Bashkim Shehu zgjedh 10 librat më të mirë të letërsisë shqipe, 5 janë nga Kadare
Shkrimtari përzgjedh 10 tituj librash që duhen lexuar nga letërsia shqipe
“As vetë Xheladin Beu nuk dinte përse ndjente një zbrazëtirë aq të madhe në zemër atij mëngjezi vjeshte të dytë. Një zbrazëtirë sa një zgërbonjë gështenje që e ka brejtur krimbi…”.
Lasgush Poradeci: “Vallja e yjeve”
Vellim poetik i poetit Lasgush Poradeci botuar me 1933.
Yjtë-e ndezur si fingjill, Që vërtiten palë-palë,
Prej mosgjëje zunë fill Plot me jetë-e mall të valë.
Zunë fill me dashuri Që kur bota zu të ngjizet,
Pa sikush për shok të ti Përvëlohet edhe ndizet.
Ndizet ças edhe për ças, E si kurrë s’ka të shuar,
Pa pushim i vete pas Me një sulm të llaftaruar.
E si kurrë nuku mund Ylli yllin që t’a kapë Rrotull qiejve pa fund Venë-e-vinë-e-venë prapë…
Lasgush Poradeci : “Ylli i zemrës”
“Ylli i zemrës” është vëllimi i dytë i Lasgush Poradecit i botuar më dhe më 1937. Lasgushi është konsideruar nga kritika letrare si poeti i parë modern shqiptar dhe si liriku më i madh i shekullit XX. Dy librat e tij poetikë: Vallja e yjeve ( 1933) dhe Ylli i zemrës ( 1937) i kanë sjellë shkëlqim letërsisë shqipe me vlerat e larta letrare si në formë, në përmbajtje ashtu edhe në artikulimin figurativ. Vepra e tij, poezia, ka peshën e universalitetit dhe kontemporaritetit ( bashkëkohësisë) dhe si e tillë komunikon me të gjitha kohët njësoj.
Migjeni: “Novelat e qytetit të veriut”
Migjeni i botoi Vargjet e Lira në prill të vitit 1936. Novelat e Qytetit të Veriut i kishte botuar po në fundin e këtij viti. Libri është një përmbledhje e rrëfimeve në prozë të cilat kritika letrare i quan: Novelëza. “ …ma mirë t’u përmbyste bota, se atëhere gratë nuk do zbuloheshin”. Ky citim është marrë prej novelës; “Të çelen arkapijat”, në qendër të cë cilës qendron problemi i daljes së grave pa perçe. Novelat përshkrohen nga mesazhe të forta për shoqërinë shqiptare të asaj kohe por që janë aktuale edhe sot.
Mirtush Kuteli: “Vjeshta e Xheladin Beut”
“Vjeshta e Xheladin Beut” konsiderohet si një nga novelat më të bukura të Kutelit. “As vetë Xheladin Beu nuk dinte përse ndjente një zbrazëtirë aq të madhe në zemër atij mëngjezi vjeshte të dytë. Një zbrazëtirë sa një zgërbonjë gështenje që e ka brejtur krymbi përbrenda, një shembëtirë, një trubullirë e një neveritje pa fund e pa anë… Edhe çudi: mëngjezi s’ishte i keq. E rrallë dhe e verdhë, vërtet, fleta e plepit përtej dritareve me hekura e kafazë, po qielli i kulluar, i ëmbël. Shpeshëria që, siç na duket neve, njerëzisë, s’ditka kurrë se ç’qenka dhembja e pikëllesa, cicërinte e ngazëllohej me bujë të madhe aty pranë konakëve të beut e tej e tutje – arave, pemëve, qiellit – kurse ay, Xheladin Beu i Shemshedin Beut të xheladin Pashait, apo “Beu i madh”, siç i thosh tërë bota, zot i patundur mbi çifligje e mbi njerëz, ndjente një zbrazëtirë të madhe në zemër. Gojën e kish të hidhur sikur paskej ngrënë shafran, qiellëzën të thatë, gjuhën të trashë si shuall bualli. Dhe herë-herë, një të therur në tepelekun e kokës…”, nis novela.
Ismail Kadare: “Kronikë në gur”
“Kronikë në gur” afirmohet menjëherë si vepër thelbësore në kuadrin e krejt krijimtarisë së Kadaresë. Është roman i hyrjes në jetë dhe në letërsi. Tregimtari është autori, që përpiqet të rishohë me sytë e fëmijës tetë vitet e para të jetës së tij. Që nga kjo fëmijëri e kanë zanafillën elementet që përbëjnë “universin Kadare”. Ai fiton sensin e tij të mprehtë të fantastikes, apo të “realizmit magjik”.
Pjerrësia marramendëse e rrugëve, prania kudo e gurit, banesat e çuditshme, të mëdha e të fortifikuara, kështjellaburg, që zotëron mbi disa lagje, pamja spektakolare mbi fushën e Drinos dhe malet, e gjithë kjo do të formojë e stërhollojë pak nga pak vështrimin e shkrimtarit të ardhshëm. Gjirokastra të fton në magji dhe, siç shkruan Kadare, “duket sikur qyteti është ngritur për të zgjuar ide të mëdha”.
Ai e quan një fat të madh që e nisi jetën e tij në një mjedis të tillë: “Sa më shumë unë mësoja sekretet e artit të të shkruarit, aq më shumë bindesha që kisha patur fat të rritesha në këtë qytet më se të veçantë, që kisha dëgjuar shpjegimet e para për botën nga goja e këtyre plakave të vjetra e të mençura, veshur me të zeza, që mbanin kupën e kafesë në njërën dorë dhe tejqyrën në tjetrën”.
Ismail Kadare: “Pashallëqet e mëdha”
“Pashallëqet e mëdha” ka qenë botuar për herë të parë më 1978, si pjesë përbërëse e librit “Ura me tri harqe”. Tashmë ky libër njihet si “Kamarja e turpit”. Romani që ka në qendër fatin e Ali Tepelenës, pashait rebel shqiptar, që u ngrit kundër sulltanit dhe shtetit osman, është konsideruar nga kritika botërore si një nga veprat më tragjike të Kadaresë, ku përshkruhet terrori shtetëror. Ashtu si për “Muzgun e perëndive të stepës”, shtypi shqiptar i kohës ka mbajtur heshtje të plotë për të.
Ismail Kadare: “Prilli i thyer”
I shkruar më 1978 dhe i botuar fillimisht më 1980 në një përmbledhje tregimesh e novelash, të titulluar “Gjakftohtësia”, “Prilli i thyer” e pa dritën e botimit si libër më vete shumë vite më pas, pas rënies së komunizmit.
I vetmi roman në qendër të të cilit shtjellohen ngjarje që lidhen me kodin zakonor shqiptar, një nga shenjat identifikuese më të moçme e të dallueshme të kombit, kjo vepër është një ndër më të njohurat e Kadaresë në planin botëror.
“Prilli i thyer” është ekranizuar për film artistik tri herë. Versioni i parë ka qenë shqiptar, i dyti francez dhe i treti brazilian.
Duke lexuar “Prillin e thyer” kuptohet lehtësisht përse dhe me çfarë force Ismail Kadare është pasionuar për tragjedinë dhe për dy përfaqësuesit më të shquar të saj, Shekspirin dhe Eskilin. “Miku, besa dhe gjakmarrja janë rrotat e mekanizmit të tragjedisë antike, dhe të futesh në mekanizmin e tyre është të shikosh mundësinë e tragjedisë”.
Në rrafshnaltën ku udhëtojnë Besian Vorpsi dhe gruaja e tij kjo mundësi është një realitet shumëshekullor. Kadare e ka vendosur kuadrin e romanit të tij në krahinën e Mirditës, një rrafshnaltë e izoluar nga pjesa tjetër e vendit, pa rrugë të denja për këtë emër, dhe bastion katolik e tradicionalist.
Këtu, në këtë atelie të tragjedisë shkrimtari ka përqendruar karakteristikat e kanunit (domethënë canon, e drejta zakonore) të shumë krahinave të veriut e të lindjes, të marra nga përshtypjet e mbledhura gjatë qëndrimit të tij në veri, në fund të viteve ’70. Kështu, personazhi i Ali Binakut është huajtur nga realiteti: Binak Aliu, që është emri i tij i vërtetë, ishte një nga figurat e shquara të Verilindjes së Shqipërisë në fund të shekullit XIX. Meqenëse ne kemi të bëjmë me një kanun të ngjeshur, të pasuruar, tragjedia ka të gjitha mjetet e mundshme për t’u shprehur. Romani ilustron nenet më të shquara zakonore të këtij kanuni të tmerrshëm.
Ismail Kadare: “Pallati i ëndrrave”
“Pallati i Ëndrrave” është një nga romanet thelbësore të Ismail Kadaresë, me frymën e epikës, të cilën letërsia evropiane e quante të shteruar: me njëmbëdhjetë romane, – titujt kryesorë të të cilëve po përkthehen herë pas here, vepra e tij vazhdimisht ka qenë në listën e kandidaturave për çmimin “Nobel”, në emër të letërsisë së Shqipërisë.
Ai do ta meritonte atë çmim edhe sikur të kishte shkruar vetëm “Pallati i Ëndrrave”, si hipotezë mbi historinë e vërtetë të viktimave të vrasjeve të mëdha ose mbi atë pagjumësi kolektive që perandoria otomane nuk mund të tolerojë. Mark-Alemi, protagonisti i tij, hyn për herë të parë në Tabir Saraj, organizëm i perandorisë otomane, që merret me gjumin dhe ëndrrat.
Me kupolat e tij të zbehta dhe me korridoret e shkreta, në Pallatin e Ëndrrave nuk vlejnë rekomandimet, ndonëse, në mënyrë paradoksale, letra që ka ndër duar Mark-Alemi i shërben për të hyrë në departamentet më të mira – Seleksionim dhe Interpretim – dhe për të nisur një ngjitje që do ta çojë, përmes makinacionesh dhe komplotesh, në hierarkinë më të lartë, deri tek privilegji më i rrallë i të qenit ndër ata që merreshin me Ëndrrën e Madhe që i ofrohej Sovranit.
Ismail Kadare: “Viti i mbrapshtë”
Ngjarjet e romanit “Viti i mbrapshtë” ndodhin në vitin 1914. Në këtë vit Shqipëria fiton pavarësinë. Kështu vendosën Gjemania, Anglia, Austro-Hungaria, Franca, Italia dhe Rusia. Secili prej këtyre shteteve përpiqet ta tërheqë pas vetes kombin e ri. Gjë që shpjegon serinë e aleancave me synime të caktuara, si dhe ushtritë e huaja që ngatërrohen në këmbët e njëra-tjetrës, por pa u ndeshur mes tyre. Rivaliteti mes serbëve dhe turqëve i ndërlikon edhe më tepër punët.
Atëherë emërohet një mbret, një austriak, i cili nuk mund të pranohet nga myslimanët pa u bërë synet.Jemi në zemër të një komedie të përforcuar nga një vodevil i luajtur nga diplomatët e akredituar në Shqipëri. Dhe Ismail Kadareja qesëndis historianët e ardhshëm, kur të tundohen për të vënë rregull në tërë këtë mishmash të pashpjegueshëm dhe të pakuptueshëm, për të mos thënë absurd. Jemi larg luftës së proletariatit kundër imperializmit.
Përveç faktit se, nga gjithë kjo histori e ngatërruar, ngrihet zëri modest i fshatarëve të thjeshtë që ndërgjegjësohen për çështjen kombëtare. Të keqarmatosur, të keqkomanduar, ata enden kuturu andej-këndej, diku duke dalë fitimtarë, por duke humbur përfundimisht. Sidoqoftë, nuk ka asnjë dyshim se këta këmbëzbathur shkruajnë, në syrin e Kadaresë, epopenë e vërtetë shqiptare
Ismail Kadare: “Kalorësi me skifter”
Prej kohësh Ismail Kadare ka shprehur mendimin se në letërsi shpesh qëllon që, pas një teksti jo fort të gjatë, të fshihet embrioni i një romani. Tri tekstet e mbledhura në “Përballë pasqyrës së një gruaje”, janë të parët që janë cilësuar prej Kadaresë si “mikroromane”.
“Kalorësi me skifter” përshkruan rrugëtimin e një krimi nga një epokë te tjetra, nga fashizmi në komunizëm, në botën reale dhe në atë të vetëdijes, gjersa më në fund kryhet.
Teksti i dytë, “Historia e Lidhjes së Shkrimtarëve shqiptarë përballë pasqyrës së një gruaje”, sjell për herë të parë misterin ende të pandriçuar të një prej institucioneve më të zymtë të botës komuniste.
Romani i tretë është ai i një poeti të madh shqiptar që, pothuajse i harruar e i varrosur së gjalli gjatë diktaturës, arriti të sfidojë epokën, duke përjetuar në prag të vdekjes të vetmen gjë që s’mund t’ia ndalonin: një histori dashurie…
Lista:
Lasgush Poradeci: “Vallja e yjeve”
Lasgush Poradeci : “Ylli i zemrës”
Migjeni: “Novelat e qytetit të veriut”
Mirtush Kuteli: “Vjeshta e Xheladin Beut”
Ismail Kadare: “Kronikë në gur”
Ismail Kadare: “Pashallëqet e mëdha”
Ismail Kadare: “Prilli i thyer”
Ismail Kadare: “Pallati i ëndrrave”
Ismail Kadare: “Viti i mbrapshtë”
Ismail Kadare: “Kalorësi me skifter”
/Mapo.al/