonte. Zora Pichulin fitoi nderin e vitit 1975 midis Kombeve, që u dha nga Muzeu i nohur i Holokaustit, Yad Vashem. Zora vdiq në vitin 1998.

Shqipëria dhe Kosova – pasi Yad Vashem i njeh shtetasit e tyre vetëm si shqiptarë – numërojnë 75 “Fisnikë midis Kombeve”, apo “Të drejtë midis Kombeve”.