Përballë Goliardës

Aida Baro
Ka libra që pavarësisht kohës që iu duhet të rrinë sëndukëve apo sirtarëve, vjen një ditë që e fitojnë betejën me vdekjen, duke u shpërblyer kësisoj për tërë ato vuajtje e mundime në rrugën e gjatë të botimit. Janë libra të parakohshëm, që i kapin gafil bashkëkohësit e tyre mendjengushtë. Diçka e tillë ka ndodhur edhe me “Muzën e haresë” të shkrimtares italiane, madje siciliane, Goliarda Sapienza. Jo më kot e theksoj “siciliane”, sepse në librin e saj ndihen aromat e forta të dheut të Sicilisë, të agrumeve, të njerëzve të fortë, të grave e burrave që, çuditërisht e jashtë çdo paragjykimi, janë të çlirët, janë të vërtetë, janë vetvetja në çdo kohë e çdo qëndrim. Në jetën e saj të gjatë e plot sprova, Sapienza ka ruajtur tiparet e gruas antikonformiste. Ndoshta edukimi anarkist që do t’i japin i ati dhe e ëma, Maria Giudice, një ndër nxitëset e para të grave për të ngritur krye e për të kërkuar të drejtat e tyre, do të lërë gjurmë të thella në këndvështrimin e saj për botën, për jetën dhe për njerëzit. Sapienza pati mundësinë, fatin dhe meritën të krijonte hapësira lirie për veten, larg vargonjve shoqërorë, madje edhe larg ndikimit të shkollës që asokohe i nënshtrohej krejtësisht frymës fashiste. Në fakt, bota komplekse e saj mund të interpretohet nën një çelës të tillë leximi: ajo ishte “kundër”, gjithnjë në frontin kundërshtar, jo për mendjemadhësi a për snobizëm, as për t’u vënë në qendër të vëmendjes si një bukuroshe kinemaje (shkollën e Artit Dramatik që kreu në Romë dhe pjesëmarrja në filmat e Lucchino Visconti-t e të tjerë regjisorëve në zë të asaj periudhe, nuk e shfrytëzoi kurrë për t’u bërë yll). Përkundrazi, ishte krejtësisht natyra e saj e brendshme, e dëlirë dhe e sinqertë, e jetuar përherë me njëfarë melankolie, një hare që është art e muzë bashkë, gjë që ajo e ka derdhur në romanin e saj “të mallkuar” , “Muza e haresë”. Pavarësisht se në intervistat e saj, Goliarda Sapienza ka deklaruar se Modesta, personazhi kryesor i këtij romani, nuk ka asgjë të përbashkët me të, shumë prej njerëzve që e kanë njohur nga afër, pohojnë se Goliarda është Modesta, është Beatriçja, Karlo, Kokonia, Nina, Matia, e madje edhe gjyshe Gaja, të gjitha personazhe të përshkuara nga ngazëllimi për jetën, nga gjakimi për të qenë të lumtur, ndonëse fshehur pas një trishtimi të thellë e thuajse të pakapshëm. Modesta, një grua e fortë dhe e lirë, kapet me dhëmbë e me thonj pas jetës, duke vrarë, duke mësuar, duke shijuar dashurinë e lirë, pa vënë caqe mes burrave e grave, duke marrë pjesë në luftë pa hequr dorë nga bindjet e saj, e duke u bërë pikë referimi në jetën e shumë personazheve të tjera që popullojnë romanin. Asgjë dhe gjithçka ndodh në roman me dijeninë e Modestës, e duket se ndonëse ajo i ka mësuar të gjithë, që nga shërbëtorët, të dashurit e gjer te fëmijët e saj (të barkut të vet apo të birësuar qofshin) të vendosin me kokën e tyre, të ndjekin vullnetin e tyre lirë, askush s’merr vendime pa u pleqëruar më parë me të. Modesta jeton pa iu fshehur jetës, pa ia mbathur. Dhe këtë kërkon edhe nga të tjerët, të jetojnë pa kompromise e pa u nënshtruar, duke gjetur mundësinë për të realizuar atë që ndiejnë dhe kanë nevojë vërtet, thelbin e vërtetë e sublim të një jete plot pasion të sinqertë. E në këtë pikë, vijnë e bashkohen të dyja, Goliarda jeton përmes Modestës; teksa prehet shijon rendjen e jetës së saj të përjetshme, shkruar edhe në epitafin e vet: S’e dija që terri s’është i zi që dita s’është e bardhë që drita të verbon dhe ndalesa është rendje akoma më e madhe. Goliarda Sapienza lindi në Katania, Sicili, në një familje revolucionarësh socialistë. Aktivitetin letrar e nisi me romanin Lettera aperta (1967), pasuar me tituj të tjerë, ndër të cilët “Muza e haresë”, që pa dritën e botimit vetëm pas vdekjes së saj. Shkrimtare e refuzuar dhe e censuruar në gjallje, sot librat e saj po rivlerësohen në rang ndërkombëtar.