Lazër Stani: Praga, bota e Kafkës

Udhëtimi im për në Pragë, më shumë se me gjithçka tjetër, në mendjen time ishte i lidhur me Franz Kafkën. Librat e tij, si Metamorfoza dhe Kështjella, i pata lexuar ilegalisht, atëherë kur ky shkrimtar shahej e mallkohej nga ideologët e artit tonë komu-nist. Një miku im e pati përkthyer në shqip ilegalisht “Metamorfozën”, ndërsa romanin e famshëm “Kështjella” e lexova së pari në rusisht në një botim të “Inostrannya Literatura”, që mundi ta botojë këtë roman në Moskë pas “Glasnost”-it të Gorbaçov-it.

Në vjeshtën e vitit 1991 në udhëtimin tim të parë në Romë të vetmin libër që bleva me një çmim marramendës për xhepin tim, ishte një botim në italisht i veprave të Kafkës, ku përfshiheshin dy romanet e tij, “Procesi” dhe “Amerika”, si dhe disa prej tregimeve të zgjedhur, botuar në kolanën “I grandi maestri della prosa moderna”. (Mjeshtrat e mëdhenj të prozës bashkëkohore).

Ditën e parë të qëndrimit tim në Pragë, mikja ime më propozoi të vizitonim Muzeumin e Franz Kafkës. Binte borë dhe pothuajse atë ditë nuk kishte vizitorë. Nga qoshet e errëta brenda në muzeum, dëgjohej zëri misterioz i një shpendi, i përcjellë me muzikë klasike.

“Është zëri i Kavkës, Kafkës, siç i thonë gjermanët, më shpjegon Vlasta. I incizuar, sigurisht”.

Mua më del para syve imazhi i Kafkës. Më duket se është ulur diku në ndonjërën nga dhomat dhe po shkruan. Prania e tij ndjehet gjithkund, sikur është pranë teje, ndërsa ti lëviz nga një dhomë tek tjetra, nga një stendë tek tjetra. Shkrimtari është me ty, ndan misterin e ekzistencës së vet, që vdekja nuk ka mundur ta marrë. Ai sikur të fton të shikosh dorëshkrimet e vjetra të tregimeve dhe romaneve, letrat për gratë, frazat e shkruara kuturu në copa letrash dhe të harruara në sirtarë të pluhurosur. Duket se të fton në misterin e jetës së tij, por në fakt gënjehesh. Misterin ai e ka mbajtur të gjithin për vete. Vetëm se, duke vizituar muzeun, ti ndjen praninë e gjithë asaj bote të krijuar prej tij, një botë e ankthshme dhe tronditëse, që e bën atë një nga shkrimtarët më të veçantë në botë dhe padyshim një nga krijuesit më të mëdhenj. Dhe kjo botë e tij ka një lidhje të ngushtë me Pragën dhe komunitetin hebre që ka jetuar prej shekujsh në këtë qytet, duke na u shfaqur jo vetëm si ankth ekzistencial i kohës së tij, po edhe ankth i së ardhmes, ankthi i ekzistencës njerëzore në vazhdimësi.

Në librin e tij “The World of Franz Kafka” (“Bota e Franc Kafkës”) Johannes Urzidil ka shkruar: “Dhe pra Kafka ishte Praga dhe Praga ishte Kafka. Praga s’ka qenë kurrë aq perfekte dhe aq e veçantë sa qe në kohën e Kafkës dhe kurrë nuk do të jetë më e tillë. Dhe ne, miqtë e tij të afërt … e dinim se elementët më të padukshëm të kësaj Prage ishin të pranishëm kudo në veprën e Kafkës”.

Ndoshta duke njohur veprën e Kafkës deri në detaje, ti ke njohur kështu edhe Pragën, jetën e saj, misteret, shpirtin, dilemat dhe vuajtjet ekzistenciale, që mundet kurrë më, askush nuk do të mund t’i përshkruajë me kaq zotësi dhe me kaq mjeshtëri siç i përshkroi Franz Kafka.

Duke u larguar nga Muzeumi i Franz Kafkës me librin e tij “Përsiatje” (“Meditations”) në duar e ndjen kryqëzimin e botëve dhe kalimin nëpërmjet tyre, ndjen mistikën e pakapshme të një kohe që fshihet pas dritareve dhe që nguron të bëhet reale, por ama që është e kudogjendshme.

Më tej, mund të shikosh dritaren nga ku Kafka sodiste në rrugë dhe prej ku thuhet se është shkruar tregimi i famshëm “Dritarja e rrugicës”, shtëpinë e tij të lindjes, trotuarët nga ku ka shkelur i shoqëruar nga miqtë e tij të afërt, kafetë ku ka medituar vetëm ose ka debatuar me miqtë si kafe “Arco” apo “Café Louvre” njërës prej kafeneve më të famshme në Pragë, ku takoheshin dhe debatonin midis tyre intelektualët më të shquar çekë dhe europianë. Midis personaliteteve që e kanë frekuentuar këtë kafene katër përmenden në veçanti. Dhe ata janë: Karel Čapek, Albert Einstein, Franz Kafka dhe Max Brod…

Në anën e pasme të menysë së kafenesë janë renditur tri thënie të cituara nga Čapek, Einstein dhe Kafka.

“Çdo jetë e jetuar për të tjerët është një jetë që e meriton të jetohet”, është cituar Einstein-i, ndërsa nga Karel Čapek është cituar: “ Gjëja më e thjeshtë dhe më e vështirë është të thuash të vërtetën e pastër”. Ndërsa ti je në tryezë me kafen tënde përpara, e ndjen aq shumë praninë e mendimeve dhe të emocioneve të atyre që dikur, para teje ishin ulur këtu, sa kërkon me sy fytyrat e tyre diku midis njerëzve që kalojnë pasditen në qejfin e tyre, kush me të dashurën e kush me ndonjë mik apo mike të ngushtë. Kafka vetë e ka përshkruar këtë kafe në mënyrë shumë të këndshme: “Ishte pothuajse gazmore të shikoje njerëzit sa herë që ata thirreshin për të folur në telefon. Dikush, në vend që të flinte rrinte pranë telefonit, me kokën që i varej përgjumësh. Dhe herë pas here zilja e telefonit e shkundte dhe ai përgjigjej…”

Pastaj këmbët vetvetiu të çojnë në lagjet hebreje, atje ku varrezat e vjetra dhe sinagogat e bëjnë edhe më mistik këtë popull të zgjedhur nga Zoti, ashtu sikundër edhe Kafka qe i zgjedhuri për të shprehur shpirtin e padëshifrueshëm të Pragës dhe të qytetarëve të saj.

Nga libri “Rrugë pa krye”