Prof. as. dr. Mjaftime Dushallari: Mbi librin ‘Lulja e Vlorës’ e dr. Ana Kohen
Që në postimet e para që pashë në face book për botimin e librit të Dr. Anna Kohen “Flower of Vlora” (Lulja e Vlorës), më tërhoqi vëmendjen ky titull i bukur simbolik i shoqëruar nga fotua e zverdhur e vogëlushes serioze, në fytyrën e së cilës duket sikur reflektojnë tallazet e jetës së saj të ardhshme. Dhe më pëlqeu shumë sepse jam dhe vetë bijë Vlore. Kopertina dhe fakti që unë kisha njohje me autoren, këtë intelektuale klasi, profesioniste me emër dhe mbi të gjitha njeri të mrekullueshëm, më shtuan kuriozitetin për leximin e librit.
Kjo “Lule”e bukur lindi, u rrit, lulëzoi në Vlorë dhe shkëlqeu kudo që i ka shkelur këmba, deri në Manhattan, në zemër të New Yorkut. Historia plot sfida, por tepër dinjitoze e jetës së saj personale e familjare përshkruhet me vërtetësi, me kulturë, me mendje të hapur dhe me sinqeritet të admirueshëm. Informacioni i pasur, i rrjedhshëm, shumë herë i dhënë me detaje, me humor, ku nuk mungojnë dhe analizat dhe gjykimi i drejtpërdrejtë i autores, më mbajtën mbërthyer, më bënë ta lexoj me një frymë dhe me kënaqësi të vecantë librin “Flower of Vlora”.
Libri i Dr. Kohen, si cdo gjë tjetër në jetën e saj, është produkt i një pune të studiuar mirë dhe me qëllim të caktuar (e planifikuar – sic shprehet autorja). Ajo do t’ju bëjë të njohur pasardhësve historinë e saj, të familjes dhe të gjithë izraelitëve që i shpëtuan Holokaustit. Në këtë kuptim, libri merr vlera përgjithësuese dhe, pa dyshim, është një vlerë e shtuar në bibliografinë e gjatë të librave me këtë temë drithëruese për njerëzimin. Këtë ndërlidhje, autorja e bën në mënyrë shumë të natyrshme, duke vazhduar tregimin e shtruar të jetës së saj. Ajo shkruan me zemër dhe transmeton emocione të fuqishme. Dhimbjen që të shkakton jeta e vështirë e këtyre njerëzve, e thyen prania e humorit, e pjesës romantike të jetës së saj, që shpesh shkaktojnë të qeshura dhe përcjellin emocione pozitive.
“Lulja” e Vlorës, Anna e kompletuar, që zotëron disa diploma dhe gjuhë të huaja, njeriu me virtyte të larta njerëzore, e kërkon burimin e tipareve të personalitetit dhe karakterit të saj në rrënjët e të parëve, gjyshërve dhe prindërve të saj izraelitë që erdhën nga Greqia në Shqipëri dhe i shpëtuan Holokaustit. Si bijë vlonjate, nga njohja ime dhe rrëfimet e të afërmve të mi për Izraelitët që jetonin në qytetin tonë, (bashkëshorti im ka qenë shok klase me Elion, vëllain e Annës) do të miratoja plotësisht vërtetësinë e përshkrimeve të autores për komunitetin dhe familjen e saj. Izraelitët ishin njerëz të shkolluar, të mëncur, punëtorë të palodhur, zanatcinj të mirë, korrekt në jetë e shoqëri. Si të tillë, edhe pse nuk kishin nënshtetësi shqiptare dhe shiheshin me sy të keq nga Sigurimi i Shtetit, kanë qenë të pëlqyer dhe të pranuar në shoqëri. Anna ishte e etur për dije, e donte shkollën si dhe të parët e saj. Ajo zotëroi me mjeshtëri shumë gjuhë të huaja se dhe gjyshja e saj në atë kohë të vështirë, kur shumica e grave ishin analfabete, fliste greqisht e frengjisht. Prindrit e saj punonin shumë për të siguruar jetën dhe po ashtu mësonin dhe fëmijët e tyre. Ata ndihmonin dhe njerëz që ishin në nevojë. Ndaj dhe “Lulja” e Vlorës ka punuar me dashuri e pasion të pakrahasueshëm për të ndihmuar gra, vajza apo komunitete gjatë gjithë jetës së saj. Në dejet e Annës rrjedh gjaku i prindërve të saj dhe ndihet vendosmëria, forca, guximi për të realizuar qëllimet e jetës. Të pajisur me këto tipare ata i shpëtuan Holokaustit, mbijetuan në Shqipërinë komuniste, u bashkuan me të afërmit në Greqi dhe ndërtuan jetën e lirë dhe të ëndërruar në Amerikë.
Kujtimet e “Lules” së Vlorës për jetën e saj, për jetën e izraelitëve që i shpëtuan Holokaustit, por mbetën pa Atdhe e pa shtet, përbëjnë Histori. Dhe këtë histori Dr. Kohen e ka sjellë në librin e saj me një mendje të kthjellët deri në detaje. Ajo ka shkruar me ngrohtësi, dashuri dhe gjithmonë me saktësi. Memorja e saj fenomenalë e ka ndihmuar të përcaktojë vite, data, ngjarje që kanë ruajtur rrjedhshmërinë e krijimit. Kur i është dashur, ka bërë dhe analiza e ka dalë në përfundime të vlefshme si studiuese apo historiane e vërtetë.
Dr. Kohen, kjo grua e bukur, inteligjente dhe e suksesshme në gjithë karierën e saj, me të drejtë e quan dhe e ndjen veten Shqiptare, Izraelite dhe Amerikane njëkohësisht. Ajo ka lindur në Vlorë dhe është qytetare nderi e këtij qyteti historik. Si shqiptare, Anna ndihet krenare dhe ka ngritur zërin kudo, që mbështetja pa kushte që shqiptarët u kanë dhënë izraelitëve për t’i shpëtuar ndjekjes së nazizmit, të vlerësohet dhe të njihet botërisht si një gjest i rrallë ashtu si dhe Besa – tipar qenësor i kulturës shqiptare. Edhe përpjekja e saj pranë organizmave ndërkombëtare për të vlerësuar familjet që strehuan familjarët e saj në fshatin Trevllazër të Vlorës, është shumë humane. Dr. Kohen komunikon, bashkëpunon dhe drejton për dekada organizata prestigjioze shqiptare si Organizata e Grave Shqiptaro – Amerikane (AAWO) ku e ndjen veten në botën e saj.
Libri “Flower of Vlora” është krijimi më i mirë dhe më i plotë për nga informacioni për të njohur ndihmën që shqiptarët u kanë dhënë izraelitëve në kohën e Holokaustit.
Nga ana tjetër, Dr. Kohen është rritur në familje ku është ruajtur me fanatizëm kultura, zakonet, traditat dhe besimi izraelit. Në brendësi të saj ajo ka ruajtur respektin dhe nderimin për të kaluarën e vështirë, por të papërkulur të të parëve të saj. Komuniteti izraelit duhet të krenohet me punën dhe veprën e saj ashtu si dhe me përfaqësimin e saj në institucione ndërkombëtare. Si izraelite Dr. Kohen shpreh mirënjohje të thellë karshi shqiptarëve që strehuan, fshehën dhe kurrë nuk dorëzuan fisin e saj tek nazistët. Një tipar i bukur i njeriut fisnik. Gjithashtu, si izraelite ajo ka ndihmuar 37 të afërm të saj të vijnë me bashkim familjar në Amerikë. Familja ime ka pasur fatin të jetojë pranë tyre në lagjen Bensonhurst në Brooklyn, NY në vitet e para të emigrimit. Me interesimin e “Lules” së Vlorës, rruga ku ka jetuar komuniteti izraelit në Vlorë, u quajt “Rruga e izraelitëve”. Gjithashtu, historia e tyre me foto e dokumente të ndryshme, zuri vend në muzeum për t’u vleresuar e kujtuar.
Edhe njeriun me të cilin vendosi të lidhte jetën, Anna e zgjodhi Izraelit. Historia e shkurtër e jetës së Markus në fund të këtij libri, është shkruar bukur dhe me dashuri të vecantë. Ajo është shumë e dhimbshme, por interesante. Ajo, si dhe disa pjesë të tjera të bukura, që s’kanë qenë qëllim për t’u shtjelluar nga autorja, mund të përbënin filizat e shkrimeve të saj të mëtejshme.
Së fundi, pasi u diplomua në Athinë, Dr. Kohen u bashkua me familjen dhe u integrua denjësisht në jetën Amerikane. Ajo u bë një dentiste e mirënjohur me praktikën e saj, krijoi familje, është një grua dhe nënë e devotshme si dhe aktiviste e spikatur. Si e tillë, për më shumë se 50 vjet, ajo pa dyshim dhe me të drejtë, ndihet plotësisht amerikane në këtë botë të lirë ku të gjitha ëndrat i ktheu në realitet me punën, pasionin dhe vendosmërinë e saj.
Edhe mënyra se si trajtohen shumë probleme të jetës shoqërore dhe familjare në librin “Flower of Vlora”, flet qartë se Anna, në kuptimin më të mirë të fjalës, ka përfituar mendësinë amerikane.
Në fund të librit, kjo grua inteligjente dhe e brumosur nga kultura të ndryshme, gjen vend t’u japë edhe disa këshilla pasardhësve të saj, të cilëve u dedikon me dashuri këto kujtime të cmuara. Krahas njeriut të mëncur dhe me botë të pasur shpirtërore, pas këtyre këshillave ndihet dhe psikologia, që njeh dhe di të ndihmojë këdo që përpiqet për sukses e jetë më të mirë.
Si përfundim, shkrimtarja, studiuesja dhe psikologja në këtë libër të ri, janë një. Ato kanë një emër. Anna Kohen. Kjo simbolikë kaq e bukur, kjo “lule” vlonjate nuk është rritur me përkujdesje në vazo. As në lëndina. Ajo është nga ato lulet e rralla që mbijnë dhe lulëzojnë edhe në gur. Dr. Kohen është model i intelektuales së suksesshme dhe të papërkulur që, për meritat e saj, është vlerësuar lart nga të tre komunitetet, të cilëve ndihet se u përket.