Emil Asdurian: NDODHIA, DORA VETË!
(Pse as edhe një, për besë)
Që ai ish i biri atij fisi të njohur, as që vihej në dyshim prej vetë atij, ashtu dhe të shumtëve që e rrethonin. E bukura qe se edhe ata në botën tjetër, breza në shekuj, e njihnin dhe e nderonin, në ish e vërtetë se ndër hije kish dhe atje hierarki apo ndoshta kur kalonin lumin apo u binte rrufeja për t’i degdisur në trupa të gjallësh, siç bëri dhe Odiseu i famshëm i Itakës Penelopë, harronin gjithçka. Po, ish nip e stërnip i asaj familje të lashtë, (e tillë të paktën për türkler1) dikur obortarë të rëndomtë, e cila kish nxjerrë, atë, që përmendej në të gjitha kurset e historise në cilindo universitet, për bëmën e tij të shkruar, mësimin, e lidhur pazgjidhshmërisht me të. Nipi i Mevlaut, që mbante emrin e gjyshit, si ai i gurit themeltar të fisit, kish qenë biri i Esinit, që nga ana e tij me nënë kaure, ish bir i Bakirit, ky i Faruk Hemdemit, i cili kish lindur prej Ahmed-i Hatibit dhe Guzidesë, te cilët besnikërisht përsëritën një pas një, emrat e gjyshërve, sipos një rregulli të caktuar, që nga Mevlau i parë, i cili mendohet se hodhi themelet e historiografisë dhe publicistikës shkencore otomane. Sikur të ish i mbuluar me pupla, qe i bindur, se do fryheshin dhe gufoheshin, siç bënin rëndom gjelat e detit ardhur nga Turqia kur i zinte afshi i ndërzimit, se mishi iu rrënqeth kokër, kur profesori në niversitetin Bogaziçi, kish përmendur një shprehje të stërkatragjyshit: “Se është shumë e lehtë të shkruash për fitoren e një beteje, por tepër e vështirë për humbjen e saj; por jo e pamundur nëse je përgatitur më parë”!
Fillimisht kish nënqeshur me këtë “përgatitje paraprake” mbas një fakti të kryer! Por më pas, kur si korrespondent lufte, kish shkruar për betejat në Siri e kish kuptuar gjeninë e këtij gjigandit që kish shkruar historinë e rrethimit të Krujës, që humbjen e turpshme e kish kthyer në frymëzim poeti. Pinjoll krenar i Çelebive, stërnipi i Mevlaut, më të madhit kronikan të osmanllnjve.
Ndryshimi më thelbësor midis një kronikani gazetar dhe një shkrimtari, qoftë dhe me atë të llojit biografik, që sipas amerikanëve cilësohet si non-fiction, si vepra e të sotmit Walter Isaakson, krahasuar me atë të Dumave, Skot dhe Fojtvangerit2, Luanin e Çifutes së Toledos, është trillimi. Përqindja e pashmangshme në çdo vepër të shkruar, qoftë dhe në dizertacionin më shkencor. Por në të vërtetë, mbetur qysh nga koha e skrivanëve të oborrit, ish pikërisht trillimi, që nxiti, për dreq dhe Marksin, me gjithë dialektikësit, të mundoheshin ta shndërronin historinë në një shkencë me ligje objektive, kur njëkohësisht pranohej se ajo ishte dhe shkruhej nga fitimtarët dhe tekat, disa fare idiote, të sundimtarëve. Duke hulumtuar historinë e historive, vihen re dy lloje trillimesh a stisjesh: të prapamenduarat si ato të Çelebisë dhe të paramenduarat, ku e gjithë historia, ndryshe nga e sipërpërmendura, e cila midis fakteve dhe të vërtetave kish aty këtu ndonjë “rregullim” a “paraqitje nga një kënd vështrim tjetër”, kjo e fundit fillonte dhe mbaronte më një trillim simbolik, pjellë e një meme. Sipas ditarit të famullitarit të Tobozës, mbajtur i fshehtë enkas për të mos prishur madhështinë e atij që mbet shpirti romantik i Spanjës, (shumë më i pranueshëm se Kapriçot e Gojës dhe tmerrësisht më intelektual se flamenko epshore), e gjithë historia, veçanërisht ajo në librin e parë, ish thurrur rreth skenës, pas kreut të tetë, tek ajo e Mullinjëve me Erë, dhe jo dashuria romantike kalorsiake, kaq e ëmbël për t’u besuar dhe pse të gjithë talleshin me të.
“Gjithkush e dashuron një histori të bukur. Duket, se dhe pjesëmarrësit e levizjeve shoqërore s’bëjnë përjashtim. Ashtu si çdo institucion shoqëror, historitë gjenden brenda dhe rreth këtyre lëvizjeve dhe atyre që i përbëjnë. E megjithëse historitë mund të duken shpesh të rastësishme dhe jo në vazhdim, ato janë shpesh të mbrujtura me domethënie më të thella dhe të shpjeguara ndryshe, në varësi të rrethanave ku tregohen, nga kush dhe për kë”.3
Ndodhia në vetvete i kishte të gjitha gjasat të ish e suksesëshme. Thjeshtësinë dhe romantikën trimërore, si tek Zapata, fshatarët e paemër me fytyra të nxirra, pasi ia kuptuan drejtësinë, zbritën nga dunat e shkretëtirës në qytezën murebardhë dhe pa thënë një fjalë e rrethuan ta mbronin, siç dhe e ngritën kur shoshë nga plumbat dha shpirt, dhe pse tradhëtia e njohur nga të gjithë vazhdoi e paprekur të endej aty pari.
Trim, sa as përkëdhelitë, as gjoksi i bukur i së dashurës dhe as lotët e saj, s’e ndaluan të shkonte drejt vdekjes së sigurtë. Edhe jona, si e para e 90-s, ish edhe pse pa heronj, një bashkim i heshtur rreth një kauze të drejtë që si lumë, jo fort i rrëmbyshëm zbriti para Komitetit Qendror, si më parë, kur lëvizja me protestat e saj të fshehta, quhej “xhiro”.
Nga faza e parë: Formimi i Grupit të Besuesve4 deri në mbarim e së dytës, siç po shtyhej edhe sot, e përcaktuar shkencërisht si ajo e Veprimit me Njeri-Tjetrin4, ndër vedi, ku mbas daljes në skenë të peticionit besues-pasuesit u përpoqën me thirrjet “Eja mblidhuni këtu, këtu” të ndërgjegjësonin shokët e tyre, ku sipas të dhënave të Ministrisë së Brendshme, mungonin të shkëlqyerit që mësonin gjermanisht. Por kjo pritej. Ajo që në fakt i bëri të shtangen të gjithë ishte jo aq mungesa e këtyre të fundit, (kjo ndodhte në Francë ku këta ishin kurdo në ballë sëbashku me ngelësit (Egalite), as ajo e heronjëve opo organizatorëve simbole,(profesorët udhërrefyes dhe pardesytë e bardha), as peticioni i dobët pis, por heshtja thuajse e përgjithëshme përreth, e cila pritej të shpërthente fazën e tretë, atë të Veprimi Kulmor4, ku me protesta te hapura, mitingje apo veprime kundërshtimi simbolik, të ngrihesh në këmbë një masë e gjërë përkrahëse e popullit. Kjo ndodhi më 90-tën, jo këtë herë. Ndërhyrja e “diasporës”, ku shumica, veç zëdhënësit, ishin 60 vjeçarë, me përpjekjen e stisur t’i bashkonte me ç’të mundte grupet përqark, si ajo e Teatrit, e Unazës së Re me atë të studentëve dhe me veten, s’e arriti. Secili thirri fort, për të drejtën e vetes dhe ngeli pa dashur në fyt të të gjithëve, pikërisht atëherë kur duhej të shpërthente, u zbyth pa shkumë. Aq sa dhe trim-therrori i “diasporës”, u përlot përpara kamerave të mediave të shitura, nga padrejtësia. Kafshatë e madhe qe e gjitha. Opozita u fsheh diku midis rreshtave, heshti dhe ajo. Tradhëtia, më e ndyrë biblike, vrau me një puthje dhe pesë aspra të qelbura!
Nuk ish s’e nuk dihej, që lëvizja e studentëve ngado nga erdhi apo zbriti, sado e dobët, e mekët, e papërkryer dhe pa udhëheqje të urtë, nuk mund të ishte veçse ngjizja, nxitje, fillimi.
Dihej, se edhe pse partitë e mëdha nuk u “pranuan” nga studentët, kishin gisht në çdo hap si dhe në diasporën që nuk përfaqësonte askënd. Diasportarët e shpërndarë dhe kaq gjatë të ndarë nga trualli mëmë, nuk arritën të qullostnin gjë si më parë. Bujtinat nuk u zbrazën nga pijetarët dhe zonjat e tyre dhe mbrëmja Gala në Pallatin e Kongreseve nën tingujt e valtseve të Shtrausit, fraqeve dhe fustaneve dekoltè qe lëpinin dyshemenë me palat dhe bishtin e tyre të gjatë, moskokëçarëse dhe në mos më të gëzueshme, kishin harruar se dikur grushtin ngrinin lart për proletariatin!
“Askush, një për be, nga të gjithë keta s’e përmendi VETINGUN. S’doli një i mënçur t’a shkruante në pankartë. Të ngrinte popullin si në Rumani për të! BE këtë priste. Si nuk e ngriti një këtë flamur të rrezuar!” Mendonte i trishtë flokëbardhi Dash Shehi ndërsa shihte lajmet e fundit të ditës! (V =VETINGU)
“Maskarallëk!”, shkruante ne fund te kronikës së tij Mevla Çelebiu.
1 türkler=turqit
2 Leon Feutchwanger, shkrimtar, nje nga kirifejte e noveles historike
3 Theories of Social Movements: Narrative & Social Movements nga Jonathan Christiansen. Published by Salem Press, 2011.
4 Derrick Feldman: Social Movements For Good/ How Companies and Causes
Create Viral Change. Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. 2016