Fatmire Duraku: Mozaik me copëza veçantie (7)
Lulja në kokë të gjarprit nuk ka bukuri
I.
Me botimin e librit “Shtatë poetë e një balerinë”, Nexhat Halimi, për të tretën herë ndërlidhet me ciklin e poezisë, të botuar në fillim të viteve shtatëdhjetë, kushtuar në mënyrë imagjinative shatë krijuesve dhe një balerine. Të parën herë, në vitin 1971, autori këtë cikël të poezisë së shkëlqyer e botoi në faqet e gazetës së përditshme ‘Rilindja’. Më vonë, të ripunuar e botoi këtë poezi në librin ‘Iluzioni i fluturimit’ dhe këtë herë e vazhdoi në faqet e librit të sapobotuar. Secilën herë me poetë të veçantë, të zgjedhur, poezia e të cilëve i krijon mbretërinë poetike, përrallën për shkuarjen dhe kthimin e kalorësit të një planeti tjetër, të njëmendtë. Kështu ndërlidhet me të bukurën, me abstrakten dhe pashmangshëm me zjarrin artistik të një balerine, e cila fluturon hapësirat e kohës dhe bëhet motiv shpirtëror i ëndrrës së lëvizjes artistike dhe të gjithësisë së përjetshme të së bukurës dhe të tragjikes, të dhembjes dhe të vetmisë.
Libri e ka imagjinatën dhe atë pjesën e prekshme të ëndrrës, e cila gjë i jep vetvetiu hapësirë të pa kufijshme të përjetimit.
II.
Poezia “Shtatë poetë e një balerinë” ngërthen në vete një tufë të larmishme çastesh të përafërta me dhembjen dhe muzikën e degëzuar të intimitetit, në të cilat ka ngjarje të ndryshme, ka ankthe, ka plagë, ka dashuri, verë dhe dimër. Kështu, duke rrjedhë aty-aty gjërat përmes ritmit lirik e herë tjetër dhe epik lexuesi vjen te poezitë e para, me të cilat hapet libri “Shaj me nënë” dhe “Ky ulli”, që janë tekste ballore, për të vazhduar me ciklin e parë, ku është radhitur kurorë e parë e bukur me tingëllima. Cikli i dytë përbëhet me një tufë poezish të lira, për të kaluar te cikli i tretë ku prapë kemi kurorë tingëllimash, e cila është e realizuar në mënyrë brilante. Në ciklin e katërt kemi tetë poezi. Autori në mënyrë mjeshtërore i paraqet në shtatë pamje, shtatë poetë, të cilët, nga perspektiva e përjetimeve, secili në mënyrën e vet e shpërfaqin ‘Balerinën’, në dy pjesë, që është përgjigja bërthamë e esencës së përjetimit lirik e gjithë përmbledhjes poetike me katër kurora tingëllimash. Këto vargje klasike Halimi, i realizon në mënyrë precize duke i respektuar rimat dhe format e tyre, të cilat duan mund dhe mjeshtëri shkrimi.
Përvoja e gjatë e shkrimit e ka arritur dhe mjeshtërinë e përkryerjes së vet, të cilën gjë do ta përjetojë lexuesi përmes vargjesh të librit, të shtrirë në një tërësinë e librit, mjaft voluminoz.
Është e tepërt të cekim se ky libër ka një stili mjaft joshës, me emocione të forta .Dhe, secili lexues e gjen vetën pothuajse në secilën varg, në secilën faqe, në secilin poezi.
III.
“Shtatë poetë e një balerinë” paraqet arritjet më karakteristike të poezisë që e cilësojnë autorin e mirënjohur. Brenda faqeve të librit, 128-të, shtrihen me një qasje specifike poezi mjaft të veçanta. Bëhet fjalë për ‘Shtatë poetë e një balerinë’, temë kjo e vjetër kaq sa e re e autorit. Përveç temës mjaft të prekur në këtë libër, në të cilin jepen karakteristikat poetike të shtatë autorëve e të një balerine, në radhë zënë vend mjaft të rëndësishëm temat të lidhura me trojet shqiptare të mbetura jashtë shtetit amë. Autori i këndon me përkushtim:
“ik në kohë prek Tre Gurtë e Zinj në Prevezë
mbi pullaz guri ja seç krekoset një këndes
e unë ngjitem lart te Molla e Kuqe në Toplicë
apo arrij te Guri i Kuq i Malësisë së Madhe
oh kaq prerë kaq copëtuar e gjysmë i fjetur
apo vetëm ndiej diçka m`i fut gishtat në gji
e shaj me nënë e pështyj e vjell e vjell e vjell
Ranës përplaset uji perlën guace e nxjerr
në Ulqin tre mijë vjet bie shi në degë me ulli…”
Apo“ ik flakë hapësirës nga ulqini e n`bunë
veç flakë e përhershme bie veç furtunë
ëndrra e degëzime vetëtime pikin gjak”…
Nexhat Halimi është i sprovuar në shkrimin e sonetit, ngase që në librin e parë është paraqitur me sonete dhe kjo gjë ka bërë që të jetë mjaft i matur, mjaft i kursyer dhe i disiplinuar dhe në secilin libër ta cekë bërthamën që e merr në trajtim. Është mjaft interesant shkrimi në këto sonete për Ulqinin, për kalanë afër tre mijëvjeçare, për detin dhe ullirin e vjetër…dallohen sidomos kurorat sonetike “Rrënjë, kripë e gjak”,e Vjegzës së parë, pastaj “Zjarri apo vetmia” e Vjegzës së pestë, si dhe “Trungu i Fajkoit” e Vjegzës së shtatë.
Ja, siç e thotë poeti,-
“udha shkuarje ardhjes s` ka vdekur
dhembja etjes gjithnjë prek vetminë
apo trup e shpirt lidhen me jutbinë
e zjarri yt përplaset kaq vjet i fjetur
zemra megjithatë s` ka mbet` pa ty
e etja përplaset me vrull në bimë
zoti shfaqet gjithherë me vetëtimë
ëndrra vjen nga frëngjia dhe bie shi
etja ndizet e s` preket veç e zjarrtë
zogu i afrohet yllit e iluzioni vritet
ajo që shihet s`është gjithnjë e artë
llullën e tymos plaku thatë kollitet
iliria humbur ndër kaq këputje zot
tjetër letër i nis ullirit nën sy me lot”.
Në të njëjtën kohë ndërlidhesh me çaste dridhëse, të cilat i përjeton poeti, duke shkruar për arritjen te vetë vetja.Në këtë cikël përmenden poezitë, të cilat zgjojnë emocione të forta dhe tronditëse. Siç janë “Ik veç ‘i vit”, “Dritë e shenjtë”, përkushtim për babanë e vdekur të 15 fëmijëve- një muhaxhir i ikur nga fshati Tullar i Toplicës, i cili luftën e bën tashmë për t’u kthyer në vatrën e vet të humbur me aradhen e fëmijëve të përlotur e zemërçarë, ose vjersha “Siluetë” e shumë të tjera në radhë
… kthehemi prapë te poezitë “ Shtatë poetë e një balerinë”, dhe të shohim si i këndojnë ata balerinës,- poeti i parë
ky gjakshkrim endet tash e kaq vjet në mua/
e i njëjti ujë i gurit pikon gjithnjë në krua/
e njëjta vetëtimë degëzohet qiellit të llapit
poeti i dytë
e gjilani rizgjohet me ty në vetull qartë /
e drita ndërmjet bozhuresh pikë e zjarrtë
poeti i tretë
e ndërmjet lirikë me shi e pak vetëtimë aty /
në letër të rëndë për ëndrrën për gurtë e zogjtë
poeti i katërt
s`pranoj asgjë asnjë gënjeshtër kurrë /
e pranoj veç dashurinë për liqenin dhe olën
poeti i pestë
lulja në kokë të gjarprit s`ka bukuri/
e pylli i ëndrrës çilet mes dy stacionesh
poeti i gjashtë
kaq vjet më vonë i rizgjoj gjurmët e shkrimit /
ende gjak pikë libri kërkoj dënim me vdekje
poeti i shtatë
kanjushë e verdhë në fluturim mbi dubovik/
t`i takojë hija e gjethit rrethit të ujit të liqenit /
liria të çel aromë barit të fjetur të likenit
Nexhat Halimi deri më tash ka botuar mbi shtatëdhjetë libra të zhanreve të ndryshme si: poezi, prozë, dramë dhe publicistikë, është përkthyer në disa gjuhë të huaja, dhe është fitues i një mori shpërblimesh.
Inserte tronditëse të këputura nga jeta
“Vërasja e thëllëzës”
Libri i ri i Nexhat Halimit “Vërasja e thëllëzës”, në radhë të parë shquhet për një poezi lirike, meditative, me muzikalitet të brendshëm dhe bukuri të fshehtë brenda tërësisë së vet. Krijimet, të shumtën e herës, kanë ndjeshmëri e përjetime të thella dhe pa përjashtim – strukturë të veçantë, herë moderne e herë tjetër klasike. Ndonjë herë me metrikë të rregullt, me rimta të përziera, siç janë tingëllimat, katrenat etj., që nuk është e njëjta gjë me vargje të lira. Në të dy rastet, autori – me stil modern, joshës, përshfaq çaste, dromca të shkëputura nga rrjedha e jetës, pamje ndër më kyçet gjatë një kohe të caktuar – dramatike, gjatë një udhëtimi nga një stacion në stacionin tjetër. Udhëtimi pra ndërmjet dy stacionesh të jetës, prej lindjes deri te vdekja… me të gjitha përplasjet, dashuritë dhe plagët e thella që secili i bart brenda vetes. Ky udhëtim mund të kuptohet dhe siç thotë autori, me një mjegull mistike, gjatë së cilës “të afrohem e ti zhdukesh pa gjurmë/ të ik e ti me ndjek deri në frymë të fundit/ as më lëshon as më mban zotIm/. Rrallë ngjet një autor të merret me motive kaq madhore, me motive me jehonë, me përplasje, shkulma e stërkala, pa shpallur asgjë të vdekur kurrë, përveç në rastet e mbetjes vetëm. Ja si e shpreh në një varg dashurinë “patjetër do të vish të mund të vdes”, një krijim i bukur dhe i thellë, me jehonë nga ngjyrimi popullor shqiptar. Mjaft e rëndë, me tone të elegjisë, është dhe këndimi i përjetshëm – mërgimi, ikja nga më të afërmit, nga zemrat që rrahin për ty, nga dheu yt… jo për t`i kërkuar hapësirë më të mirë vetes, por për të vdekur larg për të krijuar udhë të jetës për ata që i ke pjesë të shpirtit. Ky krijim pa hamendje mund të radhitet libër brenda librit; gjatë tërë rrjedhës përjetohet me dhembje dhe dashuri, është realizuar me kaq mjeshtri, si rrallë tjetër herë në mbarë letërsinë shqiptare. Me tone të rënda dhe në mënyrë poashtu të veçantë është shkruar dhe poema “shënime të luftëtarit të UÇK-së”, ku përmes monologësh të fortë shprehet tërë egërsia, brutaliteti dhe krimi i hordhive serbe ndaj popullsisë së pafajshme, duarthatë. Tërë këtë lexuesi do ta shikojë, do ta ndiejë në hapjen e një torbe të një ushtari të vrarë serb, në të cilën gjenden veshët, sytë, gjuhët, gishtat, etj., të prera me kama gjatë krimeve të bëra në Kosovë ndaj fëmijëve dhe nënave, qytetarëve duarthatë shqiptarë.
Ka të thuhet dhe shumë për këtë përmbledhje me poezi, por nuk duhet marrë kënaqësinë e lexuesi, i cili do t`i zbulojë dhe përjetojë vetë gatë leximit të librit.
Një libër me tingëllima
Vitet ikin e hapësira kohore shkruhet me synime të reja, me etje të reja dhe me ëndrra, me fluturime të reja. Poeti, që ikte prekje poetike që në moshë të re, e gjet shprehjen e vet të shkrimit të tingëllimës, duke lexuar klasikë në radhë të parë të traditës së gjuhës së vet, siç është Mjeda dhe Gjerqeku dhe krijoji librin e parë me tingëllima. Tashmë gjatë ecjes në letërsi shkroi kryesisht tingëllima, ndonjëherë të suksesshme dhe ndonjë herë duke e parë veten në ushtrim të shkrimit letrar për të arritur deri te libri me tingëllima “Vaji i zgalemit” të botuar së voni nga shtëpia botuese “Fad” e Prishtinës. Natyrisht, me ambicie të prek majat e etjes së vet në krijimet e tingëllimës. Kërkesat e shkrimit letrar janë të mëdha, sidomos nëse ke synime t’i radhitësh në rrjedha arritjesh në të cilat mjeshtrit e shquar të tingëllimave kanë shënuar mrekulli.
Kështu lindi libri i patë me tingëllima të tij, i redaktuar nga Esad Mekuli dhe i botuar nga Edicioni i “Jetës së Re” dhe autori botoi dhe librin e fundit po me ketë ëndërr, që unë e emëroj arritje të suksesshme sa i përket shkrimit të tingëllimës.
Libri i sapo botuar është i projektuar ngjashëm me librin e parë “Parakalimi i etjeve” botuar më 1969. Libri i ri fillon me tingëllimat Ndërmjet dy stacionesh dhe Ndërmjet dy stacionesh II, të cilat autori i realizon duke i shfrytëzuar emërtimet e librave paraprak në poezi. Në këtë mënyrë rrjedh libri deri te cikli tjetër “Pylli i errët” II. Cikli i radhës “Pema e prerë” II do të vazhdojë me poezitë e “Fundit të Pyllit” II që libri të përmbyllet me katër poezi, të emërtuar Ndërmjet dy stacionesh III, IV dhe e V, për ta dhe me tekstin e fundit “Fundi i rrugës”, shkruan Dea Halimi duke potencuar se 133 poezitë e librit mjaft të veçantë fillojnë e mbarojnë pa përdorur asnjëherë as Shkronjë të madhe e as presje, as pikë e shenja të tjera të pikësimit.
Libri kërkon durim leximi dhe sjell kënaqësi për ata q e kanë dashuri poezinë. Ata do ta kuptojnë dhe do të ndjehen më të begatë me këtë libër, që do ta emërtoja horizont të pikturuar nga rëra e artë, me guaca dhe perla të shumta mes ujit të valëzuar lehtësisht të detit dhe qiellit të mrekullueshëm, të shkruar me piktura dhe skica nga më të llojllojshmet, me frymëzime epiko-lirike.
Vetënjohja përmes poezisë lumë
Shkrimi letrar në poezi, prozë apo në dramë kërkon përkushtim të përhershëm dhe çdo ngecje në këtë rrjedhë, çdo heshtje në këtë përpjekje mund të lë pasoja ndonjëherë mjaft të rënda. Poeti i njohur Nexhat Halimi para lexuesit të vet hesht tash e trembëdhjetë vjet, që më në fund të botojë librin e vet të ri “Njeriu me zgjedhë”. Çfarë është e njëjtë dhe çfarë ka ndryshuar nga mendimi, muzika dhe forma e shkrimit poetik te ky autor? Asgjë. Kjo ka mundur të arrihej me heshtje aktive, duke shkruar gjithnjë, por pa botuar për kaq vjet, e cila gjë ka bërë që autori megjithatë ta ruaj vargun e vet të pasur, pa e dëmtuar shumë rrjedhën e as ngjyrën e krijimtarisë. Është po ritëm, po ai tingull, po ai përjetim, që në librat e mëhershëm poetik e karakterizonin këtë autor, e bënin të veçantë në letërsinë shqiptare. Kështu, jo se është dëmtuar diçka, por të shumtën e herës poezia ka fituar në mendim, në çdo krijim hetohet një leksik i ri, një kompozim i ri, një motiv i ri që në shumë aspekte e bën më të thellë librin. Autori këtë herë dendur përdor fjalët – zjarri, uji, gruaja – çelësi – kulla, kafka – rrënja, gjarpri – shtëpia – kroi, për ta krijuar qiellin e fluturimin e fjalës së vet në atë qiell, për ta krijuar lirinë e paprekur të poezisë, që ta përjetojmë si një pjesë të pandarë të shpirtit. Pikërisht këtë e vë në plan të parë Aristoteli, i cili pohon se kënaqësia e parë që na ofron poezia del nga zjarri i saj për rinjohje. Libri “Njeriu me zgjedhë”, 2002, i Nexhat Halimit, është pikërisht libër i rinjohjes.
Botimin paraprak ky autor e kishte më 1989, librin për fëmijë “Molla e fshehur” , pas të cilit do të hesht shumë vjet. Ky libër, mbyllte një periudhë të gjatë e të suksesshme shkrimi, gjatë së cilës botoi dy romane “Deri në kryq” (1970) dhe “Pullazet e përhirta”, një dramë “I plagosuri” (1966), librat me tregime “Vapë” (1974), “ Unë me Unë” dhe “Ombrella”, si dhe librat me poezi “Parakalimi i etjeve” (1969), “Afërsia e largësisë”, “Hark”, “Dita e daljes”, “Truphija” , “Gjeli i dylltë” e “Fajtori mitik” për të cilat qe vlerësuar nga lexuesi dhe kritika, si njëri nga autorët që ka sjellë frymë të re në letërsinë tonë. Kritiku i shquar Sabri Hamiti shkruan se poezia e tij është “ligjërim i ashpër dhe i dhembshëm në të njëjtën kohë, i kapur për ashti të fjalës e të ligjërimit, poezi që përmban në vete ethet e kohës”, ndërsa kritiku tjetër, Mensur Raifi thekson se “Vjershat e Nexhat Halimit janë margaritarë të vërtetë poezie – kurorë e gërshetuar në një formë funksionale në gradacionin e një dhembjeje intime. Sonetet, me strofa e rima të caktuara, të rregullta, si dhe krijimet në varg të lirë – këngë të mundimshme dhe për poetin, të ndarë në pjesë me numra jo të barabartë strofash, në të cilat derdhen nga një – tri e më shumë vargje, shquhen për nga veçantia dhe origjinaliteti i shprehjes poetike të një përjetimi intim”.
Librin e ri – “Njeriu me zgjedhë”, autori e realizon kryesisht në formën e poezisë lumë, që nuk është rast i shpeshtë i aplikuar më parë. Te ky libër, ndopak ndërron edhe filozofia e shikimit të gjërave, ndërron brendësia e tyre,por edhe forma, me të cilat ndërtohet poezia, e cila është më e hapur, më e liruar nga mbyllja në vete. Ndërrojnë simbolet dhe metaforat. Ato tashmë kanë një kuptim më të lidhur me tokën, me detin dhe qiellin, nis nga Molla e Kuqe e deri te Çamëria, nga aty deri te kulla ku e la frymën e vet Teuta, deri te çukërmimi i kalit të harbuar në gurin e Dubrovnikut, deri te zbulimi i artefakteve në Cazin, deri te rekuiemi në kishën e Dioklicianit… Shtrihet në këtë mënyrë i tërë kurmi, tashmë i prerë, por i lidhur përmes fijes së padukshme të shpirtit, përmes fijes së dhembjes dhe të kujtimit, duke e fuqizuar edhe një herë të vërtetën se harrim nuk ka kurrë. Herë-herë ke përshtypjen se nuk është më ajo poezia e bukur dhe e thellë, ajo poezia lirike për dhembjet, kënaqësitë dhe sharjet që i ka dashuria, por – prapë, çdo gjë është aty. Secili varg do angazhim të veçantë leximi dhe nuk e ka vetëm një udhë për të hyrë në të, as për të dalë nga ai. Kështu, poezia mbetet po ajo, me varg të vështirë për ta zbërthyer. Ndërron shumëçka, por prapë është i njëjti ujë, e njëjta tokë, i njëjti det, e – çfarë është më e rëndësishmja, është e njëjta dhembje dhe i njëjti gjak. Këtë therë, siç e apostrofuam edhe deri tash, interesimi i autorit shtrihet në gjithë hapësirën ku mbin, çel dhe rritet lulja e gjakut, duke prekur në të gjitha poret e jetës dhe në të gjitha ngjyrat e dhembjet, të ëndrrës dhe të vetmisë. Sepse. Aty ku nuk është fryma e autorit aty tashmë dëgjohet vetëm qyqja, mbretëron vetmia dhe vdekja, natyrisht në kuptimin figurativ. Përndryshe, ai tash dhe gjithherë është edhe aty ku fizikisht mungon. Është kudo dhe pakufishëm. Kështu, kaq i pakufi në kuptimin e motivit të shkrimit, por edhe të kuptimit hapësinor e të ambientit, autori ia del – megjithatë, të krijojë në të gjitha aspektet një përmbledhje me një tërësi të thurur mirë. Për ta realizuar këtë i ka ndihmuar mënyra se si i ka ndierë gjërat, se si i ka prekur dhe i ka ringjallur, se si i ka përjetuar; natyrisht, në mënyrë tejet origjinale!
Autori, duke e shpaluar dhembjen, gëzimin, ngashërimin dhe vetminë e vet, domosdo e prek të tashmen, të ikurën e të ardhmen, e – me këtë, në të njëjtin çast dhe gjithherë e prek edhe hartën e gjakut, hartën e trungut, të ndarë me shpatë në disa njësi. Ky është strumbullar tematik i frymëzimit kyç,
është gjakim obsesiv i krijuesit për vetënjohje në kohë dhe në hapësirë. Në këtë mënyrë, krijuesi, duke e shpaluar veten në raport me botën e në të njëjtën kohë botën në raport me veten, përcakton, ndërton dhe zgjon dritë-hije udhëtimi të gjatë e emocional, ravijëzim adekuat, krijim të individualitetit të veçantë krijues, të njeriut me zgjedhë. Nga kjo emërohet edhe libri – Njeriu me zgjedhë, njeriu me robëri në atdheun e vet, njeriu i pushtuar, i lidhur në zinxhir… I këtillë, heroi lirik nis shtegtimin në disa udhë përnjëherë – vetëdijes, ec në kërkim të identitetit, vetënjohjes… Kështu, sa më thellë zbret në botën e vetes, sa më thellë depërton në pjesët e molisura në mungesë të lirisë dhe dritës, sa më shumë ia del t`i ndriçojë të njohurat e panjohura, aq më shumë ballafaqohet me vetminë e qenies, me rrezikun e ekzistencës, të vrasjes së qëndresës. Natyrisht, vetëdija në këtë udhëtim është gjithnjë e zgjuar, vetënjohja gjithashtu. Zjarri i emocionit është gjithnjë më i fuqishëm e mundësia për t`i kthyer të humburat gjithnjë më e vogël. Gjuha, kënga, fjala… në dheun shpirtëror të poetit kanë zënë të humbin nën ferrat e harresës, sado që harrim nuk ka! Nuk ka, sepse gjithherë diçka-një gur, ta zëmë, e zgjon vetëbesimin, për të ndodhur thyerja, ajo thyerja dramatike që vjen me zgjimin, shfaqen hijet e ndezura të plepit lart në qiell, atje ku populli i bart të vdekurit për t`u ringjallur vargu i ri, njeriu i ri, gjaku i ri. Ndoshta pamje pak surrealiste, por të domosdoshme të mos këputet udhëtimi deri te vetvetja. Autori nuk ndalet, por , ja, nuk mund të jetë i qetë dhe pyet “Kë e bartin atje në tabut të tejdukshëm”. Udhëtimi nuk këputet, por ku është drita? “E vërteta askund e gjithkund koka nën shpatë”, në këtë shtjellë ai ndonjëherë humb shpresën “A do të arrij kurse udhë nuk ka”?! Gjëja më e vështirë – në këtë udhëtim, siç mund të reflektojnë vargjet e poetit, është ta arrish pikën që është e nuk shihet, ta kthesh dritën që është fikur, sepse, pengesat bëhen tepër të rënda, herë-herë të pakapërcyeshme… “Vdis tha Ky është i vetmi shpëtim”… Megjithatë, autori e heton dritën e lules së bardhë në terrin mijëvjeçar… Ja, e heton pulsin e jetës, e dëgjon orën nga tingëllon. “Në Prizren në spital ende bie ora, qostekët nëpër të diela njësoj derdhen ende, sepse koha nuk plaket dhe asgjë kurrë nuk vdes krejt”! Natyrisht, kjo i jep zjarr gjakut të heroi lirik, aty -mes gjakut dhe qiririt, ku “Prek mollën në tryezë dhe betohet” që “Ndërmjet harrimit të thyer në shesh, me qiri në dorë, ta kërkojë zogun e vrarë…” Kështu, deri ta gjej atë që e kërkon “Mplak` kohën me `i kafkë në dorë”, me një rrënjë në dorë, e cila nis dhe gjethon në secilën kokërr dheu.
Te kjo poezi – lumë, te ky krijim mjeshtëror, vërehet qartë nga secili lexues i mirëfilltë se asgjë, ama asgjë, nuk është e rastit. Secilin varg e karakterizon përkushtimi i caktuar. Ritmin e secilit varg apo poezi, e pasuron fryma popullore, urtësia popullore, për këtë shkak – pa mëdyshje, secili varg i Nexhat Halimit jo rrallë është poezi më vete. Të hetohet dhe përjetohet kjo duhet lexuar secili tingull me përkushtim të duhur… Për fund, dua të cek, se heshtja për shumë vite e autorit, apo më mirë thënë mosprania tij me krijime në hapësirën tonë letrare, nuk e ka dëmtuar poezinë e tij, por vetëm sa e ka bërë më të thellë, më të bukur dhe më të veçantë. Ajo bart në vete muzikën e shpirtit, formën e bukur, ritmin dhe thellësinë e mendimit,- thekson për këtë poezi F. Duraku . -Të gjitha këto brenda një krijimi ia dalin t’i kompozojnë vetëm krijuesit e shquar.
Fajtori mitik
Vëllimi poetik me vjersha të zgjedhura “Fajtori mitik” i Nexhat Halimit u sjua jo vetëm nga vëllimet e tij poetike “Dita e daljes” , “Truphija” dhe “ Gjeli i dylltë”,por edhe nga disa krijime të reja, sikundër janë “Fundi i udhëtimit” dhe “Peizazhi me zog” e “Udhëtimi i ri”. Poezitë për këtë vëllim dhe parathënien e shkroi Sabri Hamiti.
Është për t’u vënë re se parathënia e Sabri Hamitit “Poezia e paradoksit” është një shkrim kritik-eseistik me plot pasion, i cili mëton ta rrokë, ta zbërthejë dhe ta vlerësojë tërë opusin poetik të Nexhat Halimit, duke i përvijuar disa nga karakteristikat më thelbësore të shprehjes së tij poetike. Me një fjalë, S. Hamiti ia ka dalë me sukses ta zërë dhe ta ravijëzojë poetikën e krijimtarisë poetike të N. Halimit. Kjo poetikë, sipas artikullshkruesit të parathënies, cilësohet nga përdorimi i dendur i paradoksit dhe i kontrastit, nga ristruktimi i strukturave sdandarde të destrukturuara, nga subjektivizmi i fatit të një populli, nga elementet e shumta syrealiste, nga trajtimi i temës së mërgimit dhe të egzodusit dhe nga një varg elementesh mjaft karakteristike për ligjërimin e tij poetik, i cili ndërtohet mbi teatrin e jetës, që është një teatër i gjakut etj., etj.
Librit , – shkruan Abdullah Konushevci, – i prin poezia “Fundi i udhëtimit”, kurse mbyllet me “Udhëtimin e ri”. Libri struturohet kompozicionalisht nga ciklet “Dita e daljes”, “Trupi i hijes”, “Gjeli i dylltë” dhe “Peizazh me zog”, të cilat cikle mund të merren si njësi më vete poetike, megjithëse poezia e Nexhat Halimit mund të shijohet dhe të kuptohet vetëm përbrenda një tërësie më të madhe, ku fragmentet marrin një kuptim më të plotë.
Poezia e Nexhat Halimit është një poezi e këndimit të rëndë, siç do të thoshte vetë poeti në një poezi, sepse ajo ngreh në art tema e motive ngjethëse, të cilat të tronditin vetëm t’i marrësh me mend e lere më të vjeshërosh për to. Një nga këto tema e motive të rënda është populli me varre në zemër, therra në prag, apo vetmia e madhe kolektive, që del bukur në vargjet e ristrukturuara sipas modelit të destrukturuar të vargjeve të Migjenit:” Zot, a e krijoi zoti vetminë/ apo vetmia zotin”.
Në këtë përpjekje për t’u çliruar nga ankthi e makthi, nuk është për t’u çuditur pse mendimet e këtij poeti janë të këputur, pse vargjet janë të prera si me thikë, ndonse ndeshim kur e kur edhe tërësia mjaft të lidhura poetike: “fajkoi fluturon dhembjen dhe gurin/ e unë kurrësesi ta kthej nga patkoi/ kalin e ikur shkrumit të Ylberit/ të verdhë prej pluhuri dhe udhës”
Në ciklin e fundit “Peizazhi me zog” rrahen e trajtohen tema nga aktualiteti, ku vepron logjika e Bizantit, mëqense poetin, thënë figurativisht, natën e vrasin, kurse ditën e vajtojnë, sepse në jetë sundon parimi i të vërtetës së forcës dhe jo forëcës së të vërtetës(Shih sidomos poezinë “Mështekna e syrit”).
hijen në të majtë trurin në të djathtë
mes udhës mijëvjeçare shtrihet
mes thonjësh më ëndërron me dhëmbësh
dalim babi unë e im bir me syretin e lules në duar
këmbë ecim një ditë e një natë me zog mbi kokë
e mulliri i njëjtë bluan erën
me nofullën ka vjet të vdekur
jo me forcën e së vërtetës
por me të vërtetën e forcës
mes fletësh shenjat të m’i ndërrojë
unë me këmbë të mëngjër në urë
shikoj nga vjen populli në heshtje të rëndë
natës dhe pyllit me gjak ndez qiri’të
pesëqind vjet më i shkuar ëndërrës
drejtpërdrejtë më i kthyer pesëqind vjet
me shtëpi në krah kërkon gurthemelin e fjala
për rrënjë fshehur kullon në gur
në gur rritet mështekna e syrit tim
Të shtojmë në fund se ndihet aty-këtu jehona e leximit të veprës së Niçës “Ashtu fliste Zaratustra” dhe ngjyrimi i fuqishëm i vargjeve me simbole, motive dhe heronj nga tradita jonë mjaftë e pasur gojore.
Unë me Unë
Shtrohet pyetja,- thekson Ramadan Musliu, duke shkruar për librin “Unë me Unë”, – si duhet të kuptohet teksti i Halimit si tregim? Para së gjithash duhet insistuar që narratori të identifikohet me projektuesin e këtyre imazheve. Pasi të fitohet ideja mbi narratorin, atëherë dalin edhe konstituentët të tjerë të rrëfimit. Imazhet e përmendura shfaqen si nëpër një kaleidoskop, duke evokuar një kohë, kohën solipsiste sesa kohën reale. Rrjedha e imazheve lë mbresa të evokimit të kujtimeve, të shenjave që kanë mbetur të shenjuara në imagjinatën e narratorit. Mirëpo këtu nuk vlen atribucioni i prozës së “kthimit përbrenda”, siç cek Leon Edel. Me këtë deshëm të themi se përkundër faktit se është fjala për një prozë, ku realizohet një formë specifike e projektimeve subjektive, në të cilën flitet për dimensionin psikologjik, apo për monolog të brendshëm…
“Vapë”
Kërkimi i formave të reja të shprehjes në një anë dhe hulumtimet në botën njerëzore në anën tjetër janë ndër karakteristikat dalluese të tregimeve të përmbledhjes “Vapë” që e kemi në shqyrtim,- thekson Ali D. Jasiqi. – Nexhat Halimi nuk shkruan sipas mënyrë së ashtuquajturi klasike të hartimit të tregimit, i cili e ka fabulëndhe rrjedhën e ngjarjes përmes së cilës shtrohen problemet e përgjithshme jetësore e njerëzore. Ai ndjek rrugën tjetër, atë të paraqitjes së botës së brendshme të protagonistëve përmes përshkrimeve të situatave e ngjarjeve, përmes dialogëve e monologëve të brendshme, që përsëri nuk janë dhënë në formën klasike.Tregimet e tij nganjëherë ngjasin edhe në skenar filmash, që fillojnë medialogun fare të rëndomtë, më vonë, përmes përshkrimeve te situatave bëhenfunkcional dhe fitojnë dimension e më të gjëra se sa do të mund të dukshin në shikim të parë. Në të vërtetë, ndikimi i filmave apo edhe veprave të tjera të shkruara nën ndikimin e tyre bie në sy bukur lehtë në disa tregime tëkësaj përmbledhje, madje jo vetëm kur është fjala për mënyrën e shtruarjes së çështjeve por edhe të agjendës së tyre. Së këndejmi, edhe bota e protagonistëve të këtyre realizimeve është më shumë libreske, botën e njohur për shumë kënd, se sa botë e njeriut tonë, e këtij njeriut që kacafyten me realitetin e përditshëm, dukekaluarnëpër batica e zbatica të cilat ia ka sjellë ndryshimi i mënyrës së jetës dhe i vetë marrëdhënieve shoqërore. Njohja më e thellë e këtij realiteti, angazhimi për ta studiuar atë sa më mirë dhe nga të gjitha aspektet jep lëndë te bollshme edhe për shtruarjen e ndriçimin e atyre çështjeve që autorit të përmbledhjessë tregimeve në shqyrtim i janë dukë qenësore.Na merr mendja se në këtë mënyrë këto tregime do të fitojnë edhe më shumë në vlerën etyre artistike e shoqërore. Nexhat Halimi ka mundësi dhe aftësi të rroket edhe me tema e probleme të këtilla, për të dhënë realizime vërtetë të suksesshme. Për këtë dëshmojnë edhe disatregime të kësaj përmbledhje, ndër të cilët vlentë dallohet ai “Toka pa ujë” në të cilin autoripërsiatë për plagën e vjetër të hakmarrjes duke u përpjekur ta shikojë atë nga një kënd iposaçëm, nga reflektimi i kësaj plage në botëne njeriut të rinj, atij që nuk mund të pajtohetme diçka që do ta shkel koha. “…Everi ec kah ai dhe u ndal para tytës. E shikoi Rexhën e humbur dhe buzët iu dridhen në vaj. Qartë e vërejti një mundim në sytë e tij të
skuqur. Edhe më i zgurdulloi sytë në fytyrën e Rexhës dhe i rrodhën lotët…”– është ky një nga përshkrimet e shumta të botës së njeriut që i shtyer nga të tjerët duhet të hakmerret. Protagonisti i prozës së Halimit nuk e ndjek këtë rrugë. Ai zgjedh një rrugëdalje tjetër. Në botën e tij fillon një luftë, përfundimi i së cilës është uljae tytës për toke. Ç’është e vërteta tema e hakmarrjes është trajtuar kush e di sa herë në krijime artistike, por çdo krijim i ri është lexuarmë interesim, çka dëshmon se ajo edhe për një kohë mbetet burim frymëzimesh artistike që u muar vesh kërkon shikime nga aspektetë ndryshme, në mënyrëqë të mospërsëritet dhete mos bëhet monotone. Mund të themi lirishtse tregimi i Nexhat Halimit sjell freski në trajtimin e kësaj teme anipse të shfrytëzuar disa herë.
Diçka e ngjashme mund te thuhet edhe përtregimin tjetër te kësaj përmbledhje, për atë… Njeriu që shikonte botën nëpërmjet të ashtit”. Autori që në fillim tregon se ai njeri nuk është më. Por rrëfimi. për te është tronditës, ashtusiçështë tronditëse edhe vetë lufta me pasojat saja. Lexuesi nuke ka vështirë të kuptojë se në qendër të vëmendjes së këtij tregimi janë pasojat e luftës, është vetë lufta. Halimi në të vërtetë nuk rrëfen për luftën,ajo të thuash se është dhënë kalimthi. Atij i intereson bota e njeriut, të cilit luftaia ka rrëmbyer të dashurit e vet, pjellën e vet.Tregimi në esencë ngre edhenjë problem tjetër, një idetjetër që është e natyrës njerëzore -pozita shoqërore, gjendja shpirtërore ndikon që njeriu ta shikojë botën që e rrethon me një subjektivizëm të thellë.Së këndejmi, edhe titulli i tregimit, që në njëfarë mënyre orienton në zbërthimin e kësaj ideje, e cila herë herë mund edhe mos të na pëlqej,mund të na duket edhe pesimiste, por që përkon mjaft me realitetin, me të vërtetën jetësore që në tregim bëhet edhe artistike, madje menjë forcë mjaft sugjestive.
Këto dhe ndonjë tregim tjetër dëshmojnë se Nexhat Halimi ka prirje dhe mundësi krijuese për ti dhuruar letërsisë sonë realizime të suksesshme ne prozë. Ai madje ka mjaft ide, te cilat fatkeqësisht mbesin vetëm si ide te qëlluara, apo edhe si fakte që përmenden kalimthi dhe si te këtilla vështire qe mund t’i imponohen teresit për të mos thënë se mund të ngjasi që ai të mos i hetojë fare.Sepse,atopërmenden dhe nuk zbërthehen, por humbin në morin e të dhënave dhe përshkrimeve të tjera të grumbulluara në një tregim të vetëm.
Pjesën më të madhe të këtyre tregimeve nuk është t’i kuptosh se i ka shkruar një i ri, të cilin si të gjithë të rinjtë tjerë e tërheq një tematike karakteristike për te rinjtë. Tema e dashurisë është ndër më të dashurat për krijuesit e rinj. Kësaj i kthehet disa herë edhe Nexhat Halimi. na merr mendja se në këtë drejtim ai nuk e ka të zhvilluar sa duhet masën ematurisë për të mund të zgjedhë atëqëështë qenësore për njëçështje. Së këndejmi, fitohetpërshtypja se këto më shumë janë tregime natyraliste për marrëdhëniet intime të rinjvese sa aso të dashurisë në të cilat ndjenjat e pastërta dhe të sinqerta do të duhej ,te bëheshindominuese. Nuk mund të themi në anën tjetërse qëllimi i autorit ështëqë t’i njollosi disa dukuri të pamira mu në këtë drejtim. Sepse, çdosupozime në këtë drejtim ai e kundërshton medisa të dhëna të tjera, madje edhe me asosh që janë esenciale. Tregimin e fundit të përmbledhjes,atë “Ai që udhëton nëpër mua”,bie fjala, e përfundon me dialogunmes të dashnorëve,kur djaloshi nga gëzimi e puthë vajzën që i tregon që është shtatzëne, simbol ky ikurorëzimit të dashurisë së tyre dhe të vazhdimësisë së jetës. Por, vetë sjelljet e tyre ngjajnë më shumë në asosh të aventuristëve se sa te dashnorëve. Ne këtë e në ndonjë tjetër Halimi e tepron me atë natyralizim e vet, sa që bëhet edhe banal. Përshkrimet që indeshim këtu t’i kujtojnë disa shkrime pornografike. Sa për ilustrim po citojmë vetëm një përshkrim:… Ai pastaj e kishte kapur për gji e ajo në një vend tjetër. E kishin mbajtur njëri tjetrin ashtu derisa, ajo kishte ndjerë se në dorën e saj kishte nisur të trashej uji”. Kishim notuar kah jugu dhe pas pak kohe buzë ujitishin parë vetëm shputat e këmbëve të saj duke shikuar qiellin dhe vapën”. Përshkrimet e këtilla, të detajuara kaq shumë, jo që nuki duron letërsia artistike, por nuk kanë kurrfarë funksioni. Natyralizmi i tepruar gjithmonë është rrezik ta humbi interesimin për fjalën e shkruar artistike në një anë dhe estetike artistik në anën tjetër. Çka është edhe më keq mua të mënyre. E pas kësaj njeriu e ka vështire të përcaktohet ne qëndrimin që duhet të marri ndaj këtyre dy të rinjve, jeta bashkëshortore e të cilëve do të duhej të fillonte që tani, paskurorëzimit të dashurisë së tyre me shtatzëninë e femrës.
“Prania e së dielës”
Nexhat Halimi (1949) është poet i frymëzimit mitologjik, i cili, duke u shërbyer me simbolet tradicionale, ndërton boten e vet poetike shumë shtresore, duke e gërshetuar nëpër vepër edhe gjykimin e vet me njohuritë kolektive. Pikërisht këtu duket se Halimi ka arritur që ta pasurojë shprehjen e vet poetike, duke i siguruar një plotni në modelet arketipe. Poeti eksperimenton me format tradicionale bile edhe arkaike të të shprehurit, thënë më saktësisht, ai i mban format e vjetra poetike dhe i pasuron me tingllueshmëri të re. Halimi e përdor mezhdërvelltësi këtë mënyrë të mundshme të këndimit, dukearritur që të vëjë kontakt të plotë me lexuesin, dhe duke i dhënë mundësi që takuptojë porosinë e saj, sado qoftë emveshur me aureolen mitike.
Përmes shtresave leksikore, shprehëse dhe ideore poeti konstituon një modelte ri të zgjidhjes së problemeve, duke përzier motivet e përjetshme me dilemataktuale. Poezia e Halimit është e pasurme shumëkuptimësi, aluzione të fotografive poetike dhe të detajeve dhe është endërtuar, si duket, në dy nivele: në atë në të cilën bota tehuajsohet prej pikënisjeve të veta thelbësore dhe shtresave të civilizimit urban, në të cilën gjithnjë e më shumë shtrihet qenia njerëzore, duke e errësuar bukurinë e mëparshme të qenësisë.
Duhet parë edhe një prirje të shkrimitpoetik të N. Halimit. Me fjalë të tjera i tërë libri është shkruar në bazë të shenjëssimbolit e diela. Ashtu janë titulluar të gjitha tërësitë poetike: «E djela/agimi»«E diela / e martë», «E diela/ vetmia», «Ediela/hiri».
Është e tepërt të thuhet see diela eka bazën e saj mitike dhe ajo me simbolet e tjera të Halimit, të ndërtuara në një mënyrë të plotë moderne të shprehjespoetike, të mishëruara me fotografitë efolklorit dhe të së kaluarës, bile edhe me veçorit etnike dhe etike të nënqiellit të caktuar. Kjo ringjallje e traditës në mënyre moderne poetike, tek Halimi është akt artistik që mbështetet në përjetimin e konsiderueshëm sintetik.
Shumica e poezive të N.Halimit bartin në një masë të konsiderueshme vulën e përjetimit,kështu që, mund të thuhet lirisht se përpara lexuesit ofrohen me kuptimsinë e plotë të shprehjes; lexuesi dotë takohet në një masë të caktuar me gërshetimin e ëndrrës dhe zhgjëndrrës, si dy kategori në të cilat mund të mbështetet loja e shpirtit dhe e fjalës së Halimit e e pasuruar me kollokvijumin e zakonshëm, e po ashtu edhe me leksikun e pasur popullor, por me shtresë të dukshme satirike dhe humoristike.
Herë-herë zëri poetik i Halimit mbështetet në rrjedhat e reja poetike të cilatbashkëkohësia i transponon në një mënyrë të veçantë, në valën e aktivizimit që paraqitet në papajtueshmëri me realitetin vulgar, duke e ngritur zërin kundër çdo gjëje efemere, konvencionale dhe të rrejshme.
Nëse vështrohet më me kujdes veprimi poetik i N. Halimit do të shihet padyshim prirja e veçantë përmes së cilës poetikrijon fare thjeshtë, duke u nisur së paringa çuditja, për të vazhduar deri te përjetimi i botes dhe jetës, prej zbulimit të kuptimeve të vërteta deri te takimi me to,si dhe prej çështjeve të kuptimsisë deri të e ashtuquajtura “mbyllje në gjuhë”.
Tërë këtë, vlen te vërehet, poeti e bënme një thjeshtësi dhe spontanitet, pamundim dhe patetikë, që shpie në përfundim se motivi kryesor i N. Halimittransponuar si i tillë sjell një ndjeshmëritë re, që e shquan nga tingllueshmëria e krijimtarisë së re poetike.
Halimi arrin edhe një rezultat që nuk mund të mohohet në këndimin e tij – lehtësia në vurjen e kontaktit me receptorin. Në të vërtetë shkrimi i tij poetik vë lidhjetë gjallë dhe të gjerë me lexuesin, të rrëmben me shumë kuptimsinë, duke nazbuluar të vërteten dhe sekretin, duke krijuar në këtë mënyrë qëllimin e vërtet thelbësor të ndikimit artistik. Ne këtë kuptim mund të flitet edhe për vullnet të dukshëm në këtë tip të të kënduarit, jo të zëshëm, estradesk, por me një vullnetthelbësor artistik.
Me librin «Prania e së dielës» N. Halimi e ka siguruar një vend të dukshëm në thesarin poetik të përkthyer në gjuhënserbokroate, duke e orientuar idealin dheangazhimin e vet poetik në motivimin e veçantë që është projektuar në gjuhë, për organizimin dhe pastertinë e së cilës
poeti padyshim derdhi mund jo të kotë. Në këtë aspekt ky poet inkuadrohet në rrjedhat më të reja të poezisë, duke bërë një hap përpara në krijimtarinë e vet dhenë gjurmimin e vetvetes.
Ne fund duhet thënë se kjo zgjedhje epoezisë së N. Halimit prej Ismet Markoviqit duhet pranuar se është bërë dhe përkthyer me sukses dhe i mundëson lexuesit në gjuhën serbokroate që në tërësi të njihet me një model të të kënduarit në kushtet tona, që ka përherë e më shumë
ithtarë, dhe njëherit mundëson njohjen me poetin që krijon lidhjet mes përvojëskomplekse të traditës dhe momentit bashkëkohor.
Silobodan KOSTIQ
(Përktheu nga serbokroatishtja A. K.)
Molla e fshehur
Dimensionaliteti poetik e frymëzues i veprës “Molla e fshehur” kap një periudhë kohorë që nga fëmijëria e poetit e deri në botimin e librit, – thekson R Grajçevci. – Lehtë mund të hetohen vargje që janë shkruar që nga fillimi i vargnimit që nga bankat e shkollës fillore çka jep të kuptohet se Nexhati kurrë nuk ka bërë ndarje kategorike në mes të poetikës së shkrimit për të rritur dhe atij për fëmijë. Ndoshta m’u kjo vërtetë e solli edhe një vepër për fëmijë me vargje “të arritura” çka nuk është gjë tjetër veç prirjes e poetit që e bukura letrare artistike të mos ndahet në të “rritur” dhe në traditën letrare “për fëmijët” kuptohet duke mos harruar edhe të gjitha komponentet artistike, psikike, imagjinative e të moshës.
Në hapje të librit Nexhati jep një yrnek poetik të mirëfilltë si duket në të vërtetë portreti i poetit : “poeti thua qiririt i ngjet/ Gjithmonë i bën dritë botës/ Ndërsa digjet vet/.
Pasojnë vjershat për Kosovën, për tokën e lulëkuqëve e të bukës, ku zogu (fëmija) sot “Lart fluturon zogu, Kosovë/ me një krahë në Llap me tjetrin në Rugovë”. Kosova është vendlindja e poetit, por edhe e qengjave, e shkollarëve, e bukës, toka e njeriut, toka e dritës. Poeti ka gëzim në zemër për bukuritë dhe bardhësitë e Kosovës, por duke shëtitur flet vetmevete: “ Pse poet Migjen në kohën time s’vjen/… Fanar i poetit ndrin, baba/ mbi kohë të vetë – më thotë Arta!|.
Për të gdhendur vargjet për Majin e punëtorit, poeti përdor komparacionin dhe shpesh këtë ditë e krahason me diellin e jetës së njeriut (të xehetarit). Kondezimi i vargut, shprehja e kursyer dhe mendimi i dendur në të parë bën të kuptosh se vargjet nuk janë veç për të rriturr.sh. / Qengji blegërin në mal/ Ylberi pi ujë në krua”.
Qe si pyet luftëtari në male: “Ku je, / A je larg/ Liri?. Apo: “Këtu i flejnë eshrat me mot/ Këtu mbin bima e re/”
Është pëlqyer vjersha “Molla e fshehur” e cila me një figurshmëri të qëlluar, ide e qartë nxjerrë në shesh udhën plot dritë nëpër të cilin ecën çdo njëri, edhe fëmija. “Cili do ta gjejë i pari/ Mollën e fshehur në klasën e parë/ Të shkollës fillore “Jeta”?.
Ç’është kjo mollë? Ku rritet? Me së rritet, vaditet? Është dituria, o fëmijë! Apo: “E gjeta! E gjeta!/ Dëgjojë zërat plot jetë/ Në rrugën e gjatë mijëra vjet!”
Merr vargjet për mëngjesin e ylbertë të majit, bukuritë e verës, me kallinj gruri të kuq, vjeshtën me shportë plot pemë stinën e dimrit me të bijtë ca lazdranë e ca shpirtëmirë, por edhe mote nga fëmijëria e luftës dhe në ditët e lirisë, bëjnë një biografi të gjallë të një stine, do të thoshim, të kohës, të jetës së poetit, e cila nuk u takon veç të rriturve, por edhe fëmijëve. Çdo gjë këtu në vargje ndahet baras pjesë: të rriturit me fëmijët e fëmijët me të rritur, e të dytë përbëjnë një trung jete! Kjo biografi kohe është veç e një stine motmoti, por është stinë e shumë motmoteve të kaluara.
Kjo biografi në vargje ka frymëmarrjen e vet dhe i gjason kujt tjetër pos njeriut-fëmijës. Ka trungun e vet, trungu ka rrënjët, rrënjët kanë pasardhësit e vet(fëmijët) degët, degët kanë bukurinë, e bukuria e degëve (e fëmijëve) ka kuptimin, gjuhën dhe frymëmarrjen e vet: jetën! Ndoshta mu për shkak të kësaj ndarjeje strukturore të vjershave Nexhati ato nuk i ndau në cikle, sepse, u morën vesh: vetë përbëjnë një tanësi logjike, një trung kompozicional: një biografi të një stine të kohës e të jetës në vargje.