Astrit Lulushi: Helotët, skllevër luftëtarë 

Në fakt, origjina e Dorianëve është e paqartë, thonë historianët por duket se e kanë origjinën në Greqinë veriore dhe veriperëndimore – Maqedoni dhe Epir. Nga atje ata u futën drejt jugut në Greqinë qendrore dhe më pas në zonën jugore të Egjeut, rreth vitit 1100 pes, në fund të epokës së bronzit.

Dorianët pushtues kishin një nivel kulturor relativisht të ulët dhe e vetmja risi e tyre kryesore teknologjike ishte shpata prej hekuri. Dorianët pushtuan ato që kishin mbetur nga qytetërimet mikene dhe minoane dhe e zhytën rajonin në një epokë të errët nga e cila qytet-shtetet greke filluan të shfaqen pothuajse tre shekuj më vonë.

Hellyo ishte një nga fiset doriane të zbritur nga Epiri që krijuan Spartën.

Qytet-shteti i lashtë i Spartës kishte një hierarki shoqërore që ishte e ndryshme nga shumë nga fqinjët e saj. Maja e piramidës shoqërore u pushtua nga dy mbretërit, fuqitë e të cilëve kontrolloheshin nga një ‘këshill i pleqve’. Këta pleq u zgjodhën nga klasa tjetër, spartiatët. Poshtë kësaj klase aristokratike ishte një shtresë e mesme. Klasa më e ulët, e cila ishte edhe më e madhja, në shoqërinë spartane, mbante një grup i njohur si Helotët.

Sipas gjeografit Pausanias, helotët vinin nga një qytet i quajtur Helos. Ky qytet thuhet se u pushtua nga spartanët dhe banorët e tij u bënë skllevërit e parë të tyre. Popujt e mëvonshëm të skllavëruar nga spartanët u quajtën gjithashtu helot.

Historiani grek, Tukididi, megjithatë, jep një përshkrim të ndryshëm për origjinën e helotëve. Sipas këtij shkrimtari, helotët ishin pasardhës të Messenianëve që u skllavëruan nga spartanët gjatë Luftës së Parë Messeniane në shekullin e 8-të pes.

Një tjetër tregim i origjinës së Helotëve mund të gjendet në Gjeografinë e Strabonit. Sipas këtij shkrimtari, popujve që iu nënshtruan sundimit spartan fillimisht iu njiheshin të drejta të barabarta. Megjithatë, gjatë mbretërimit të Agis I, këto të drejta u hoqën dhe nënshtetasit u detyruan të paguanin një haraç. Të gjithë u bindën, përveç popullit të Helusit, i cili u rebelua. Ata u shtypën në një luftë dhe u kthyen në skllavëri.

Ndërsa heliotët konsideroheshin skllevër, ata ishin disi të ndryshëm nga skllevërit e tjerë në qytetet fqinje. Thuhet se në Athinë, për shembull, skllevërit nuk kishin familje dhe komunitete të tyre. Helotët, përkundrazi, kishin familjet dhe komunitetet e tyre. Për më tepër, helotët nuk ishin në pronësi private, por i përkisnin shtetit. Sipas Strabonit, “Lacedaemonians i mbanin helotët si skllevër të shtetit në një farë mënyre, duke u caktuar atyre disa vendbanime për të jetuar dhe shërbime të veçanta për të kryer».

Duke qenë se qytetarët meshkuj të Spartës ia kushtonin jetën e tyre stërvitjes atletike dhe ushtarake, luftës, politikës dhe gjuetisë, ata nuk mund të përballonin të shpenzonin kohë në aktivitete bujqësore. Detyra e prodhimit të ushqimit iu la helotëve.

Megjithëse helotët ishin, në përgjithësi, fshatarë, ata mund të punësoheshin edhe për punë të tjera. Për më tepër, helotët mund të rekrutoheshin në detyra ushtarake në kohë lufte.

Për shembull, historiani grek Herodoti shënon se secili prej 5000 spartiatëve në Betejën e Plataeas në 479 pes, mbrohej nga shtatë helotë të armatosur lehtë. Kështu, në atë betejë kishte gjithsej 35,000 helotë.

Megjithëse helotët ishin vendimtarë për funksionimin e shoqërisë spartane, klasat e tjera kishin një marrëdhënie jo të lehtë me ta. Duke qenë se helotët ishin shumë më të mëdhenj në numër se zotërit e tyre spartanë, mundësia që ata të revoltoheshin ishte gjithnjë e pranishme. Revolta e parë e madhe e Helotit ndodhi rreth vitit 665 pes dhe njihet si Lufta e Dytë Messeniane. Kur sparta pësoi disfatë nga Argos në Betejën e Hysiae, Helotët  nisën një revoltë që Spartanëve iu deshën gati 20 vjet për ta shuar. Të 300 spartanët së bashku me luftëtarët skllevër Helot luftuan deri në vdekje. Persia e fitoi betejën, por e humbi luftën.

Spartanët morën masa paraprake për të parandaluar revoltën e helotëve. Gjatë Luftërave Persiane, për shembull, spartanët nuk ishin shumë të etur për të dërguar ushtrinë e tyre jashtë vendit për të luftuar për lirinë e Greqisë. Kjo ishte për shkak të frikës se helotët do të hidheshin në revoltë, kur ushtria spartane luftonte larg vendit.

Pavarësisht nga këto dhe masa të tjera paraprake, disa revolta nga helotët ndodhën gjatë shekujve. Kur një tërmet goditi Luginën e Eurotas në vitin 464 pes, helotët e shfrytëzuan këtë mundësi për t’u revoltuar. Kjo ishte revolta më e madhe e regjistruar. Helotët fortifikuan malin Ithome, i cili ishte i rrethuar nga Sparta. Rrethimi përfundoi vetëm pesë vjet më vonë kur të dyja palët ranë dakord për një armëpushim. Helotët e mbijetuar u morën nga Athina dhe u vendosën në Naupactus në Gjirin e Korintit.

Trajtimi spartant i helotëve u përmirësua, ndoshta si një mjet për t’i qetësuar ata. Për shembull, helotët mund të shpresonin të emancipoheshin, dhe dihet se grupe helotësh ndonjëherë çliroheshin. Megjithatë, sistemi u shemb në shekullin e IV pes.

Në 371 pes, spartanët pësuan një disfatë poshtëruese në Betejën e Leuctra. Thebanët fitimtarë më pas pushtuan Peloponezin dhe helotët e Messenisë u çliruan. Helotët e fundit (Helotët e Lakonisë) u emancipuan në fund të shekullit III pes nga mbretërit Kleomenes III dhe Nabis.