Mario Bellizzi: Përpjekjet për alfabetin e gjuhës shqipe dhe kongresi i Corigliano Calabro

Asnjëherë nuk ka qenë vetëm një problem stili apo estetike vendosja e e shkronjave të alfabetitit të një gjuhe, pra rregullat gramatikore të një gjuhe. Mjaft i rëndësishëm ishte edhe arsyetimi i përparësisë mes të folurit dhe të shkruarit.

Ka qenë një punë e madhe ndër vite dhe ka pasur shumë debate rreth vendosjes së theksit, vendosja e pikave mbi i, vendosja në kllapa, shkonjat e mëdha, shenja pikësimi, mes rreshtave, pikëpyetje etj., janë vetëm disa gjurmë që tregojnë lidhjen mes të shkruarit dhe të folurit në gjuhën shqipe.

Historia e formimit të alfabetit të gjuhës shqipe është mjaft tërheqëse, beteja midis elitave, mes intelektualëve në mbështetjen e përparësisë të një dialekti ose të një varianti gjeografik, dakortësia midis grupeve shoqërore mbi letërsinë dhe gjuhën e administratës shtetërore.

Përpjekjet për të përfaqësuar grafikisht tingujt ishin rraskapitëse. Gjuha shqipe dhe kultura orale hasën shenjat e para alfabetike në shekullin V, në rajonin e Kaukazit, të cilat u pasuan nga përditësime të ndryshme ndër shekuj.

Gjuhëtari armen Nesrop Masdoty themeloi një shkollë gjuhe, përfshirë gjuhën shqipe, duke shpikur një alfabet me 38 shkronja për të. Një kopje e një dorëshkrimi që përmbante alfabetin u gjet midis pergamenave të Manastirit të Etchemiatzen, nga udhëtari Eugenio Borè i cili e përmend atë në “Corrispondences et memoires d’un Voyager en Orient”.

Ai përmbante 38 shenja dhe 12 ishin ato të zodiakut. Jo të gjithë e dinë që në Elbasan studiuesi de Hahn zbuloi një alfabet shqip me 52 shkronja, një tjetër klerik gjeti një alfabet me 30 shkronja që për F. Crispi ishin “shumë të ngjashme me karakteret hebraike fenikase armene dhe palmerine, disa me shkrime hieroglifike hieratike. Pak karaktere bullgare dhe mesagetike.

Por këtu, tani për tani ne kufizohemi mbi të gjitha në rrëfimin e ngjarjeve që ndodhën në Itali, në Kalabri në vitin 1895. Në ditët 1, 2 dhe 3 Tetor në Kongresin e Corigliano Calabro, një komitet, i formuar për të përfaqësuar kulturën arbëreshe të vendbanimeve të ndryshme italo-shqiptare të kohës për të siguruar për herë të parë:

a- Krijimin e një alfabeti të vetëm;

b- Përpilimi i një fjalori;

c- Themelimin e një Shoqërie Kombëtare Shqiptare;

d- Për botimin e një reviste italo-shqiptare;

e- Hapja e marrëdhënieve me vendin amë.

De Rada dërgoi gramatikën e tij në Shqipëri, duke propozuar alfabetin e tij si një të përbashkët dhe të vazhdueshëm, por ai hasi një refuzim të vendosur. Në anën tjetër të Adriatikut u tha se “është mëmëdheu që ka të drejtë të imponojë alfabetin dhe jo anasjelltas”.

Në Kongresin e Corigliano Calabro morën pjesë Luigi Lauda dhe Gerardo Conforti nga Greci, Anselmo dhe Luigi Lorecchio nga Pallagorio, Jeronim De Rada, Domenico Antonio Marchese dhe Luigi Petta da Macchia. Angelo Ferrari, Bernardo Bilotta, profesor i Domenico Magnelli dhe noteri Domenico Magnelli nga Frascineto; Pietro Camodeca nga Castroregio; Francesco Saverio, Giovanni Andrea dhe Achille Toçi nga S. Cosmo; Giuseppe Nocito, Salvatore Cassiano dhe Agostino Ribeço nga Spezzano Albanese, Antonio Argondizza nga San Giorgio Albanese. Nazario Lo Nigro nga Terranova del Pollino; Luigi Frega nga San Basile; Eugenio Mortati nga Civita; Salvatore Liguori nga S. Demetrio Corone; Antonio Scura nga Vaçarizzo Albanese dhe Francesco Dragosei nga Corigliano për Giuseppe Iorizzo nga Acri, të shumta ishin ngjitjet e të gjitha vendbanimeve të tjera.

Komiteti përfaqësohej nga: Jeronim De Rada, kryetar, Antonio Argondizza, nënkryetar; Gerardo teolog Conforti; dr. Ferrari, dr. Agostino Ribeço, Abat Luigi Lauda.

Presidenti i Nderit Francesco Crispi. Anëtarësimet: Këshilli Komunal i Pallagorio; kryetari i bashkisë së Frascineto; 200 qytetarë të Komunës Greci; 72 qytetarë të Komunës së Castroregio; 72 qytetarë të Komunës së Portocannone; 18 qytetarë të Komunës së Pallagorio; 25 qytetarë të Komunës së San Nicola dell’Alto; 22 qytetarë të Komunës Carfizzi; 42 qytetarë të Komunës së Firmos; 8 qytetarë të Vaçarizzo Albanese në emër të rinisë; 15 qytetarë të Maçhia dhe San Demetrio; 9 qytetarë nga San Cosmo, në emër të të gjithë shtetësisë; 16 qytetarë të Lungro-s; Zavoianni Effendi, konsull i Turqisë në Bari; Giuseppe Schirò nga Piana dei Greci; Stefano Varipopa nga Carfizzi; Gioaçhino Primerano, banues në Campobasso; Luigi De Simone, me banim në Leçe; Federico Ferraioli nga Santa Sofia D’Epiro; Alberto Stratigò nga Lungro; Salvatore Stratigò da Firmo; Giovanni Damis nga San Basile; Beniamino Posteraro nga Cerzeto; Giuseppe Parapugna nga Frascineto; Giuseppe Iorizzo nga Villanova; Gennaro Lusi nga Greci; Francesco Loreçhio, Carmine Greco, Raffaele Proto, Domenico Ruffa, Salvatore Balsamo, Antonio Berardi, Donato Morelli dhe Carmine Ferraro da Pallagorio; Francesco Saverio Samengo nga Lungro; Vincenzo Pagano dhe zëvendësi Conte d’Alife.