Astrit Lulushi: Atdheu dhe gjuha mëmë

Fjala është për gjuhën indo-evropiane, ku bënë pjesë gjuha shqipe. Nga dymbëdhjetë degët e kësaj familje, gjuhët balltike dhe sllave nganjëherë kombinohen në një degë; ashtu si indo-iranishtja, shqipja dhe frigjishtja. Ndonjëherë, ilirishtja dhe trakishtja lihen mënjanë sepse dihet shumë pak për to. Me këto dy ndryshime, numri i degëve do të ishte dhjetë. Por një diagram pemësh është menduar të jetë një skicë e marrëdhënieve të gjëra dhe nuk përfaqëson një histori të plotë.

Ky është qëndrimi zyrtar i shkencës së gjuhêsisë sot.

Mendimi mes gjuhëtarëve është se origjina e gjuhëve të familjes indo-evropiane e rrjedh nga Anadolli. Ata e mbështesin këtë ide, duke përdorur metodën e re filogjenetike.

Ka edhe ide të tjera, siç është hipoteza kladistike që thotë se gjuha është huazuar nga biologjia. Por kjo procedurë konsiderohet e pasigurt në rezultate. Njeriu qëllimisht ndreq një shkrim të vetin gjatë gjithë kohës, por nuk mund të riformësojë qëllimisht gjenet e veta. Mënyra se si riprodhohet një risi gjuhësore në një bashkësi të të folurit është krejt e ndryshme nga mënyra se si riprodhohet një mutacion në një popullatë mbarështuese. Topografia e ribashkimeve të gjuhëve është shumë më komplekse dhe shpejtësia e degëzimit të gjuhës është shumë më e ndryshueshme. Ndërsa gjenet përhapen si njësi të plota, përhapja e gjuhës është gjithmonë një proces modular dhe disa module (gramatika dhe fonologjia) janë më rezistente ndaj huazimit dhe përhapjes së fjalëve.

Dy gjuhëtarë, Russell Grey dhe Quentin Atkinson, u përpoqën të punonin rreth këtyre problemeve, duke përpunuar një përzierje metodash kladistike dhe gjuhësore përmes programeve kompjuterike. Ata sugjeruan që para-anatolian u shkëput nga pjesa tjetër e komunitetit indo-evropian rreth viteve 6700 pes. Para-Tocharian u nda më pas (rreth 5900 pes), pastaj para-greke/armenishtja (rreth 5300 pes); para-indo-iranian/shqipja (rreth 4900 pes). Pastaj ishin para-balto-sllavishtja; dhe para-italo-kelto-gjermanike rreth vitit 4500 pes. Arkeologjia tregon se 6700–6500 pes ishte koha kur fermerët e parë u larguan nga Anatolia për të kolonizuar Greqinë. Deri tani, vështirë se dikush mund të kërkojë një përputhje më të ngushtë midis datave arkeologjike dhe filogjentike. Dhe dëshmia se latinishtja kentum (qindra) në degën italike dhe lituanisht shimtas (qindra) në degën baltike janë të lidhur gjenetikisht, është ndërtimi i rrënjës së lashtë *k’tom.

Atdheu indo-evropian është si miniera e Holandezit të Humbur, një legjendë e Perëndimit Amerikan, e zbuluar pothuajse kudo, por e konfirmuar askund. Kushdo që pretendon se e di vendndodhjen e tij reale mendohet të jetë pak i çuditshëm – ose më keq. Vendlindjet indo-evropiane janë identifikuar në Indi, Pakistan, Himalaje, Malet Altai, Kazakistan, Rusi, Ukrainë, Ballkan, Turqi, Armeni, Kaukazin e Veriut, Siri/Liban, Gjermani, Skandinavi, Polin e Veriut dhe ( sigurisht) Atlantis. Disa atdhe duket se janë futur vetëm për të siguruar një precedent historik për pretendime nacionaliste ose raciste për privilegje dhe territore. Të tjerët janë të çmendur me entuziazëm. Debati, në mënyrë alternative, thjesht akademik, komikisht absurd dhe brutalisht politik, ka vazhduar për gati dyqind vjet. Provat çojnë në një rrugë të konsumuar drejt një destinacioni të njohur: kullotat në veri të Detit të Zi dhe Detit Kaspik, në atë që sot është Ukraina dhe Rusia jugore, të njohura gjithashtu si stepat Pontiko-Kaspike. Disa studiues, veçanërisht Marija Gimbutas dhe Jim Mallory, kanë argumentuar për këtë atdhe gjatë tridhjetë viteve të fundit, secili duke përdorur kritere që ndryshojnë në disa detaje, por duke arritur të njëjtën pikë përfundimi. Zbulimet e fundit kanë forcuar idenë se, “Hipoteza Pontiko-Kaspiane është aq domethënëse saqë në mënyrë të arsyeshme mund të pajtohet me supozimin se ky ishte atdheu”, thonë studiesit..