TË GJESH NJË MIK, PËR T’U PRANUAR PUNËTOR NË MINIERË
Sadik Bejko
Vjen një moment në jetë që duhet të marrësh një vendim kokë a pil, vendim për t’iu futur detit më këmbë, edhe pa ditur not. Ose për të dalë para breshërisë së plumbave të armikut… ata bam me armë kundër teje edhe ti bam me plumb kundër tyre. Kjo është lufta fyt më fyt në front. Këtu çdo gjë merret parasysh, vetëm koka jo. Kokës i thuhet ik pirdhu. Prandaj je ushtar. Të lësh kokën… me nder…
Dhe unë dikur e mora një vendim të tillë.
Pse duhet ta merrja një vendim të tillë?
Puna kishte arritur në atë pikë që nuk mbante më. I kisha bërë të gjitha përçapjet. Kisha vajtur te zyra e Kryeministrit, te Prokurori i Përgjithshëm, te Lidhja ime e Shkrimtarëve..
Të gjithë hiqnin dorën sikur atë t’ua digjte zjarri nga çështja ime…
Ooo për ty është lëshuar një urdhër nga Kryeministri. Kjo nuk është çështje për t’u shqyrtuar. Ti prano fajin që të kanë ngarkuar dhe zbato urdhërin për të shkuar punëtor në minierë.
Sado që unë përpiqesha ta ktheja çështjen në shinat e gjykimit logjik, sapo përmendej formula që për ty ka një urdhër, gjithëçka këputej mes për mes e më çonte errësisht drejt e… në minierë.
Atje shkova. E mora në sy përballjen me minierën.
Më 24 janar 1974 mora librezën e punës si punëtor nëntoke. Zbatova urdhërin. Pikë për pikë.
Por dhe kjo nuk paskësh qenë aq e lehtë. Për djall, miniera kishte rregulla, donte raporte shëndetësore, analiza laboratoresh që të të pranonte në thellësinë e vet.
Në Memaliaj shkova dhe bujta përkohësisht te disa bashkëfshatarë e bashkëmoshatarë të mi. Minatorë të regjur nëpër kapanone miniere.
Të zuri dhe do ta heqësh, more mik. Kështu më thanë ata.
Duhet të bëja analizat shëndetësore. Duhej që të ishe i shëndetshëm gati si një pilot që ngrihet në qiell dhe ti, një minator që zbret në minierë. Isha i ri. 31 vjeç. Pak mbi peshë. Por i fortë.
Problemi ngeci te analizat për sytë. Njëri prej syve të mi, syri i djathtë, i dëmtuar që në fëmijëri në një lojë me kut e cingël, nuk ishte si syri tjetër: sy me 100 përqind vështrim. Syri im i djathtë ishte te 30-40 përqid të vështrimit. Gati sy gjysmë i verbër. Si i bëhej?
Nëse doktori okulist shkruante që nuk je i aftë për në minierë… përjashtohesha nuk… e zbatoja urdhërin e atyre nga lart që të zbrisja në minierë.
E dija këtë punën e syrit dhe bëra çmos që t’i dal përpara. Isha i vendosur ta zbatoja me patjetër urdhërin e atyre nga lart.
Në Memaliaj kryeinxhinier, për fat, ishte Martini. Martin Cukalla. E njihja. Martini shkruante poezi. Më pëlqenin. Kishim shkëmbyer letra bashkë. Kisha ngulur këmbë që një libër poetik i përgatitur nga ai në ato vite, të botohej. Kisha ngulur këmbë? Fjalë e madhe. Kush isha unë? Por si redaktor i teksteve në Radiotelevizionin shqiptar, si poet për kohën, unë kisha këmbëngulur në redaksinë e poezisë në Ndërmarrjen e botimeve Naim Frashëri, kisha “bërtitur” me gojë dhe me shkrim, me një reçension, që libri i Martinit të botohej. Jo se ishte miku im, jo se ishte një libër i pjekur… por atëherë botoheshin shumë libra koti. Martini, miku im, ishte njeri më i pjekur, më burrëror mbase sesa libri i tij.
Kjo ishte mbresa ime. Dhe nuk më gënjeu.
Kur shkova në minierë, Martini jo vetëm si person, por bashkë me gruan e miqtë e tij më dhanë një mikpritje që po më zbukuronte jetën. Për herë të parë pas atyre fëlliqësive me të cilat befas isha ndeshur… me njerëz që nuk donin të më takonin e që më dredhonin…
Martini po bënte kavalierin… mikun e harruar për ato kohë.
Martin, i them në një mbrëmje, unë e kam “teknikisht” të vështirë të hyj në minierë. Kam një problem serioz me sytë.
Ti, a e ke bërë mendjen top që do të hysh në minierë?
Po… po, i thashë prerë. Nuk kam rrugë tjetër.
Atëherë merr nga doktori specialist një raport që të na lejojë ne të Memaliajt të të fusim në minierë.
Martin, i thashë, unë po hyj në minierë për një falsifikim që nuk e kam bërë, si mund t’ia kërkoj diçka të tillë një tjetri?
Jo, më tha ai, doktori le ta shkruajë realisht gjendjen e syve të tu. Pastaj në fund të shkresës doktori bën një rekomandim: i aftë të punojë në minierë… i pa aftë të punojë në minierë. Doktorit lutju që pasi ta shkruajë e zeza mbi të bardhë gjendjen reale të syve të tu, të bëjë një rekomandim për komisionin mjekësor të minierës ku kryetar jam unë Martini. Mjeku, pasi të përcaktojë me përqindje gjendjen reale të syve… le të shkruajë: rekomandimi im si mjek specialist është që: edhe mund të punojë në minierë, nëntokë. Komisioni mjekoligjor i minierës Memaliaj… le të vendosë. Memaliaj të… vendosë.
Mjekja kirurge okuliste në Gjirokastër, pas ekzaminimit të dy syve të mi, zbuloi defektin e syrit tim të djathtë, sy me gjysmë vështrimi dhe e lumtur më thotë: sa mirë, ju nuk mund të punoni në minierë. Nga theksi i saj mora vesh se ajo ishte e huaj. Ishte polake ndaj dhe e larguar nga Tirana. Ajo më kuptoi që edhe unë isha një i dëbuar nga Tirana.
Kur i thashë, doktoreshë, unë dua të hyj në minierë, ajo shtangu. Doktoreshë mua zyrtarisht më çojnë në minierë për një falsifikim që nuk e kam bërë. Tani nuk dua që ju të falsifikoni të dhënat e mia shëndetësore, që unë të hyj në minierë.
Përse do të hysh?
Nuk ta them dot. Kam një grua që mund të mbetet pa punë. Pres një fëmijë. Me se do t’i mbaj? Miniera ka para. Ndaj të lutem, mos ndrysho asgjë nga përqindja e vështrimit të syve të mi.
Veç më shkruaj si opinion, si rekomandim mjeku… që unë edhe mund të hyj në minierë… mos e ndrysho atë që një nga sytë është me defekt.
Doktoresha pa dëshirë shkroi… si rekomandim që unë “edhe mund të punoja nëntokë”.
“Fitore”, tha Martini, ti po shkon drejt e nëntokë.
Atë natë që komisioni i minierës vendosi që të jem punëtor nëntoke, e festuam në një lokal me ing. Martinin. Atë që kurrë nuk e kisha dashur, tani po e festoja. Zot o zot, do të thoshte gjyshja ime… Të hyja kokë e këmbë me dashjen time drejt e në minierë.
Është fitore, më thoshte Martini. Nëse nuk pranoheshe nëntokë, do të përplasnin në ndonjë fshat. Do zbirreshe në punë me më pak se 200 e 300 lekë në muaj. Do ngordhje për të ngrënë. Ti do një libër të botuar së fundi, do një gazetë letrare të dielën, një revistë letrare të muajit. Pa këto do të ishe askushi. Ky është niveli yt. E merr vesh? Në cilindo fshat të të çonin, t’i harroje librat e revistat. Një lypsar… pa familje, pa miq do të mbeteshe… Bravo, që e pranove minierën. Ke trajtim ushqimor në mencë punëtorësh, në fjetore… Do të marrësh rrogë sa merrje në RTSH si redaktor. Kokën lart, tha Martini. Defekti në njërin sy? Asnjë send. Në minierë punojnë njerëz në prag pensioni që janë gati gjysmë të verbër. Mos ça kokë. Je miku im. Do punosh në vende ku nuk do ta ndiesh se je me defekt. Në riparim… minierash ku punojnë burra rreth 50 vjeç. Prag pensioni. Rëndësi ka që ti i the minierës “nuk më tremb…”.
Nuk e dija se ç’ishte miniera. I kisha rënë ballit me grusht e i kisha thënë prano terrin… mos u tremb. Po ku do të dilja?
Kishin kaluar dy a tre vjet.
Martini e mbajti premtimin. Fillova nën tokë, në riparim. Me një turn. Vetëm para dite. Dy tre muaj dhe ia plasën letrat. Kundra Martinit. Ai favorizon një armik të klasës. Një të dënuar me… punë ndëshkuese të rëndë. E cakton në punë me një turn. Punë e lehtë. Dhe e takon mbas pune si mik të shtrenjtë.
Martinit i dhanë vërejtje me shkrim në kartën e regjistrimit si komunist. Martini zbuste luftën e klasave.
Pas kësaj unë do të degdisesha në pusin më të thellë të minierave. Isha pa asnjë mik..
Në të tatëpjetë…
Larg prej meje, i thashë Martinit. Unë të bëj keq. Nuk dua që të fundosesh bashkë me mua.
Kam përgjegjësi, tha ai. Të futa në minierë, me mendimin se mund të të mbroj. Tani dil nga miniera. Kjo punë të kushton kokën. Trego defektin e syrit.
Nuk e marr me mend se ku do të të degdisin. Atje ku dhe me katër sy nuk mund të mbetesh në jetë.
Martin, me kaq ti e krreve detyrën. Më dhe siguri që të zbres në minierë në katin e tretë. Tani u mësova. Le të më zbresin në katin e pesëmbëdhjetë. Bashkë këtu ndahemi. U ndamë si miq.
Dhe nuk pata më punë me Martinin.
Miniera ka magjinë e saj. Disa minatorë fillimisht futen në terrin e saj… për një a dy vjet. Dhe mbeten aty për jetë. Pas tre- katër muajsh dhe unë isha droguar me helmet dhe me terret që ndonjëherë na bëhen pjesë për jetë. Unë po e jetoja minierën. Punën me rrezik koke që merr koka njerëzish, po punë edhe që jep jetë.
Një ditë miku im i atyre viteve, Pertef Liçi, më thotë se me punën time në ato tre vjet, kisha një njeri që më adhuronte në atë qytet.
Mua…?
Pse çfarë kam bërë…?
Jo gjë tjetër. Veç asaj që prej sa vitesh ti tani je një punëtor miniere i vërtet.
Ha ha… sikur unë e desha gradimin “punëtor miniere i vërtetë”… hë hë, mos u tall me mua.
Me gjithë të shkolluarit e qytetit, që nga prishja e detyruar me Martinin (Martini tani ishte kryeinxhinier në një minierë nga më të rëndësishmet në këtë vend, më pas edhe zëvendësministër…) nuk këmbeja asnjë fjalë. Ishin të gjithë të korruptuar për një vend pune në administratë, në shtet. Unë gati isha njeriu… antishtet. Ishim në anë të kundërta të litarit. Dhe secili në vendin e vet. Pa pikë takimi.
Kush ishte ky që më adhuronte mua nga ana e kundërt e atij vetë?
Më së fundi e takova. Me rezerva.
Të adhuroj, më tha. Mua më tradhtoi gruaja me një burrë tjetër dhe bashkëjetoj prapë me të. Pse? Më thanë: po le gruan, duhet të lësh dhe profesionin si mësues muzike. Bëhu minator. Nuk ma mbajti. Nuk jam burrë. Si ka mundësi që ti je minator? Askush në këtë qytet nuk thotë që ti bie më poshtë se cilido nga burrat e minierës në këtë qytet.
Ha ha… më vinte të qeshja… pa pa… pa! Kjo ishte gradë e lartë. Minator si burrat më të mirë në atë qytet minatorësh.
Dhe asnjë nuk e dinte se unë isha dhe me gjysmë syri. Se unë ia kisha bërë me hile komisionit, kisha futur mik që të më pranonin të punoj minator… të bëhesha një njeri kaq i rëndësishëm në atë qytet.
Pas ndonjë viti bëra një operacion në sy. Ky operacion më nxori nga nëntoka. Punova në repartet e jashtme të minierës. Tani isha pa rëndësi. E humba statusin e minatorit të patrembur të thellësive më të tmerrshme të nëntokës.
Thjesht, isha një punëtor i ndëshkuar me punë të rënda nga shteti. Vetëm kaq. Nuk më duhej më shumë.
KRYEMINISTRI URDHËRON: TË SHKOJË MINATOR NË MEMALIAJ
Historia më poshtë lidhet me një mjegulli, me faktimin se përse, për ç’faj më 1973, më urdhëruan të lë punën në Radiotelevizionin shqiptar, Tiranë, për të shkuar minator në minierën Memaliaj. Zyrtarisht, mua më thuhej (u tha edhe në publik) që kur kisha qenë mësues në Tepelenë më 1963 paskam falsifikuar një dëftesë shkollore.
Kam falsifikuar a nuk kam falsifikuar ndonjë dëftesë, ky fakt ka mbetur disi vagull dhe më duhet ta sqaroj përfundimisht.
Shërbeu si një pretekst kotit kjo çështja e një dëftese të falsifikuar në vitin 1963?
Ndonjëherë ajo çështja e një dëftese të falsifikuar më ngjan me atë përrallën e një njeriu, i cili prej vitesh kish mbajtur me vete të fshehur një gjarpër (dhe pse nuk e dinte që e mbante), gjersa një ditë gjarpëri e kish kafshuar. Kësaj nuk ke çfarë i bën. Ke mbetur i kafshuari. Gjarpëri i fshehur ta la helmin dhe… ka ikur.
Është një ngrënie në të pabesë.
Një njeri, Bajram Brahimaj, nga fshati im, nga lagjia ime, ishte pajisur me një dëftesë të shkollës shtatëvjeçare të Buzit, rrethi Tepelenë, më 1963. Ai nuk kishte qenë asnjë ditë nxënës i asaj shkolle, pra, nuk e kishte kryer fare ciklin trevjeçar të shkollimit pas shkollës fillore.
Ky Bajrami nuk u mjaftua me kaq.
Vazhdoi me korrespodencë shkollën pedagogjike në Gjirokastër dhe arriti të merrte deri provimet e vitit të tretë.
Fshatarët e tij, me sytë hapur, nuk e pëlqyen këtë kuturisje të Bajramit, nuk e pëlqyen që ai pa mbaruar shtatëvjeçaren, po merrte dhe shkollën e mesme.
Nisën letrat denoncuese lart… në parti e në qeveri.
Atëherë ishte një klimë favorizuese për letrat, spiunimet falas, nga populli.
Denoncimi i falsifikimit për Bajram B. mbështetej edhe në atë që Asim Brahimi, i vëllai i këtij, atë vit kishte qenë mësues në Buz, në shkollën nga ishte lëshuar dëftesa fallco. Ky vëlla tani pas dhjetë vjetësh, më 1973, ishte bërë njeri me rëndësi. Kishte arritur deri në rangun e një sekretari të komitetit të partisë në rrethin e Tepelenës ku banonte me gruan mësuese dhe me fëmijët.
Të dy vëllezërit kur u zbulua falsifikimi, e pranuan fajin. Asimin e zbritën nga gjithë funksionet partiake. E çuan punëtor në fermë. Bajramit ia morën dëftesën e falsifikuar, e ndaluan të vazhdonte shkollën e mesme… dhe e lanë të punonte si bujk në fshat.
Përse u përfshiva unë në këtë pisllëk fshati…?
Në atë kohë, më 1973, isha redaktor i teksteve të këngëve në Radio televizionin shqiptar. Nuk e dija gjë ç”ndodhte mbas shpinës sime në Tepelenë.
Por në atë dëftesë fallco ishte edhe firma ime. Kaq u desh. Ata të Tepelenës e vendosën që domosdo unë isha pjesëmarrës në falsifikim, që falsifikator i padyshimtë isha dhe unë. Nuk më thotë njeri asgjë. Pasi e kishin vendosur që jam fsllsifikator, këtë ia raportojnë Kryeministrit Mehmet Shehu. Dhe Kryeministri urdhëroi që unë të shkoj punëtor në minierë. Kryeministri i një vendi lëshon një urdhër në erë?
Ngjan si legjendë e tjerrë keq, por është krejt e vërtetë. Pa më vënë në dijeni, pa më gjykuar më kanë shpallur fajtor, më kanë dhënë edhe dënimin.
(Një gjarpër po më hante në të fshehur).
Pse ishte firma ime në atë dëftesë? Më 1963 unë u emërova “I deleguar i seksionit të arsimit të rrethit Tepelenë në shkollën 7-vjeçare të Komunës së Buzit”, i deleguar për periudhën kur aty do të zhvilloheshin dy provimet e shtetit, të Gjuhës dhe të Matematikës. Kjo atëherë ishte praktikë: një mësues nga një shkollë tjetër asistonte për të vërejtur mbarëvajtjen e dy provimeve gjuhë dhe matematikë, me gojë dhe me shkrim, të cilat atë kohë konsideroheshin si provime shteti.
Punoja në shkollën e Izvorit, shkollë që ende nuk kishte klasë të shtatë, pra, që nuk zhvillonte provime. E quajta për nder kur më emëruan të deleguar të seksionit të arsimit për të vëzhguar provimet në Buz.
Kur provimet morën fund, kërkova dëftesat për firmë. Firma e të deleguarit vihej në gjithë procesverbalet ku ishin rezultatet e notave të provimeve Gjuhë dhe Matematikë, por edhe në dëftesat shkollore të atyre që atë vit mbaronin 7-vjeçaren. (Vite më pas ky shkollim u bë tetëvjeçar).
Firmosa dëftesat, e mbylla atë vit shkollor dhe fillova pushimet. Kaq mbaja (dhe kaq mbaj mend edhe sot ) nga ajo histori si i deleguar seksioni në Shkollën Buz.
Më 1973, kur më thanë se paskam falsifikuar një dëftesë… për B.B., kjo më ra si një gur pas koke. Si e paskam bërë dhe nuk e ditkam? Po këta vëllezërit Brahimaj që kanë përfituar nga unë një dëftesë, si nuk janë bërë të gjallë në kaq vjet? U paskam bërë një nder… nder që një ditë mund të më rrezikonte dhe ata fare nuk ma ditkan? Ata nuk e dinë në jam a nuk jam gjallë në këto mbi dhjetë vjet? Asnjë kartolinë urimi për Vit të Ri nuk u kujtuan të ma dërgojnë?
Por nuk kishin për se të më tregonin mirënjohje. Unë nuk isha pjesë në atë falsifikim. Nuk u kisha bërë asnjë nder. Nuk dija asnjë gjë për atë falsifikim.
Tani që plasi falsifikimi, të paktën, ata duhet të më mbronin.
Por nuk ndodhi kështu? Ata u shprehën që edhe unë i ndihmova në falsifikim. Si???
I vajta në shtëpi në Tepelenë Asim Brahimit, shokut tim të fëmijërisë, shokut të shkollës shtatëvjeçare dhe të shkollimit të Lartë. Më mbro, i thashë. Unë nuk di gjë për falsifikimin. Si ka ndodhur? Kur ua paskam bërë një nder të tillë që ju kurrë nuk ma keni ditur?
Së paku, të më kishit shtruar një drekë. Të më kujtonit me një telefon; me një letër… Ju nuk jeni bërë të gjallë për mua ka mbi dhjetë vjet e tani më thoni falsifikimin e kemi bërë bashkë. Turp…
Ai përtypej… e kemi bërë, thoshte…
(Të ha gjarpëri yt… i fshehur).
Gjyshja më tha mos u grind dhe mos e dreqos me ata dy të liqtë. Ta kanë bërë të keqen. Nuk çbëhet më. Zoti dikur merr hak.
Nuk u besoja atëherë profecive të plakave.
Pas disa vitesh më kapi dhe ish-drejtori i shkollës Buz, Spiro Naka nga Gjirokastra. Më thotë me mllef: ti dhe Hasim B. na e falsifikuat dëftesën e desh ma futët mua.
Nuk i ktheva përgjigje. Ai ishte drejtori. Dëftesa zyrtarisht lëshohej me autoritetin e tij si titullar i shkollës. Dëftesa mbushej me shkrim dore nga mësuesi kujdestar i shkollës (Asim Brahimaj). Ky mësues e hidhte dëftesën dhe notat e saj në amzën, në regjistrin themeltar të shkollës. Dëftesa kishte dhe numurin e amzës dhe firmat dhe vulën e shkollës Buz që e lëshonte.
Unë mësues në Izvor, si u bëra falsifikues për vetëm tre katër ditë si i deleguar në atë shkollë . I deleguari falsifikoka një dëftesë dhe ua hedhka atyre që janë zot shtëpie në shkollë?
Siç shprehej prokurori i asaj kohe në Tepelenë, prokurori Th. Tutulani, kjo nuk kishte bythë të rrinte… kjo vetvetiu rrëzohej…
Pa prova, pa ekspertizën e firmës, pa ballafaqim me ata që kishin shkrimin dhe firmat në dëftesë, arbitrarisht unë shpallesha fallsifikator…
Nëpunësi i Tepelenës me mbiemër Gërbi, një me kokën të verdhë si lulja e rrodhes…më tregoi deftesën dhe ja, më tha, ti e ke bërë. Çfarë kam bërë? Është aty firma jote? Pra, ti je fallsifikatori.
Ata të gjithë, zyrat, shteti e kishin paravendosur që unë isha falsifikator. Sikur dhe deri në qiell të ulërija: jo nuk jam.
Jo, nuk e pranoj. Ata thoshin: je.
Ç’ vlerë kishte mohimi im?
Prokurorit të Tepelenës i thashë dua të më provosh që jam a s’jam fsllsifikator. U inatos. Do të vë në bankën e akuzës, më tha. Ke barrën e provës. Dhe luaje bythën, po deshe. Do të shpall fajtor. Atë dëshiroj, i thashë: shpallmë. I marrë je, ulërinte? Po qenke fare i marrë! Nuk e kupton që nuk ke punë me mua. Një fallsifikim dëftese dënohet deri në tre vjet. Kanë kaluar dhjetë vjet. Je i pastër. Dhe sikur ta kesh bërë, tashmë është tri herë e parashkruar. Nuk të kap asnjë ligj. Shko te zyra Atje. Dhe më tregoi Komitetin e Partisë. Ajo zyrë ka punë me ty. Mos e krruaj kot me mua. Përjashta!
Ky ishte një prokuror i fortë, me mbiemër Tutulani. Nga Berati. Dhe e lëshonte gojën fort, mbarë e mbrapsht.
Por, shkurt, ky ishte problemi: ty nuk dënon ligji, por për ty ka një urdhër Kryeministri. Dhe do të shkosh në minierë se ke falsifikuar një dëftesë… Zbato urdhërin, pastaj kërkoje të drejtën ku të duash…
Kanë kaluar vite. Historia e mbuluar nga koha, nxjerr krye nën pluhurin e saj dhe herë-herë dhemb. Dy miqtë e mi të fëmijërisë B. Brahimi, ai që mori dëftesën dhe vëllai i tij Asimi, që e ndihmoi, ende më kanë borxh një shpjegim. Si ishte puna e dëftesës? Atëherë ma futën, po kurrë nuk m’u shpjeguan më pas. U takuam kaq herë pas rënies së diktaturës, dhe sikur asgjë nuk kishte ndodhur. Me të vërtet, midis nesh nuk paska ndodhur asgjë?
Apo burrash ende mbetet një llogari e hapur midis nesh? Kurdisën në shpinën time diçka që më kushtoi, dhe… fshihen.
Nuk lihet një shpjegim i kësaj bote si peng për t’u shkrehur në botën tjetër…
Prokurori Tutulani, indirekt atëherë ma tha se e keqja më vinte nga Ai lart, nga Olimpi që me, apo pa faj, të gjuante me rrufe.
(Po ai gjarpëri shtëpisë që të ngrënka fshehur)?
Të keqen e nxiste jo vetëm Olimpi, por dhe zilia, dhe ligësia e vogël e paemër e atyre rreth e rrotull nesh, e ne të tjerëve këtu poshtë.
TAKIM NË KRYEMINISTRI ME KIÇO KASAPIN
(Sekretar i Përgjithshëm i Kryeministrisë)
Janar 1974. Punën, karrierën time, por dhe jetën time ngjante se po m’i merrte lumi. Urdhëri qe i prerë: të lija punën si redaktor në Radio Televizionin Shqiptar dhe të shkoja punëtor nëntoke në minierën e qymyrgurit në Memaliaj. E kisha ndjekur hallin tim zyrtarisht, në rrugë ligjore, por dhe me miq, me shokë e të njohur dhe nuk më kishte ecur. Fund… isha dorëzuar. Do t’i nënshtohesha fatit.
Disa nga të afërmit e mi, kush të mundej e si të mundej, po bënin përpjekjet e fundit për të më ndihmuar.
Pa pritur, pa më pyetur, në këtë rrugë u vu dhe gruaja ime. Ishim në vitin e parë të martesës. Të pa strehë. Banonim në hotel “Durrësi”, aty ku sot ngrihet 15-katëshi. Gruaja atëherë, 23 vjeçe, shtatzanë në muajin e tetë, punonte si korrektore në botimet shkollore.
Asaj iu kujtua se një shoqja e saj e Fakultetit e kishte të atin Sekretar të Përgjithshëm të Këshillit të Ministrave. Nuk e kishte shoqe të afërt, por halli të detyron të trokasësh në shumë dyer, me shpresë se ndonjë nga ato do të hapet. Merr hallën e saj, që ia dinte shtëpinë dhe shkojnë t’i kërkojnë ndihmë.
Në hyrje të shtëpisë ia qau hallin shoqes së viteve studentore. Vajza e zyrtarit të lartë të shtetit u prek që ish-shoqja e saj me barkun në buzë po i trokiste në derë për një hall që të luante mendjen e kokës. Menjëherë i fton bashkë me hallën në shtëpi. Pas pak vjen dhe zyrtari i lartë i shtetit. Është mikpritës. I dëgjoi. Tha: urdhëri që burri yt të shkojë, aty ku e kanë caktuar, nuk mund të ndryshohet. Për ty, i thotë Fridës, nuk ka ndonjë urdhër të tillë. Ti mos u largo nga Tirana, vazhdo punën. Jam e vetme, në hotel, pres një fëmijë.., nuk mund të qëndroj në Tiranë. Së paku, po kërkoj që burri im të punojë diku në njërën nga minierat pranë Tiranës. Zyrtari që nuk premtoi asgjë, kur i përcolli te dera, u tha se mund të fliste me mua. Dhe la një takim në Kryeministri në zyrën e tij.
Gruaja ime edhe pas shumë vitesh nuk e harron përshtypjen e mirë që i la ish-shoqja e saj e fakultetit. Edhe sjellja e atit të saj ishte e prirur për mirë.
Por mbase përshtypja e saj për zyrtarin e lartë ka qenë e gabuar. Ai, duke e këshilluar, (ia përsëriti disa herë) që të qëndrojë në Tiranë, të vazhdojë punën aty ku është, tërthorazi i kishte sugjeruar ndarjen nga burri. Kjo, sipas tij, nënkuptonte se punët e burrit të saj e kishin marrë rrokullimën nga një e keqe pa kthim. Një e keqe që nuk i dihej fundi. Ndaj… të shihte punën.
Si e ka ditur ai se punët po më shkonin aq keq, sa kësaj nuseje me fëmijë në bark, i sugjeronte që të ndahej prej burrit të saj? Në ç’zyra kish telefonuar para se të jepte këshilla të tilla? Mbase Zyrtarët e Lartë të asaj kohe i kishin të gjitha të drejtat dhe mundësitë që t’i njihnin dosjet me të dhënat sekrete për çdo njeri që shteti nuk e donte. Po ku e gjeti aq shpejt dosjen time, kur takimi në shtëpinë e tij, ishte spontan, i pa lajmëruar më parë? Mbase ai për detyrën që kishte, në çdo kohë mund të merrte informacionin që dëshironte. Me një telefonatë te një zyrë. Me një telefonatë te një mik i besuar…
Veçse në Kryeministri, bënte dhe ndonjë punë tjetër ai njeri?
Pyetje të tilla nuk janë vetëm hamendësime në erë.
Pritja dhe biseda që bëra më pas me atë në zyrën e tij në Kryeministri, do të dëshmonin se ai ishte më shumë sesa një zyrtar i mirëinformuar. Ishte dhe një njeri jo aq i prirë për të bërë mirë.
Takime të tilla me njerëz të rëndësishëm që kanë pasur në dorë të ndikojnë në fatin tënd, të mbeten në mendje dhe të sillen aty për një kohë të gjatë. Mbase njeriu që ty në ato momente të është dukur i rëndësishëm, sa të ndikojë për mirë në fatin tënd, nuk ka pasur aq fuqi sa duhet. Ai nuk mund të ndikonte për mirë a për keq qoftë.
Fuqi mbase nuk ka pasur, por a ka qenë i prirë për të të ndihmuar?
Nuk dua ta gjykoj atë njeri që e takova vetëm një herë në jetën time. Dhe e takova se deshi ai të më takojë. Nuk kishte ndonjë detyrim zyrtar a miqësor ndaj meje.
Hamendjet, pikëpyetjet më lart mbeten të gjitha të mijat.
Pritja në Kryeministri u bë pas disa ditësh. Ishte një burrë shtatlartë dhe shumë elegant në veshjen, në sjelljen e tij. Lëvizjet e tij ishin të zhdërvjellta, elastike. Kostumi i tij blu ishte i prerë mirë mbas trupit. Mbulesat e kolltukëve ku u ula, kishin një dizenjo me skena gjahu. Gjahtarë, zagarë, pyll, zogj të stilizuar në degë pemësh. Një ngjyrë okërr që këmbehej me të gjelbër. Veç këta kolltukë kërcisnin kur uleshe, se sustat e tyre ishin të lodhura.
Burri dukej se ishte i zënë me punë, ishte në ngutje e sipër për të dhënë përgjigje mbi çështje të zyrës së tij. Më la të prisja pak. Pastaj u kthye nga unë me një qëndrim aspak zyrtar, gati sikur të isha djalë i ndonjë mikut të tij. Ky nuk ishte nga ata zyrtarët që të ngrinin gjakun. Një nënqeshje në buzët e tij të thoshte se biseda do të ishte miqësore. Kjo më bënte që në një farë mënyre të isha i hapur me të. Në ato muaj nga halli që më kishte zënë, pata trokitur në shumë zyra. Nuk më emociononin dhe aq zyrtarët e lartë të shtetit. Edhe kur të prisnin mirë, nuk të mbaronin punë.
Ky më ngjante i ndryshëm për stilin e tij jo rreptësisht formal.
Hë, më tha, si të kërkonte ndjesë që kishte kaq punë nëpër këmbë për të mbaruar, ç’mund të bëj për ty?
I thashë shkurt se doja ndihmë për çfarë më kish ndodhur
Po kot të çojnë të punosh minator nëntokë, më thotë.
I shpjegoj se më akuzojnë pa të drejtë si fallsifikator i një dëftese të shkollës 7-vjeçare.
Pa ma sqaro më shumë, më thotë.
Sytë e tij dinin gjithçka, zotëronin gjithçka. Ai, gati i dinte që më parë ato që do t’i thoshja.
E sqarova: Isha mësues në shkollën A. Dëftesa e fallsifikuar mban emrat, firmat, vulën, numrin e amzës të shkollës B. Si mund ta lëshoja një dëftesë të tillë, unë mësuesi i një shkolle tjetër.
Me një gjysmë buzëqeshje më thotë se duhet ta lëmë, të mos flasim më për dëftesën. Është një ngatërresë, një ngatërresë…
Atëherë?
Ti, më thotë, para tre vjetësh je emëruar në një nga Institucionet më me rëndësi të shtetit, në RTSH. Kush të ka rekomanduar?
I thashë emrat e disa prej poetëve dhe shkrimtarëve të njohur. Miq të mi.
Ke biseduar, ke punuar, ke njohje me shkrimtarë, me muzikantë. A mund të më thuash diçka mbi bisedat e bëra me këta persona…
Përmendi emrat e katër vetëve. Tre shkrimtarë, njëri muzikant. Në letërsi ishin nga emrat më të rëndësishëm. Me ta takohesha shpesh. Në ditët kur ishim në pikun e punëve, e gdhinim bashkë. Kemi ngrënë, kemi pirë. Siç thuhet, kemi folur mbarë e mbrapsht.
Pas tronditjes, e mora veten.
Kjo që më kërkoni nuk ka kuptim. I mbani mend ju bisedat që bëni me miqtë tuaj. Si gjithë njerëzit kam folur, pa menduar të regjistroj se ç’kemi folur spontanisht me miqtë e mi. Ka burrë që i mban mend bisedat?
Tani ai ndërroi qëndrim. Pa pritur ishte bërë provokues, të sulmonte me vështrim.
Më tha: ti e kupton se për çfarë bisedash të pyes. Këto biseda mbahen mend.
Më së fundi, ky burrë i kishte nxjerrë dhembët. Po më kërkonte të spijunoja miqtë e mi. Dhe kjo në një zyrë të lartë të shtetit, në kryeministri, në një institucion administrativ, neutral, larg nga zyrat e shërbimeve sekrete, nga zyrat policeske të shtetit.
Prandaj pak më sipër bëra pyetjet: Ku punonte në të vërtetë ky njeri?
I thashë se unë nuk bëj nga ato biseda që mendoni ju.
Pse, më tha? Deri tani the që bën aq biseda, sa nuk i mban mend.
Por jo nga ato biseda që nënkuptoni ju. Jam i bindur. Nuk bëj me asnjë njeri biseda që mund të më vënë në pozitë të rrezikshme.
Nga e paske këtë bindje, më tha me një grimasë gati sarkastike.
Ai ishte si në qiell dhe unë mund t’i dukesha si një fije fshese në dysheme.
Pse nuk kam bërë biseda nga ato që më pyesni ju? Se e di që po të rrezikohem, nuk kam ku të mbështetem, nuk kam shpatulla të forta që të më mbrojnë. Babai, vëllezërit e mi janë në kooperativë, punojnë tokën. Në këtë ditë të zezë, kë kam pranë? Ja, po më mbron kush? Këtë e kam ditur gjithmonë, ndaj kam bindjen që është kështu si them unë.
Ke bindje ti, po ne kemi prova, më tha.
Tani do të më falësh, sa të mbaroj nja dy punë. Dil në paradhomë dhe mendohu për çfarë të thashë.
U ula prapë në kolltukët e veshur me pëlhurën e dizenjuar me skena gjahu. U ula pa kujdes te njëri nga kolluqet. Ai ishte aq i fortë sa më hodhi lart. Nuk më pranoi. U ula te një tjetër që kërciste, por të pranonte.
Pas pak dera u hap.
Hyra.
U mendove, më tha.
Nuk kam përgjigje tjetër, veç asaj që dhashë. Nuk kam bërë biseda të padëshiruara për shtetin me asnjë njeri.
Ik, më tha, udhën e mbarë në minierë. Dhe… mbaj vesh: ul kokën e puno. Porosia është: Ul kokën e puno.
Edhe sot pyes veten: Mos ai njeri punonte dhe në Kryeministri dhe në Sigurimin e Shtetit?
Shënim 1.
Vite më vonë, nga zyrtarë të shërbimit informativ mora vesh se në dosjen time formulare, hartuar nga Sigurimi i Shtetit, tre nga emrat që më përmendi Zyrtari i Lartë i Kryeministrisë kishin bërë denoncime për mua. Për fat të keq, miq e basskëpunëtorë të mi. Nuk i kam përmendur kurrë publikisht.
Shënim 2.
Në muajt e parë të punës në minierë, sa herë dilja nëpër rrugë, në kafe, në autobus a kudo e kisha nga pas një njeri. Kur mërzitesha me ta, i takoja dhe u thosha: nuk u lodhe mbas meje, more spiun. Më vinin një tjetër. Pastaj një tjetër. Kështu në gjashtë-shtatë muaj më ndiqnin hap mbas hapi.
Please follow and like us: