1990/INCIDENTI DIPLOMATIK: SI RRAHU SIGURIMI I SHTETIT AMBASADORIN FRANCEZ ME GRUAN

Historiania ruse, Nina Smirnova, në librin “Historia e Shqipërisë përgjatë shekullit XX”, botuar nga “Ideart”, sjell dëshmi dhe fakte të reja përmes shfrytëzimit të arkivave të panjohura të Moskës, Beogradit, Parisit, Berlinit, Londrës, Romës, Athinës e Tiranës. Në këtë botim voluminoz prej gati 800 faqesh, përfshihen mbi 250 bibliografi të reja, të panjohura më parë. Më poshtë sjellim dy momente që lidhen me ndryshimet e vitit 1990 në kursin politik shqiptar

“Shqipëria, vendi më i vogël e më i dobët i Evropës, që e fitoi pavarësinë kombëtare në fillim të shekullit XX, në vitin 1912, në jubileun e vet të njëqindvjetorit si shtet, duhet të ndahet më në fund nga emri i vendit më të varfër të Evropës, i cili e ka ndjekur pas gjatë gjithë kësaj kohe”, kështu shprehet Nina D.Smirnova (1928-2001) doktore e shkencave historike, albanologe dhe përkthyese, që është një nga autoret më serioze që është marrë me studimin dhe interpretimin e historisë shqiptare. Ajo është e njohur jo vetëm në botën akademike ruse, por edhe në arenën ndërkombëtare për qëndrimet që ka mbajtur ndaj Shqipërisë dhe kontributin në pasurimin e historiografisë shqiptare me argumente, interpretime dhe dëshmi arkivash të panjohura dhe të paqëmtuara gjer sot. Këndvështrimet nga e cila ajo e sheh historinë e Shqipërisë hedhin dritë mbi mjaft anë të errëta, të shtrembëruara e pak të njohura mbi figurat, personazhet, personalitetet dhe momentet historike më kulmore gjatë shekullit XX.

***

Plenumi i IX vendosi ngritjen e nivelit të propagandës të partisë dhe ngritjen e rendimentit të punës, me qëllim që të plotësoheshin detyrat e planit, sidomos për prodhimet e eksportit dhe mallrat e nevojës së parë. Detyra parësore formulohej në mënyrë krejt të përcaktuar: me anë të mënyrave ekonomike duhet të sigurohen kushte më të mira për plotësimin e nevojave të punonjësve. Por kishte dhe udhëzime më konkrete, që parashikonin nxitjen materiale të veprimtarisë prodhuese, si për ndërmarrjet në tërësi, ashtu edhe për punëtorët.

Në janar, u bë edhe një hap tjetër i rëndësishëm për përmirësimin e mekanizmit shtetëror, duke pranuar si të domosdoshëm ndërtimin e shtetit të së drejtës. Për këtë u rekomandua rikrijimi i Ministrisë së Drejtësisë, i institucionit të avokatisë, rishikimi i statusit të gjykatave vendore etj. Në maj sesioni i Kuvendit Popullor mori vendimet përkatëse. Legjislacioni ekzistues pësoi ndryshime të rëndësishme, në mënyrë të veçantë kodi penal e kodet e tjerë. Sipas njoftimeve të shtypit u shkurtuan dukshëm nenet (nga 21 në 5) sipas të cilëve jepej dënimi me vdekje. Lajmi për lirinë e besimit qe një e papritur. Dhe së fundi, u krijua komisioni për rishikimin e një sërë nenesh të vjetëruara të kushtetutës të vitit 1976, vendim me të cilën u mbyll veprimtaria legjislative e parlamentit shqiptar në gjysmën e parë të vitit 1990.

Por hapi me të vërtetë revolucionar u bë në fushën e politikës së jashtme. Në vitin 1990, Shqipëria hyri me një ide të re për marrëdhëniet ndërkombëtare. Përvoja dyvjeçare, e grumbulluar si pasojë e pjesëmarrjes aktive në bashkëpunimin ballkanik, e bëri qeverinë të kuptojë domosdoshmërinë e përfshirjes në proceset Evropiane. Në plenumin e janarit të KQ të PPSH-së, kushtuar kryesisht problemeve ekonomike të vendit, për politikën e jashtme u përcaktua si detyrë e radhës së parë zgjerimi i marrëdhënieve  të ndërsjella me fqinjët si dhe vendosja e lidhjeve me vendet e tjera “me çdo shtet, i cili i përgjigjet me miqësi, miqësisë së propozuar prej nesh”. Heqja dorë nga këndvështrim ideologjik i politikës së jashtme bëri të mundur të hidhej edhe një hap tjetër në bashkëpunimin shumëplanësh e të rishikohej në mënyrë rrënjësore qëndrimi për marrëdhëniet me BRSS-në dhe SHBA-në. Në prill Ramiz Alia deklaroi hapur interesimin e Shqipërisë për krijimin e sistemit Evropian të sigurimit, në bashkëpunim me bashkësinë evropiane dhe se, në dritën e përqasjeve të reja me ndryshimet, që kanë ndodhur në kontinentin evropian, “është vënë në rendin e ditës problemi i vendosjes së marrëdhënieve me SHBA-në dhe Bashkimin Sovjetik”.

Nisma e palës shqiptare u prit me dashamirësi në BRSS. Deklarata përkatëse u bë gjatë takimit të ish-ministrit të punëve të jashtme të BRSS-së, E.A.Shevernaxe me Ministrin e Punëve të jashtme të Kinës Xian Xe Min në Moskë, më 25 prill. Pasi theksoi ndikimin negativ të ndarjes 25-vjeçare mes BRSS-së e Kinës në zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare, jo vetëm në Azi, por dhe në të gjithë botën, Shevernaxe tha se diçka e tillë kishte ndodhur edhe në marrëdhëniet midis BRSS-së dhe Shqipërisë. Ne nuk kemi ndërmend të shkarkojmë pjesën tonë të përgjegjësisë për atë që ndodhi, tha ministri.

Duke përshëndetur deklaratën e përfaqësuesve  të udhëheqjes shqiptare, ai tha, se Bashkimi Sovjetik është gati të rivendosë e të zhvillojë marrëdhëniet miqësore me Shqipërinë, mbi bazën e barazisë së plotë, respektimit të sovranitetit, pavarësisë së tërësisë territoriale, mosndërhyrjes në punët e brendshme të njëri-tjetrit dhe të leverdisë së ndërsjellë. Mbaruan më në fund diskutimet e plogështa e të stërzgjatura në qarqet pranë qeveritare, se kush ishte më tepër fajtor për prishjen e marrëdhënieve në vitin 1961 dhe a duhej të distancoheshin nga voluntarizmi i N.S.Hrushovit, gjë që mund të ulte autoritetin e BRSS-së.

Në qershor-korrik të vitit 1990, në takimet e delegacioneve të MPJ-ve të BRRS-së e Shqipërisë në Sofje dhe Tiranë, u arrit marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve.

Në gusht, mbërriti në Moskë delegacioni ekonomik shqiptar, i kryesuar nga zëvendësministri i tregtisë së jashtme, Kostandin Hoxha. Bisedimet përfunduan me marrëveshjen për rivendosjen e tregtisë direkte, duke hequr dorë nga praktika e këmbimit të mallrave nëpërmjet vendeve të treta. Pas një muaji mbërriti në Shqipëri grupi i ekspertëve ekonomikë sovjetikë për të vlerësuar mundësitë e ripërtëritjes së ndërmarrjeve të ndërtuara me ndihmën sovjetike në fund të viteve 50-të. Përfundimet nuk qenë shpresëdhënëse: dilte më mirë t’i prishje e të ndërtoje të reja. Duke bërë një kapërcim në kohë, duhet thënë se planet e bashkëpunimit ekonomik, të hartuara në vitin 1990, nuk u realizuan për shkak të prishjes së sistemit të lidhjeve në hapësirën pas-sovjetike.

Rifillimi i veprimtarisë së ambasadave në kryeqytetet e të dy vendeve u realizua në shkurt (në Tiranë) dhe në prill (në Moskë) të vitit 1991. Në fund të gushtit të vitit 1990, bisedime të njëjta u bënë dhe midis qeverive të Shqipërisë e SHBA-së, gjatë të cilave u përgatit dokumenti bazë. Protokolli zyrtar për rivendosjen e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane u nënshkrua në mars të vitit 1991, në Nju Jork.

Rëndësi të madhe për zhvillimin e procesit të afrimit të Shqipërisë me bashkësinë Evropiane pati vizita, e para në historinë e vendit, e Sekretarit të përgjithshëm të OKB-së, Peres de Kuelar në Tiranë, në maj të vitit 1990. Duke u përgatitur për të, më 10 maj Kuvendi Popullor miratoi ligjin, që u lejonte qytetarëve daljen e lirë nga vendi si dhe të drejtën për të jetuar ku të donin, por… duke filluar nga muaji korrik. Papritur afatin e caktuar, një banor kryeqytetas u përpoq t’i shpejtonte procedurat e largimit dhe hyri në territorin e ambasadës franceze. Punonjësit e sigurimit e nxorën menjëherë jashtë, duke cenuar pa u ndrojtur paprekshmërinë territoriale të përfaqësisë diplomatike e duke përdorur dhe forcën kundër ambasadorit dhe gruas së tij, që u përpoqën t’i hiqnin duart mikut të paftuar. U arrit që incidentit t’i vihej kapak dhe vizita e sekretarit të përgjithshëm u realizua.

Edhe se tema e bisedimeve me zyrtarët shqiptarë qenë parimet e përgjithshme të marrëdhënieve të Shqipërisë me bashkësinë e përgjithshme të marrëdhënieve të Shqipërisë me bashkësinë ndërkombëtare, u prekën kalimthi dhe disa probleme të tjera. Rezultati i vizitës së Sekretarit të përgjithshëm të OKB-së qe dhe fundi i robërisë për gjashtë shqiptarët, të cilët kishin hyrë në ambasadën italiane në dhjetorin e vitit 1985. Atyre iu sigurua largimi pa pengesa nga vendi. Sipas një marrëveshjeje paraprake, Peres de Kuelari vizitoi vendet ku kryhej dënimi, midis tyre edhe burgun famëkeq të Burrelit.