Zorba, ndër 100 librat më të mirë të të gjitha kohërave të letërsisë botërore

Romani i Nikos Kazanxaqis (Nikos Kazantzakis) Zorba përbën një nga veprat më të njohura të shkrimtarit dhe kualifikohet ndër 100 librat më të mirë të të gjitha kohërave të letërsisë botërore, sipas Qendrës Norvegjeze të Librit (2002).  Romani u botua fill pas luftës (1946, ribotuar në vitet 1954,  1955, 1957, 1959 dhe, në vijim, shumë herë nga ente të ndryshëm botues), por u shkrua pjesërisht në kohën e pushtimit (1941-1943). Ky roman, i pari shkruar në greqisht nga autori, gjendet në mes të kolanës së romaneve të tij, midis veprave paraprijëse -jo dhe aq të arrira- dhe veprave pasardhëse -plotësisht të suksesshme. Pas krijimit të figurës së Odiseut, udhëtimeve pa fund dhe lektisjeve të tij, në veprën lapidare poetike homonime Odiseu (33.333 vargje), Zorba është, në një farë kuptimi, tërësimi i figurës së grekut tipik bashkëkohor, real, jetësor, simbol i njeriut të vetvetishëm që kërkon të jetojë çdo moment të jetës, duke arritur, kësisoj, amshimin pas vdekjes, mishëron mendësinë popullore greke. Gërshetuar me heroin kinematografik Zorba [interpretuar mjeshtërisht nga Antoni Kuin (Anthony Quinn) tek filmi i famshëm i Hollivudit, Zorba the Greek, 1964]  figura romaneske e Kazantzakis është njësuar me grekun e kohërave moderne në kundërvënie me mendësinë dhe qytetërimin antik . Me romanin Zorba, pra, zë fill karriera e mirëfilltë e Zorba ka ekzistuar dhe si figurë reale (Georgios Zorbas), të cilin autori e ka njohur në minierat e linjitit në zonën e Manit të Greqisë dhe është ndikuar shumë nga ai. Pra, Zorba ekziston në tre përmasa: si figurë jetësore (janë ruajtur qindra letra të shkëmbyera mes autorit të Kazantzakis si shkrimtar prozator; deri atëherë ai nuk shprehte mëtime në zhanrin e prozës, por ëndërronte të afirmohej si një poet i madh i të gjithë kohërave, si Homeri  apo Dante Alighieri. Madje, të parin e kishte sjellë në  greqishten e re (bashkë me folkloristin Kakridis), ndërsa  Komedinë Hyjnore e kishte përkthyer greqisht. Me romanin Zorba, Nikos Kazantzakis arriti të përjetësonte personalitetin e tij letrar i cili mbetet po kaq i spikatur dhe i paprekshëm  edhe sot e gjithë ditën, pas shumë e shumë dekadash.