Jeta e palumtur e Mbretëreshës Elisabeth

Ashtu si Oscar Zoroaster, Magjistari me emër i tokës imagjinare të Ozit, Elizabeth Alexandra Mary Windsor, e cila ka vdekur në moshën 96-vjeçare, bëri një jetë të dyfishtë.

Nga njëra anë, ajo luajti rolin e Mbretëreshës Elizabeth II – një figurë e nderuar që vendosi kurora, hapi parlamente dhe pyeti njerëzit se cilët ishin dhe çfarë bënin në festat e kopshtit. Ishte ajo që hodhi sytë nga kartëmonedhat si Mona Lisa dhe që u bë kreu i shtetit për 150 milionë njerëz, nga Papua Guinea e Re në Kanada, dhe një nga njerëzit më të famshëm të kohës së saj.

Mbretëresha ishte një ikonë, në kuptimin e mirëfilltë. Ajo frymëzoi printimet e ekranit të Andy Warhol, peshqirët e çajit, hitet e Beatles dhe përpjekjet e çuditshme të laureatëve të poetëve nga John Masefield te Simon Armitage.

“Zoti e ruaj Mbretëreshën!” Sex Pistols kënduan në 1977. “Ajo nuk është asnjë qenie njerëzore!” Dhe ata bënë një pikë bindëse.

E lavdëruar globalisht – ajo qëndroi përkrah Dalai Lamës dhe Papës si një nga ata artikujt e rrallë të caktuar që dukej se ishin mbi shqyrtim. Aq shumë sa që edhe republikanët këmbëngulës do t’i zbutën thirrjet e tyre për t’i dhënë fund monarkisë duke thënë: “Por Mbretëresha ka bërë një punë fantastike”.

Ajo ia doli në atë punë, jo pak, duke bërë një virtyt nga heshtja. Ajo me kokëfortësi refuzoi të intervistohej, të ekzaminohej ose t’i nënshtrohej shqyrtimit. Ndërsa mbretërit më të rinj thyen murin e katërt të monarkisë, Mbretëresha mbeti e qetë dhe e pandryshueshme.

Në të vërtetë, ishte duke e mbajtur alter egon e saj zyrtare po aq të paqartë sa kushtetuta e pashkruar britanike dhe personalitetin e saj privat të fshehur krejtësisht, që Elizabeta II u bë sovranja më e suksesshme që nga Viktoria, duke sjellë rëndësi për një institucion feudal që ishte 200 vjet pas shitjes së tij.

Por për shkak të kësaj, duke shkruar historinë e jetës së saj, është pothuajse e pamundur të zbulohet se kush ishte në të vërtetë ajo nën kapele, rroba dhe xhevahire.

Mbretëresha ishte një abstraksion: një rol, si çdo tjetër – dhe ishte personi pas saj, Elizabeth Windsor, që luajti me mjeshtëri rolin.

Gazetat e botës do të jenë plot me nekrologji të Mbretëreshës sot.

Kjo është jeta e Elizabeth Windsor.

Ajo lindi me prerje cezariane më 21 prill 1926, nga nëna e saj, gjithashtu Elizabeth, Dukesha e Jorkut. Siç ishte zakon në atë kohë, Sekretari i Brendshëm Sir William Joynson-Hicks ishte i pranishëm – vetëm në rast se ajo ndërrohej me dikë që nuk ishte me origjinë mbretërore.

Si Princesha Elizabeth, ajo ishte e treta në radhën e fronit, me xhaxhain e saj Eduard, trashëgimtarin e supozuar.

Biografëve zyrtarë u pëlqen të bëjnë një pjesë të madhe të “fëmijërisë së saj të zakonshme” dhe adresës së familjes Jork me tingull shumë normal në 145 Piccadilly në zemër të Londrës. Në të vërtetë, adresa nuk ishte shtëpi e zakonshme ose me kopsht me tarraca. Ishte një pallat i madh, me 25 dhoma gjumi, një sallë vallëzimi, një bibliotekë dhe një kopsht të madh.

Fotot e epokës përshkruajnë Elizabeth dhe motrën e saj më të vogël Margaret duke u dashuruar nga nëna dhe babai i tyre, por në të vërtetë, ata u rritën nga një ushtri shërbëtorë dhe rrallë i shihnin prindërit e tyre. Kujdesi për fëmijët iu la dy dadove. Clara Knight, një disiplinore e rreptë që futi frikën dhe sjelljet e mira, dhe Margaret MacDonald.

MacDonald ishte i vetmi person jashtë familjes mbretërore që u lejua ta thërriste Elizabeth me pseudonimin e saj të familjes Lilibet, dhe ajo ndante një dhomë gjumi me përgjegjësinë e saj deri në moshën 11-vjeçare. Fjala e parë e Lilibet, “Bobo”, iu drejtua MacDonald – dhe pseudonimi ngeci.

Çdo mëngjes, MacDonald i sillte Elizabeth një filxhan çaj, shtronte rrobat e saj dhe bënte banjën e saj të përditshme. E ndaluar në mënyrë efektive nga martesa – nëse e kishte bërë këtë do t’i kushtonte asaj punën – MacDonald ia kushtoi jetën mbretëreshës deri në vdekjen e saj në 1993.

“Në vitet e saj të mëvonshme Bobo mbajti një pozicion unik në Pallatin Buckingham, duke pasur suitën e saj, pa detyra dhe duke shijuar një miqësi më të ngushtë personale me Mbretëreshën se praktikisht kushdo tjetër, duke përfshirë disa nga të afërmit më të afërt të Mbretëreshës,” shkroi Douglas Keay, autor i “Mbretëresha: Një vështrim zbulues në jetën private të Elizabeth II”.

Por ne nuk dimë asgjë më shumë. Shërbëtorja besnike nuk dha kurrë një intervistë, nuk diskutoi kurrë marrëdhënien e saj me të dashurën e saj dhe vdiq me sekretet e saj të paprekura.

E admirueshme, ndoshta. Por thellësisht frustruese nëse po përpiqeni të merrni një pasqyrë në jetën e hershme të Elizabeth Windsor.

Bobo nuk ishte i vetmi “i zakonshëm” që luajti një rol kryesor në vitet e formimit të mbretëreshës së ardhshme. Përveç dadove, ishte edhe një guvernante, Marion Crawford, të cilën vajzat i vunë nofkën “Crawfie”.

Crawfie ishte vetë Mary Poppins e Jorkut, e cila drejtonte akuzat e saj përmes ndryshimit të rrethanave të tyre kur xhaxhai i tyre abdikoi dhe babai i tyre u bë papritur Mbret. Nëse Bobo ishte një nënë surrogate, Crawfie ishte një motër më e madhe, model dhe mik.

Por deri në vitin 1947, as Elizabeth dhe as Margaret nuk kishin nevojë për një guvernante, dhe në moshën vetëm 39 vjeç, Crawfie doli në pension.

Dy vjet më vonë ajo pranoi një ofertë për të shkruar një libër të quajtur “Princesha e Vogël”, i cili shkaktoi një sensacion kur u botua në 1950.

Pavarësisht se kishte miratuar projektin, Nëna Mbretëreshë deklaroi se Crawfie “i ishte larguar nga koka” dhe gruaja që ia kishte kushtuar pjesën e parë të jetës së saj monarkisë u fantazma në mënyrë të pazakonshme.

Incidenti ishte edhe më i jashtëzakonshëm duke qenë se libri ishte një kujtim tërësisht i dashur dhe e tregonte familjen mbretërore në një dritë shumë të mirë. Fati i saj ndoshta u vulos nga një ose dy kthesa fraze që lë të kuptohet për temperamentin e keq të Mbretit gjatë luftës.

Sidoqoftë, “të bësh një Crawfie” u bë zhargon mbretëror për tradhti. E privuar nga hiri dhe favori i saj, Crawford u zhduk nga të dhënat dhe tregimet zyrtare në një mënyrë që do t’i kishte vënë në turp propaganduesit sovjetikë.

Ndikimi në Crawfie nuk mund të nënvlerësohet. Ajo tentoi dy herë vetëvrasje. Më vonë në jetë, ajo u zhvendos pranë pronës së Balmoralit me shpresën se një ditë do të mund të merrte një rast me akuzën e saj të vjetër dhe se mund të bëheshin ndryshime. Por momenti nuk erdhi kurrë. Kur ajo vdiq përfundimisht në vitin 1988, familja mbretërore dërgoi jo aq sa një kurorë në funeral.

Ne nuk e dimë se si ndikoi kjo tek Elizabeth. As nuk e dimë se sa rol ka luajtur ajo në përjetësimin e mjerimit të Crawfie-t. Por ky dërgim brutal dhe i pashpirt i një miku kaq të besueshëm dhe besnik flet shumë për familjen që nganjëherë quhet “Firma”.

Fryma e jetës së monarkisë është vetë-ruajtja. Askush nuk është i domosdoshëm. Askush nuk është më i madh se makina. Gjatë gjithë mbretërimit të Mbretëreshës, ajo vetë-ruajtje e pamëshirshme – aq në kundërshtim me imazhin e saj – do të ngrinte kokën përsëri dhe përsëri.

Përfundimisht, ajo do të shtrihej tek anëtarët e vetë familjes.

Në vitin 1939, në hijen e luftës, Princesha 13-vjeçare takoi Princin e saj Charming gjatë një vizite në kolegjin detar të Dartmouth.

Filipi, atëherë 19 vjeç, ishte Eurotrash ekzotik. Një princ grek i mërguar që ishte rritur në Paris, ai u largua nga familja e tij. Tre motrat e tij të mbijetuara ishin martuar me regjimin nazist. Babai i tij po jetonte jetën e një playboy të plakur në Monte Carlo. Nëna e tij ishte shpallur e çmendur.

Në Britani ai gjeti një shtëpi. Tek Elizabeta ai gjeti përkushtim.

Në një letër drejtuar një kushëriri, ajo deklaroi se kishte takuar një “Zot viking” dhe për pjesën tjetër të luftës të dy shkëmbyen letra.

Ashtu si pothuajse çdo gjë tjetër në botën private të Mbretëreshës, ne nuk dimë asgjë për atë që i thanë njëri-tjetrit.

Nëna Mbretëreshë nuk i besoi Filipit dhe e quajti atë “Hun”, por Elizabeta ia doli rrugës, duke gjetur te Louis Mountbatten, xhaxhain e Filipit, një aleat makiavelist. Në vitin 1947 çifti u fejuan.

Në një letër të rrallë për autoren Betty Shew të shkruar po atë vit, ne marrim një vështrim tërheqës të ndjenjave të Elizabeth. Mbi katër faqe emocionuese. Elizabeth flet për klubet e natës dhe vallëzimin dhe se si ato dikur ndiqeshin në mënyrë emocionuese nga një fotograf nëpër rrugët e Londrës. Është letra e një gruaje që është thellësisht e dashuruar.

Dasma e tyre në nëntor ishte një çështje feste kombëtare. E faturuar si një “dasmë shtrënguese”, në të vërtetë nuk ishte asgjë e tillë. Bashkimi ishte një justifikim për festat mbarëkombëtare. Mijëra njerëz zbritën në Londër për këtë ngjarje. Kishte 2500 dhurata – duke përfshirë një shall të thurur nga Gandhi dhe një gjerdan Cartier me diamant dhe platin nga Nizam i Hyderabad.

Lufta u kishte dhënë mbretërve një arsye të re ekzistence si një “familje kombëtare” dhe martesa e Princeshës së re të bukur me Princin e ri të pashëm dukej se përfshinte fillime të reja dhe një shpresë të re për një botë më të mirë që do të vinte.

Ata patën dy fëmijë (Charles dhe Anne) me radhë dhe midis 1949 dhe 1951 jetuan në Maltë, ku Filipi po shërbente si oficer detar në HMS Cheques.

Edhe një herë, biografitë zyrtare e portretizojnë këtë epokë si një periudhë “normaliteti”. Nuk është plotësisht e vërtetë. Ata jetonin në një rezidencë me gjashtë dhoma gjumi dhe përveç Bobos, kishin edhe një ushtri të stafit.

Çdo përpjekje për jetën e zakonshme ishte gjithsesi jetëshkurtër. Në vitin 1952, babai i Elizabeth, Mbreti George VI vdiq dhe gruaja 27-vjeçare u bë mbretëreshë.

Megjithëse jeta e saj kishte qenë një provë e gjatë për rolin, ai erdhi më shpejt se sa pritej dhe duket se ka shkaktuar grindje të konsiderueshme martesore. Dinamika ndryshoi menjëherë, me Filipin që u kthye, me fjalët e tij, në “një amebë të përgjakshme”, ndërsa gruaja e tij iu dorëzua plotësisht detyrave të reja.

Nusja e Elizabeth, Princesha Diana, një herë tha se kishte “tre persona” në martesën e saj me Princin Charles. Pas kurorëzimit në 1953, ishin 150 milionë në Elizabeth dhe Philips.

Duka i Edinburgut duket se ka pasur një krizë ekzistenciale dhe ka kaluar periudha gjithnjë e më të gjata larg shtëpisë. Kishte thashetheme për afera që vazhduan deri në vitet 1980.

Ndërkohë Elizabeth gjeti miqësi me mikun e saj të vjetër të fëmijërisë Henry Herbert, Earl i 7-të i Carnarvon, i njohur ndryshe si Porchie. Të dy ndanë një dashuri për kuajt e garës dhe për të kaluarën jashtë, dhe ndërsa nuk ka asnjë sugjerim se ata kanë pasur ndonjëherë një lidhje, miqësia e tyre shumë e ngushtë i bëri thashethemet në tepricë. Nga viti 1969 e tutje, ai ishte menaxheri i saj i garës dhe të dy kaluan periudha të gjata në shoqërinë e njëri-tjetrit.

Çdo përpjekje për jetën e zakonshme ishte gjithsesi jetëshkurtër. Në vitin 1952, babai i Elizabeth, Mbreti George VI vdiq dhe gruaja 27-vjeçare u bë mbretëreshë.

* * *

Me një sy në optikë, Windsors u portretizuan si një familje e përsosur dhe e përkushtuar. Por nëse fëmijët i shihnin prindërit e tyre për gjysmë ore në ditë, ata e konsideronin veten me fat.

Vitet gjashtëdhjetë nuk ishin dashamirëse me monarkinë dhe në vitin 1969 një ekipi televiziv iu lejua aksesi për të bërë një dokumentar mbi mur për familjen mbretërore. Ishte një fatkeqësi PR.

Mistika e familjes mbretërore u copëtua ndërsa familja u shfaq në mënyrë të vështirë duke u përpjekur të kalonte kohë së bashku. Në një skenë torturuese, Filipi u shfaq me zë të lartë duke u ankuar për biftekët e gruas së tij, dhe në një tjetër, një Eduard i ri u pa duke qarë sepse Charles e kishte goditur aksidentalisht me një fije violonçeli. Perdja Ozian ishte tërhequr për të zbuluar një nënë mjaft të shkëputur dhe një familje shumë të çuditshme dhe mjaft jofunksionale.

Firma kishte lëshuar një “Crawfie” të vetëshkaktuar dhe gjërat nuk ishin më kurrë njësoj.

Gazetat tabloide u larguan nga vetë mbretëresha, por gjithnjë e më shumë i shihnin fëmijët e saj si lojë të ndershme. Gjatë gjithë viteve të shtatëdhjeta, tre fëmijët më të mëdhenj u gjuajtën, jeta e tyre private u ekzaminua dhe çdo sharje e tyre u shndërrua në ushqim populist.

Gjërat u përmirësuan pak në vitin 1977 për Jubileun e Argjendtë të Mbretëreshës – kur miliona dolën për të festuar punën e përditshme të Elizabeth dhe vendin e familjes së saj në narrativën kombëtare. Por në të njëjtin vit u pa që Sex Pistols të luajë “God Save the Queen”.

Rekordi u ndalua nga BBC – dhe shpejt u ngjit në krye të top-listave. Ishte një moment kurioz në mbretërimin e Mbretëreshës: sulmi i parë kokë më kokë ndaj institucionit të monarkisë nga kultura popullore.

Nuk ishte asgjë në krahasim me atë që Elizabeta po luftonte pas mureve të pallatit. Në vitin 1981, turmat dolën përsëri, këtë herë për të parë Princin Charles të martohej me Diana Spencer, dhe njerëzit dolën të tundnin përsëri. Nga mbulimi i faunës, dukej si një përrallë, por për familjen mbretërore ishte fillimi i një tragjedie.

Çifti ishte takuar vetëm një duzinë herë dhe ishin shtyrë së bashku në dëshpërim, dhe marrëdhënia u shpërbë shpejt në një betejë midis Dianës dhe The Firm.

Elizabeth, tani në fund të të gjashtëdhjetave, ishte e papërgatitur për këtë – e lëre më atë që pasoi. E hutuar nga sjellja e Charles dhe mosgatishmëria e dukshme e Anës për t’u përshtatur me fatin që i kishte dhuruar lindja, ajo e bëri të dukshme pakënaqësinë e saj – dhe i hoqi titujt Dianës dhe Sarah Ferguson (gruaja e fëmijës së saj të tretë Andrew). Diana humbi gjithashtu zyrën e saj, mbrojtjen e saj nga policia dhe emrin e saj të mirë – ndërsa tabloidët e zvarritën reputacionin e saj në baltë, me inkurajim nga zyra e shtypit e Pallatit Buckingham.

Në vitin 1997, Princesha Diana vdiq në një aksident automobilistik në Paris, dhe familja mbretërore shkoi drejt pa rëndësi. Ndërsa përgatiteshin për Jubileun e Artë të 2002, kishte frikë se askush nuk do të vinte – me inkurajimin e Blairit, ngjarja u shndërrua në një “festë popullore”, e kompletuar me Brian May duke luajtur himnin kombëtar në çatinë e Pallatit Buckingham.

Vetëm kur Mbretëresha – duke qenë e dashura e kombit dhe nëna e kombit – u rishpik si gjyshe e kombit, dashuria për të filloi të kthehej.

Teksa përparonte në të tetëdhjetat, imazhi i jashtëm i një monarku të paqeshur dukej se u lirua pak. Pati një marifet me aktorin e James Bond, Daniel Craig në hapjen e Lojërave Olimpike të vitit 2012, kur ajo u shfaq duke u hedhur nga një helikopter dhe ajo bëri një video qesharake virale me nipin e saj Harry-n në prag të Lojërave Invictus në 2016. .

Mesazhet e saj për ditën e Krishtlindjeve u bënë më të buta në ton dhe pati aludime për një Mbretëreshë të mbetur rebele – kur ajo mbante një kapelë që dukej paksa si një flamur i BE-së në hapjen shtetërore të parlamentit në 2017.

Por edhe kur një brez i ri i familjes mbretërore dukej gati për t’i dhënë frymë të re firmës, tensionet brenda familjes vazhduan. Ajo e fshehu pak pakënaqësinë e saj pas martesës së nipit të saj Harry-t me Meghan Markle, dezertimit të mëpasshëm të çiftit në Shtetet e Bashkuara dhe intervistës së tyre të dëmshme me Oprah Winfrey, në të cilën u bënë akuza për racizëm dhe ngacmim ndaj anëtarëve të familjes mbretërore.

I njëjti trajtim i pashpirt nuk iu bë të gjithëve. Dobësia e mbretëreshës ishte Andrew – fëmija i saj i mesëm dhe më i dashur, i cili, pavarësisht nga mënyrat e tij të shthurura, miqësia e pakëndshme me pedofilin Jeffrey Epstein dhe jopopullariteti me publikun, mbeti i mbrojtur deri në fund të hidhur.

Në fund – jeta e Elizabeth mbetet një enigmë.

Ne e dimë kaq shumë për të: ajo ishte në thelb një fshatare, e një lloji të caktuar të njohur mes shtresave të larta britanike. Buza e sipërme e thatë dhe e ngurtë. E rritur në një mjedis të veçantë, nga i cili ajo nuk u largua kurrë. Ajo adhuronte kuajt dhe njerëzit që i donin kuajt, dhe qentë dhe njerëzit që donin qentë.

Ajo dinte shumë për gjërat që kishte trashëguar dhe jo shumë për asgjë tjetër. Ajo voziti – shpejt – nëpër pronat e saj në një Land Rover të rrahur dhe ia kushtoi jetën e saj mbrojtjes së ashpër të shpalljes së firmës familjare.

Por, thuajse ajo mungonte në historinë e saj – legjenda e saj e kuruar dhe e përpunuar në mënyrë rigoroze si ajo e çdo autokrati. Për t’i siguruar Mbretërisë së saj të Bashkuar monarkun që e ndjeu se kishte nevojë, ajo sakrifikoi një jetë të zakonshme dhe gjërat e tjera që shumica prej nesh i konsiderojmë të mirëqena. Por më pas natyra kurioze e monarkisë trashëgimore nuk i ofroi asaj kurrë një rrugë tjetër.

Britania do ta konsiderojë veten me fat që ka pasur një kryetar shteti kaq të fortë. Elizabeth Windsor luajti rolin e Mbretëreshës me bindje të patundur për më shumë se 70 vjet. Duke interpretuar aq mirë pjesën, ajo ka lënë një vrimë që mund të jetë ende e pamundur për t’u mbushur.

Në ditët dhe muajt në vijim, shumë do ta mbajnë zi. Shumë gjithashtu mund ta gjejnë veten duke pyetur veten se kush ishte ajo në të vërtetë – dhe çfarë do të vijë më pas./gsh.al

Please follow and like us: