Z.Topi, Dukety sikura klasa politike është në një marrëveshje për të mos u marrë vesh për reformën në drejtësi?

Është fundi i një balloje me maska që ka qenë tipar karakteristik i politikës shqiptare brenda së cilës ka një mungesë koherence mes “sinqeritetit” të politikës dhe mungesës së sinqeritetit në të njëjtën kohë. Unë kam parassysh që çështja e reformës në drejtësi është një çështje e shtruar për zgjidhje gati një vit e gjysmë më parë. Është një nga kërkesat themelore të publikut shqitpar dhe partnerëve ndërkombëtarë. Jo më kot kur janë bërë sondazhe lidhur me nevojën e reformës në drejtësi, pa qenë preçiz me shifrat, 90% e shqiptarëve kanë kërkuar realizimin e një reforme serioze në drejtësi. Padyshim i janë bashkëngjitur ehe partnmerët tanë strategjikë si SHBA e BE. Ne i jemi mirënjohës SHBA-së për ekzistencën tonë në shekuj dhe nëse sot Shqipëria është në këtë pozicvion politik, do të thoja që i dedikohet më së shumti SHBA-së. Patjetër pastaj edhe BE-së. Në rast se sot kemi një ndryshim të gjerë të politikës në rajon, Kosova është shtet i pavarur dhe kjo i dedikohet SHBA-së. Që do të thotë se ata janë të interesuar që në Shqipëri të ketë forcim të institucioneve. Dhe mbi të gjitha është nevoja për një drejtësi sipas standardeve të vendeve të qytetëruara.

Opozita është pozicionuar kundër reformës për rolin e ndërkombëtarëve në procesin e vettingut. Ata e justifikojnë këtë me prekjen e sovranitetit. E kanë vërtetë këtë merak apo po mbrojnë “sovranitetin” e tyre?

Unë s’besoj asgjë çfarë thonë ata. I njoh shumë mirë. I njoh në situata të ndryshme politike, në raporte institucionale, i njoh me të gjithë atë entuziazëm kur vjen puna p[ër të fituar kredibilitet politik, por i njoh edhe kur vjen puna me një tërheqje ekstreme kur vjen puna për të pasur apo ruajtur pozicionet  tyre. Kështu që, kam pasur një mendim kategorik lidhur me këtë çështje. Është hera e parë që dëgjohet që të ketë kundërshtim për një gjë që është rënë dakord më parë, ose së paku nuk është kuyndërshtuar gjatë gjithë propcesit të realizimit të reformës. Reforma është anonçuar, janë vendosur ekspertët. PD nuk i pasur ekspertët jo thjesht ekspertë, por në profile të larta politikanësh. Kam parasysh zotin Halimi dhe zotin Alibeaj, janë të dy firgura politike në strukturën e PD. Njëri është deputet që do të thotë se gjithçka ka filtruar në të gjitha fazat draftin, ka marrë suportin e PD-së. Të thuash tani në fund që procesi i vettingut është një proces që vjen rishtas, është një mashtrim i madh. Procesi i vettingut është teknik dhe procedural. Në fund fare ai që do të vendosë është parlamenti. Të rrisësh kriteret e seleksionimit të kandidatëve nga pikëpamja morale dhe dinstitucionale të gjithë dot ë isin të lumtur pasi rritet mundësia e informimit. Prandaj do të duhej të ishim shumë falenderues në këtëpjesë. Mendoj se është një alibi e cila tregon vetëm, një gjë: mungesën e sinqeritetit në këtë lloj komunikimi. Të vijë një personalitet i lartë i SHBA, të bëhen premtime publike të cilat kanë qenë në terma shumë të përgjithshme, nuk besoj se është një sjellje normale e politikës. Politika sot ka mungesë predispozicvoni për të pasur vullnet për të çuar reformën përpara, sepse nuk është vetëm reforma në drejtësi, ka edhe mjaft reforma të tjera. Unë e kam parë në retrospektivë, sot jemi në 2016-ën, në prill të 2008-ës kam qenë një zë i vetmuar, por një zë i fortë se isha në Krye të Shtetit, që kam paralajmëruar në mënyrë të drejtpërdrejtë që mos ndryshoni Kushtetutën. Ajo Kushtetutë ka ndryshuar 3-4 javë pas ngjarjes së Gërdecit, ku kredibiliteti i Kryeministrit ishte në kuota minimale. Pra, unë besoj se me historinë e 2008-ës janë të gjitha palët dhe ne sot po vuajmë rëndë atë marrëveshje të bërë në pozicione okulte, që e ka futur Shqipërinë në situatë qesharake në sytë e partnerëve tanë.

Pas kësaj mungese sinqeriteti të palëve, nuk ju duket sikur ka frikë nga ata që të përballen me një sistem drejtësie solid, që s’ka frikë as politikanin dhe as gjyqtarin…Është frika që i mban?

Unë nuk futem në profilin antropologjik dhe psikologjik të lidershipit në Shqipëri, por dua ta trajtoj në parim. Çdo gjë natyrisht ka një memorie, se gjërat në Shqipëri në këtë lloj tranzicioni traumatik, nuk shkojnë pa u memorizuar. Nga ana tjetër është edhe interesi për të vazhduar dhe ndarë llokmën apo domenin e pushtetit. Ne deri tani kemi vuajtur sepse sistemi i drejtësis ka influenca të forta politike. Këtë e kemi edhe për shkak të një raporti institucional, ku presidenti duhet të dekretojë, ndërsa parlamenti e mazhoranca të miratojë. Dhe këtu kuptohet që janë çështje interesash, e kjo është arsyeja që janë rrëzuar në parlament figura shumë dinjitoze të cilët kishin kaluar nëpërmjet një eksperience ndërkombëtare, filtrave të monitorimit dhe vinin e rrëzoheshin në parlament. Mos besimi vazhdon, por nga ana tjetër është e njëjta situatë siç ka ndodhur me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, kur kishim një instrument institucional me pjesëmarrjen e disa institucioneve dhe e bënë bipartizan. Kështu duan ta bëjnë edhe me drejtësinë. Atëherë lind pyetja: Në rast se interesat e drejtësisë në Shqipëri janë vetëm për palët politike, ku përfaqësohen ata që jashtë këtyre blloqeve politike? Ku përfaqësohen ata që s’duan ta shohin me sy politikën? Ku përfaqësohen interesat e biznesit i cili gjithmonë është i frikësuar nga politika? Atëherë ne do të vazhdojmë në mënyrë zinxhirë që të kapim të gjitha hallkat e shoqërisë nëpërmjet projektimit politik të drejtësisë. Ne jemi kategorikisht kundër, ne si forcë politikë, unë personalisht po se po, dhe jemi shprehur se interesi madhor është që drejtësia në Shqipëri të shkëputet nga kthetrat e politikës dhe pastaj ju do të shikoni që gradualisht ky sistem do të pastrohet dhe do të shkojë në standaret që ka perëndimi.

Dihet tashmë qëndrimi i opozitës, po roli i mazhorancës cili është? Ka disa zëra brenda mazhorancës që janë kundër reformës… në mediat pranë saj por edhe zëra brenda qeverisë…?

Gjëja që më trishton më shumë është rreshtimi i mediave pranë partive politike. Është tregues mjaft negativ. Nëse ne kemi institucione të dobëta, kemi pikërisht sepse kemi një parlament shumë të dobët. Nëse kemi një parlament të dobët, kemi parti politike që kanë hyrë në mënyrë të pamerituar për të marrë ato kuota në parlament. Nëse kemi këtë situatë, patjetër që na shkon mendja tek Komisioni Qendror i vjedhjeve. Pra, nëse ne shkojmë atje do të shohim që nuk ka një monitorim të financave të partive që do të thotë se ato janë futur në zgjedhje me lidhje të dyshimta me bizneisn e errët. Atëherë më thoni se ku është media? Ne bëjmë një diagnozë post factum sesi është situata këtu. Shohim ose editoriale që shkojnë në një linjë të caktuar dhe pastaj të bëjhmë të gjitha hipotezat e mundshme se çfarë po ndodh në mazhorancë. Gjërat në mazhorancë nuk janë më në atë sintoni që ishin më përpara. Kanë probleme. Por nuk dua të harxhoj kohën se çfaër ndodh në mazhorancë. Ajo që kam në interesin tim të përhershëm është se çfarë ndodh në institucione? Të gjithë notojnë në ujëra të turbullta dhe kur presim një produkt, shohim që nuk ka asnjë produkt. S’besoj se ka pasur ndonjëherë pjesëmarrje kaq aktive të ndërkombëtarëve.

Është deklarata e znj.Kodheli që thotë se jemi maturuar mjaftueshëm që t’i përfundojmë vetë reformat dhe që ta bëjmë vetë vettingun, fjalë këto ekzaktësisht si ato të opozitës…

Nuk e kam ndjekur këtë deklaratë. Por është një deklaratë që zonja Kodheli e ka bërë brenda limiteve të koshiencës së saj. Por s’mund të bie dakord. Sepse nëse themi që niveli i politikës shqiptare është mizerabël, do të thotë se ne nuk jemi në atë proces maturimi. Fakti që ka një mungesë sinqeriteti në një proces dialogu, si mund të jemi ne të maturuar. Në rast se palët politike kërkojnë të zaptojnë sërish nëpërmjet vendeve politike për të determinuar sesi do të jetë sistemi i drejtësisë, do të thotë se nuk jemi të maturuar. Të thuash atë shprehje sot, do të thotë të mos jetosh në realitetin shqiptar. Nëse ne sot kemi këtë situatë, e kemi se kemi një klasë politike që nuk është futur në procesin e maturimit. Si mund të themi të maturuar kur parlamenti ka bërë një ligj të paprecedentë për dekriminaizimin. Kjo ka ardhur sepse ndryshoi sistemi në 2008-ën. Në rast se është thënë në atë kontekst, unë nuk mund ta aprovoj atë deklaratë. Jam totalisht në pozicion tjetër në vlerësimin e klasës politike në Shqipëri.

Brenda mazhorancës duket se ka dy qëndrime të kundërta për reformën në drejtësi. Besoni se z.Meta dhe LSI janë kaq të interesuar që reforma të kalojë me konsensus, apo kanë interesa për të mos votuar reformën? 

Kërkohet që të ketë konsensus, ndërkohë që konsensus deri tani  nuk ka. Unë do ta ndaja pozicionin e z.Meta si kryetar i Kuvendit dhe kryetar partie. Si kryetar partie, çështjet i takojnë koalicionit dhe vendimmarrjes së tyre. Si kryetar i Kuvendit do të përdorë një gjuhë më të moderuar, për të ftuar palët që të gjejnë një konsensus. Sepse këtë nuk po e shohin tek Presidenti i Republikës, nuk ka pjesëmarrje, në një kohë kur duhet të ketë thirrje për një miratim të një reforme shumë të rëndësishme që involvon edhe Presidentin e Republikës. Në këto kushte, derisa procesi është në parlament, pozicionimi  i kryetarit të Kuvendit me një gjuhë të moderuar për palët politike, unë do ta quaja legjitime. Ndërsa për çështjen e pozicionimit i takon koalicionit. Jemi shumë afër datës 21 korrik dhe palët domosdo që do të deklarohen dhe kur të deklarohen do të shikohen dhe panorama do të jetë shumë e qartë.

A parashikoni zhvillime politike pas datës 22 Korrik?

Jam pyetur edhe një vit e gjysmë ose dy vite më parë, kur filluan përplasjet, dhe jam pyetur a do të ketë zgjedhje të parakohshme, kur shumë zëra e aplifikonin tezën se do të ketë zgjedhje të parakohshme. Por, gjërat sot memorizohen dhe atëherë kam thënë se zgjedhje nuk do të ketë. Ky koalicion është i ndërtuar mbi bazën e interesave dhe jo të principeve. Nuk kishte terren që dy miq-armiq, të realizonin me një koshiencë të plotë dhe harmoni perfekte  administrimin e pushtetit. Erdhën për çështje interesash, akoma vazhdon për çështje interesash. Në rastin konkret ka interesa dhe jam i mendimit se po për interesa do të shkojë deri në fund të këtij mandati. Nuk parashikoj që brenda kësaj periudhe të ketë zhvillime për zgjedhje të parakohshme. Ndoshta është tezë që hidhet qëllimisht në publik. Nëse e thotë mazhoranca, le të dalë dhe ta thotë me zë të qartë, siç e them unë. Në rast se hidhet përmes kasnecëve, o bëhet për të intimiduar aleatin, ose bëhet për të frikësuar opozitën. Si mund të jemi ne sot në kushtet e zgjedhjeve të parakohshme me këtë Kod Zgjedhor që betonizon interesa të atyre që e kanë bërë çorap, jo vetëm politikën, por edhe historinë e institucioneve shqiptare. Kjo ka qenë arsyeja që ne jemi deklaruar se paralelisht me reformën në drejtësi, duhet të miratohet edhe reforma në Kodin Zgjedhor. Nuk ka asgjë, e mbajnë si ass në mëngë për tu futur në çdo moment dhe për të ruajtur ato kuota që kanë. Mos mendoni që politikanët shqiptarë janë naivë, por janë me goxha eksperiencë e madje ka njerëz me eksperienca të gjata në këto lloj procesesh. Ajo që po e dëmton vendimmarrjen politike sot është pjesëmarrja e njerëzve informalë tashmë. Njerëz që nuk janë në strukturë të dukshëm, por janë më të fuqishmit për mbajtjen peng të reformave në Shqipëri. Dihet se kush janë.

Çfarë mund të zgjidhin zgjedhjet e parakohshme në funksion të reformës në drejtësi dhe të krizës në tërësi?

Shqipëria mund të vijë në situatën e zgjedjheve të parakohshme, se s’varen nga unë. Por, zgjedhje të parakohshme ka Kod Zgjedhjor ka kushtet në normale të konkurrimit, ne do të kemi një thellim të krizës politike dhe nistitucioneve. Edhe sot që jemi një vit me afatin zyrtar të zgjedhjeve të 2017-ës, jemi vonë. Nëse në shtator nuk futen për të realizuar ndryshimet e reformës zgjedhore, ky vend do të ecë nëpër labirinthe dhe vështirësi të ndryshme. Ku fillon drejtësia? Drejësia fillon tek drejtësia e votës. Problemi është dita e zgjedhjeve. Nëse ne demonstrojmë drejtësinë e votës, atëherë do të kemi një politikë ndryshe, një parlament ndryshe.

Si i shikoni mesazhet e fundit të ambasadorit Lu? Ai ka folur për frikën që sipas tij kanë ndaj reformës në drejtësi politikanët kriminelë dhe gjyqtarët e korruptuar. Ai thotë se sot të gjithë po e pengojnë reformën në drejtësi…?

Poitika amerikane ka qenë shumë  e vëmendshme për zhvillimet politike në Shqipëri që nga momenti i ndryshimit të sistemit. Ish-ambasadori i parë amerikan, Rayerson ka qenë një protagonist publik. Apeli i amerikanëve është i drejtpërdrejtë. Apeli është që palët të afrohen, por kur shikon që në një vit e gjysmë bëjnë piruet, atëherë si duhet të jetë gjuha. Besoj se ky duhet të jetë një sinjal alarmi për vendimmarrjen. Përsa i përket klasifikimit, sigurisht që ka njerëz të cilët e kanë të dokumentuar. Ka ngjarja kriminale, personazhe si profile të botës kriminale, pro ka edhe nmjë kategori tjetër që janë njerëzit në vendimmarrje dhe një pjesë e tyrë që janë më të rrezikshmit janë njerëzit e vendimmarrjeve kriminale. Janë njerëz që janë vendosur për të dhënë zgjidhje të rëndësishme dhe vazhdojnë ta mbajnë në kënetë. Marrim çështjen e pronësisë në Shqipëri. Një vend i vogël i cili duhet ta kishte zgjidhur çështjen e pronës shumë shpejt. Ka qenë mendje dhe vendimmarrje kriminale që e solli situatën edhe pas 25 vitesh më të ngatërruar kurrë. Edhe ata që kanë projektuar Katovicën nuk kanë menduar se do të jetë një dorë që do ta endë pëlhurën në mënuyrë të tillë që të mos krijohet asnjë lloj shansi për ta zgjidhur më. Kjo ka ndodhur në Shqipëri. E kam ndjekur nga afër këtë proces e kam vuajtur edhe në shpinë. E pas 25 vitesh, shohim se këtu s’ka funksionuar asgjë.

Ka perceptim se janë të gjitha palët përgjegjëse. Shqipëria ka prekur fundin, a mendoni se do të ketë një përmbysje të elitave në Shqipëri?

Kur e pyetën dikë se, ke prekur fundin dhe, a ndjehesh i lumtur? –Ndjehem i lumtur, tha. Paradoksalisht po, sepse nuk kam ku të shkoj më, më poshtë, tha. Tani, ose do kenë gjunj për tu ngritur, ose do të zhyten. Është një moment shumë i rëndësishëm, por sa përkthehet ky moment në shansin që ka shoqëria për të votuar ata që do.

Ka një sinjal shumë të qartë, Lu ka thënë dje se reforma do të miratohet në 21 korrik dhe jo më vonë. Mendoni se ka një strategji ndikimi SHBA për ta çuar drejt miratimit…Duket sikur LSI nuk do ta votojë…

Këtë nuk di ta them. Ne po e lexojmë situatën siç është sot dhe patjetër që thëniet e ambasadorit kanë një bazë mbi të cilët ngrihen. Unë personalisht do të isha i lumtur nëse kjo reformë do të kalonte, sepe kjo do t’i hapte rrugë ndërtimit të institucioneve normale dhe brenda institucioneve normale secili do të marrë mbi sjelljen e tij politike, administrative, mbi gjithçka ka ndodhur në këtë vend. Dhe, ju e dini që ka ngjarje emblematike në këtë vend dhe çuditërisht ka një lidhje numerike 21 për 21…nga 21 korriku që është reforma, kemi 21 Janarin. 21 Janarin ku nuk ka Prokuror, nuk ka Gjykatës, qoftë edhe me formimin më minimal që të ketë një proces më të lehtë për 21 Janarin. Gjërat janë aty dhe 21 Janari sot e kësaj dite qëndron në ajër. Ata që qëndrojnë nën tokë janë mjerisht viktimat qëe u vranë në Bulevardin kryesor të Tiranës.

Nëse ne do të vazhdojmë të kemi këtë elitë, politike e gjyqësore, 21 Janari rrezikon të mbetet si 2 Prilli dhe të tjera ngjarje tragjike të pazbardhura…

Ka vite që në Shqipëri që elita intelektuale ose është bërë njësh me interesat e pushtetit ose është përdorur për peticione duke u gozhduar në ato sjellje të shëmtuara të politikës, ose është indiferente. Nëse ka një mjerim të madh në këtë vend, unë e shoh tek mungesa e reagimit të intelektualëve. Dhe janë një pjesë intelektualësh hibridë që i shërbejnë sot debatit politik në Shqipëri. Ata paralajmërojnë se çfarë do të ndodhë. Sot, debati politik është zëvendësuar nga debati i shërbëtorëve të politikës. Janë 4-5 emra që dalin dhe nëse ka një gjë të dukshme se kujt i shërbejnë, është pikërisht kjo. Pra, ky është një tjetër aspekt i mjerimit të politikës në Shqipëri. Zgjidhja e vetme, e ripërsërish, përpos miratimit të kësaj reforme, një reformë shumë serioze që njerëzit të shkojnë të votojnë për ndryshimin dhe vota e tyre do të lexohet në mënyrë të drejtë. Në rast se nuk realizojmë këtë, kjo është bindja ime dhe iu siguroj se do të jemi në rrugën e një sëmundje kronike e cila do të zgjasë pafund. Uroj që këto reforma ta nxjerrin nga kjo situatë dhe ta fusin organizmin në gjendje normale.