Platoni, të fshehtat e debatit, sofistët dhe konspiracionistët
Ka një ndryshim midis dialektikës dhe debatit. Kur takoni dikë me një pikëpamje të ndryshme nga e juaja, me siguri do t’i riktheheni debatit. Por debati është një lloj sporti, me fitues dhe me humbës. Debatet nuk kanë të bëjnë me afrimin me të vërtetën, por për atë se kush del më i miri. Në Greqinë e Platonit, sofistët ishin debatues profesionistë. Sot, ne mund të mësojmë truket e tyre për të kuptuar debatet e tyre të zbrazëta.
Pak njerëzve u bëhet vërtet vonë për të vërtetën. Mund të themi se po, por kur bëhet fjalë për këtë, njerëzit janë të gjithë shumë të ndjeshëm ndaj asaj dobësie shekullore: vanitetit.
Le të supozojmë se jeni duke pirë diçka me disa miq dhe po bëni një debat miqësor për një temë të diskutueshme. Ju keni mendimin tuaj, keni argumentet tuaja dhe jeni kundër dikujt tjetër. Supozoni, tani, se ata japin një kundërshembull brilant dhe e shpërbëjnë plotësisht pozicionin tuaj. Si reagoni? A thoni, “Mirë, mund të kesh të drejtë”, apo dyfishoni përpjekjet tuaja? Për Platonin, është me të vërtetë një person i rrallë ai të cilit i bëhet vonë për të vërtetën. Shumica e njerëzve duan vetëm të fitojnë.
Ekziston një dallim filozofik midis dialektikës dhe debatit. Dialektika është ajo ku dy njerëz me pikëpamje të kundërta diskutojnë se cili pozicion është më i miri. Shqetësimi i tyre është se çfarë është e drejtë, dhe një dialektikë zakonisht zgjidhet me një lloj kompromisi ose sinergjie që është një përmirësim i secilit pozicion. Debati, nga ana tjetër, është një lloj sporti. Dhe, si me shumicën e sporteve, duhet të ketë një fitues dhe humbës. Ashtu si sportet e tjera, ju mund të stërviteni për t’u bërë më të mirë në debat. Ju mund të mësoni truqet për ta bërë kundërshtarin të duket budalla ose argumentet e tyre duken të dobëta.
Kjo është pikërisht arsyeja pse Platoni mendonte që ishin gjëra shumë budallaqe e të rrezikshme.
Sofiszmi dhe vaniteti
Nëse e quani dikë sofist, jeni duke e quajtur sharlatan. Një sofist është dikush që flet mirë, mund të ngrejë peshë një turmë dhe mund të bëjë të mençurin në kurrizin tuaj, por nuk i bëhet aspak vonë për të vërtetën. Nëse e quani një politikan sofist, po thoni se atij i intereson vetëm marrja e votës dhe nuk ka ndonjë parim. Dhe arsyeja pse “sofist” është bërë një term kaq poshtërues, është e gjitha për shkak të Platonit.
Në Greqinë e Platonit, sofistët ishin filozofë, por ata ishin më të merakosur për artin e retorikës dhe të bindjes. Ishin të fokusuar tek debati dhe jo tek dialektika. Sofistët ndonjëherë bënin shumë para duke u mësuar të tjerëve artin e madh për të fituar një debat. Ata u mësonin politikanëve aspirantë, fëmijëve nga familje fisnike ose kujtdo me një qese mjaft të madhe parash, se si ta bëni kundërshtarin të dukej budalla. Ata mësonin se si ta bënin turmën në anën e tyre, dhe u mësonin se si të dukeshin të sigurt ndërsa e bënin atë gjë.
Platoni argumentonte, pra, se sofistët (dhe arti i debatit në përgjithësi) merreshin vetëm me opinionin popullor. Ata thoshin atë që e dinin se do ta bënte të lumtur turmën dhe “parimet” e tyre gjithmonë përputheshin me cilindo që po i dëgjonte. Ata hidheshin ngado që të frynte era. Për sofistët, e drejta dhe e gabuara nuk kishin aq rëndësi sa brohoritja apo e qeshura.
Fuqitë eristike
Sofistët nuk janë vetëm mjeshtra të retorikës (të folurit bindës), por edhe të eristizmit. Eristizmi është gatishmëria që një person ka për të përdorur çfarëdo trukesh që mundet, për të fituar një debat. Siç thotë filozofi Xhon Gilbert, “Folësi [] eristik shfrytëzon paqartësitë dhe gabimet dhe është i gatshëm të endet në një paqartësi të pafund, nëse beson se do t’i shërbejë kauzës së tij.” Me pak fjalë, eristik do të thotë ta trajtosh debatin si një sport, dhe jo një endje filozofike. Ja tre shembuj të eristikës:
Përdorimi i dilemave të rreme. Një debatues i mirë do të përpiqet të “godasë” një kundërshtar duke përcaktuar gamën e pozicioneve të pranueshme. Për ta bërë këtë, ata shpesh paraqesin dy ose disa opsione si opsionet e vetme. Për shembull, në një debat mbi ndryshimin e klimës, një sofist mund të pretendojë: “Ne duhet të ndalojmë të gjitha aktivitetet industriale tani ose të përballemi me një lloj shfarosje”. Kjo eliminon një spektër të tërë nuancash dhe masash lehtësuese.
Sulmet ad hominem. Ndonjëherë, sulmi ndaj një personi në të vërtetë mund të justifikohet filozofikisht, por shpesh përdoret për të shpërqendruar ose për të poshtëruar argumentet e një kundërshtari. Më shpesh, përdoret për të shkaktuar të qeshura bajate. Për shembull, në një debat rreth politikës ekonomike, ai mund të thotë: “Nuk do të pranoja këshilla ekonomike nga dikush që blen kostumin në Walmart”.
Drejtimi i gabuar. Ky është një prej kohësh i preferuari i politikanit të rrëshqitshëm. Kur bëhet një pyetje e sikletshme ose ballafaqohet me një argument të mirë, sofisti do t’i përgjigjet një pyetjeje të lidhur me të ose krejtësisht të ndryshme. Le të themi se një politikan pyetet për një rënie të rezultateve shkollore. Drejtimi i gabuar eristik do të ishte: “Ne kemi investuar më shumë se kushdo tjetër në shkolla dhe kemi punësuar 30% më shumë mësues.” Kjo nuk ndihmon aspak për të trajtuar problemin e rënies së rezultateve shkollore.
Nata e debatit
Çështja e sofizmave ka marrë një rëndësi të re në një epokë të mediave sociale, videove në internet dhe podkasteve. Për shembull, në qershor të këtij viti, Joe Rogan i ofroi 100,000 dollarë mjekut dhe shkencëtarit të vaksinave, Peter Hotez, nëse ai do të shfaqej në podkastin e tij për të debatuar me mohuesin e famshëm të vaksinës, Robert F. Kennedy Jr. Hotez, e refuzoi ofertën dhe rrjetet sociale morën kot. Hotez ishte një frikacak, një mashtrues ose i pasigurt për argumentet e tij. Megjithatë, ajo që ka më shumë gjasa është që Hotez njeh këshillat e Platonit.
Kur organizoni një podcast me dhjetë milionë dëgjues, ka të ngjarë të mos merakoseni për argumentet më të mira ose për të dalluar të vërtetën. Ju doni veç argëtimin. Robert F. Kennedy Jr. është një sofist i talentuar dhe me përvojë. Ai kurrë nuk do të gabojë dhe nuk do të humbasë kurrë, sepse i di të gjitha truket eristikës. Ai mund të rrëmbejë, devijojë dhe rrëshqasë përpara gjithë shkencës dhe fakteve që mund të paraqesë Hotez. Ai do të notojë në një pishinë të madhe sulmesh ad hominem, me dilema të rreme dhe drejtime të gabuara. Dhe shumica e dëgjuesve nuk do të jenë më të mençurit. Pak njerëzve në fakt u bëhet vonë për të vërtetën; ata duan spektaklin. / big think – bota.al