Lulzim Tafa: Arrestimet pa pranga

Pse lidhet njeriu?

Njeriu mund të lidhet vetëm atëherë kur gjatë kryerjes së një vepre penale manifeston dhunë (forcë) andaj masa e prangimit është e domosdoshme për ta neutralizuar dhunën dhe forcën e atij çasti të manifestuar nga kryerësi i një vepre penale të caktuar mbi objektin e veprës penale. Poashtu edhe në rast se kryerësi i një vepre penale nuk i është përgjigjur në ftesë organeve të zbatimit të ligjit, pra, ka ikur nga drejtësia apo ekziston një rrezik, mirë i supozuar, që ai person ndaj të cilit ka filluar ndjekja penale do të ikë. Duart pothujase janë organet-gjymtyrët kryesore me të cilat një person e kryen një vepër penale me karakter apo kualifikim të dhunshëm. Jo të gjitha veprat penale janë të dhunshme, madje shumica nuk janë.

Përjashtimisht veprave penale kundër jetës dhe trupit si: vrasja, lëndimi i rëndë trupor, lëndimi i lehtë trupor, pjesëmarrja në rrahje, etj., apo veprat penale nga kapitulli i veprave penale kundër intergritetit seksual, si: dhunimi apo vepra penale “Pengim i personit zyrtar”, veprat penale kundër pasurisë, si: grabitja, vjedhja, detyrimi, etj., dhe veprat penale që kanë të bëjnë me terrorizmin e dhunshëm apo krime lufte dhe krime kundër njerëzimit, dhunës në familje e të ngjashme, për asnjë lloj tjetër të veprave penale ku nuk është përdoruar forca nuk ka arsye që të prangoset njeriu.

Pra, efekti apo ideja e prangosjes është që njeriut të dhunshëm t’ i pasivizohen duart si gjymtyrët kryesore, që të mos ushtrojë dhunë dhe që i njëjti të mund të transportohet pa penguar qoftë në gjykatë apo në burg. Legjislacioni duhet të përcaktojë qartë se te cilat lloje të veprave penale duhet të zbatohet masa e prangimit.

Çka janë prangat?

Sipas asaj që thonë fjalorët, prangat janë hallka hekuri për t’ i lidhur duart një të arrestuari a një të burgosuri; historikisht është e njohur si zinxhir me të cilin u lidhnin këmbët e duart skllevërve, edhe pak më thjeshtë (gjithherë sipas fjalorëve) diçka që të mban të lidhur, të mbërthyer a të ndrydhur dhe të pengon të veprosh.

Rusoi (Zhan Zhak Ruso) një filozof dhe luftëtar për barazi dhe ligj thotë se “njeriu lind i lirë, por kurdo ai është në pranga”. Rusoi u pëlqen të gjithëve sidomos filozofëve dhe pasionantëve të saj, madje Kanti thoshte se roli i tij në filozofinë morale është i barabartë me atë të Njutonit në fizikë. Mbase në vlerësimin tim ky admirim i Kantit gati deri në adhurim për Rusoin do t’ i ketë ardhur nga koncepti i tij për ligjin dhe librin e tij    ”Kontrata Sociale”, pavarësisht se përkufizimet e tij për ligjin janë të natyrës filozofike e më pak juridike, edhe pse ndryshimi është fare i vogël, ngase edhe në aspektin juridik ligjet janë humane dhe shërbejnë ngjajshëm si në përkufizimet e Rusoit. Njësoj është edhe dënimi. Nëse ligji është human atëherë edhe dënimi duhet të jetë human sepse buron nga ligji. Që do të thotë se dënimi nuk duhet të manifestojë mundim e as përbuzje të delikuentit sepse humanizmi është ndër karakteristikat kryesore të dënimit.

Ajo që është më e keqja, është se prangat i vendosen edhe njeriut ende të pa dënuar, që sipas legjislacioneve penale bashkëkohore dhe kushtetutave të vendeve demokratike të shumicës së shteteve në botë, por edhe të konventave ndërkombëtare, konsiderohet i pafajshëm, pra derisa një gjykatë kompetente me juridiksion nuk jep aktgjykim të formës së prerë.

Po çka është dënimi dhe si e përkufizon atë legjislacioni penal. Dënimi është masë represive që zbatohet ndaj kryerësve të veprave penale. Edhe prangat janë masë represive (në vlerësimin tim).

Por a është e drejtë që  prangat të përdoren për qëllime të përuljes dhe poshtërimit të personit që vetëm supozohet se ka kryer një vepër penale, posaçërisht në fazën e të ashtuquajturit “Prezumimit të pafajësisë”, mendoj se jo.

Ka kohë që jam duke shfletuar literaturë e ligje të Kosovës (përfshirë edhe Ligjin për Policinë) por edhe të vendeve të rajonit të BE-së e më gjerë që lidhet me këtë çështje. Të them të drejtën as mbështetje e as bazë ligjore për prangim nuk po gjej, përjashtimisht asaj që quhet “siguri për policët”, në ndonjë akt nënligjor apo rregullore të brendshme. Përkundër mirëkuptimit për punën që e bëjnë polica në mbrojtjen dhe sigurinë e qytetarëve, megjithatë  prangimi i njeriut pa qenë nevoja është i papranueshëm. Fundi i fundit janë disa profesione siç është edhe ky i policisë që janë të detyruar, apo së paku duhet të jenë të detyruar që t’i ekspozohen rrezikut.

Pra, për ta thjeshtësuar edhe më shumë, njeriu nuk duhet të prangoset, nëse nuk ka ushtruar forcë në kryerjen e një vepre penale, nuk ka ikur nga drejtësia dhe nuk ekziston rreziku i ikjes.

Ligji duhet të përcaktojë saktë se cilat vepra penale dhe në cilat raste mund të përdoren prangat, në asnjë rast tjetër njeriu nuk duhet të lidhet. PIKË.

(Autori është Profesor i së Drejtës Penale).