UDHËTIMET E REPORTERIT REUBEN HENRY MARKHAM NË SHQIPËRI
7 UDHËTIMET E REPORTERIT REUBEN HENRY MARKHAM NËPËR SHQIPËRI RRËFYER NË GAZETËN AMERIKANE MË 1931 — PJESA E TRETË : “TIRANA ËSHTË QYTETI MË TRIUMFUES NË KËTË PJESË TË BOTËS…”
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 Maj 2023
“The Christian Science Monitor” ka botuar, të hënën e 2 marsit 1931, në ballinë dhe në faqen n°4, rrëfimin e tretë të reporterit amerikan Reuben Henry Markham rreth 7 udhëtimeve që ai ka realizuar asokohe nëpër Shqipëri, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Shqiptarët i kapërcejnë hendeqet e gjuhës dhe traditës me besnikëri të reja të përbashkëta
Tirana, kryeqyteti, del nga mjerimi
Muret e baltës dhe shtëpitë e errëta të rrafshuara në metamorfozë që transformojnë kombin
Nga R. H. MARKHAM
Korrespondenti i stafit të The Christian Science Monitor
Tiranë, Shqipëri — Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, forcon besimin tek vendi dhe te kombi. Ajo po i mban premtimet e saj. Ka marrë përsipër një detyrë të madhe dhe po e realizon. Dje ishte kryeqytet vetëm në letër. Sot është një kryeqytet i vërtetë, që paralajmëron Shqipërinë e së ardhmes.
Rruga nga Shkodra në Tiranë, 80 milje e gjatë, përshkon një fushë të ngushtë midis detit Adriatik dhe maleve të larta në brendësi të vendit.
Rruga është shumë e vrazhdë, që kërkon një udhëtim jashtëzakonisht të ngadaltë, por kjo nuk është një tregues i neglizhencës nga ana e Qeverisë. Përkundrazi, pikërisht kjo rrugë, sado e vrazhdë, ngjall besim tek shteti i ri, sepse është e pajisur në mënyrë të shkëlqyer me ura shumë të konsiderueshme dhe kanale të forta, të cilat janë absolutisht të reja dhe të parat e ndërtuara ndonjëherë këtu.
Ndërtimi i rrugëve në Shqipëri është shumë i vështirë, sepse vendi është i mbushur me përrenj, të cilët herë pas here janë gurë të vegjël, përsëri përrenj të furishëm dhe jo rrallë liqene të ashpra. Ky zgjerim dhe tkurrje e lumenjve ka bërë që ndërtimi i urave adekuate të jetë shumë i kushtueshëm.
E ndërtuar mbi bazament të fortë
Si pasojë e kësaj nuk ka pasur kurrë një rrugë tokësore të vazhdueshme midis Shkodrës dhe pjesës tjetër të vendit, por sot ura të gjata çimentoje të forta lidhin veriun me Shqipërinë qendrore si në mot të lagësht ashtu edhe në të thatë në stinët e thatësirës dhe të përmbytjeve. Pra, populli e konsideron gungëzimin e vazhdueshëm të rrugës një defekt të vogël në krahasim me fitoren triumfuese ndaj lumenjve dhe përrenjve.
Çdo kanal çimentoje të bardhë duket si ogur i qëndrueshmërisë së themelit të Shqipërisë së re. Ato janë dëshmi të prekshme se hendeqet e gjuhëve, feve, traditave dhe paragjykimeve të ndryshme që kanë përçarë prej kohësh shqiptarët janë kapërcyer nga ura të besnikërisë së përbashkët dhe idealeve të përbashkëta, të cilat asnjë shkulm nuk do të mund t’i shkatërrojë.
Shqipëria kapërcen hendeqet e vjetra me anë të besnikërisë së përbashkët
Dhe kjo përshtypje përforcohet teksa ne rikthehemi në Tiranë pas gjashtë orësh kërcim. Tirana është qyteti më triumfues në këtë pjesë të botës. Sofja, Beogradi, Zagrebi, Bukureshti, Selaniku dhe Athina gjithashtu kanë përjetuar rritje fenomenale që nga lufta. Dhe u bënë qytete shumë të bukura, jashtëzakonisht superiore ndaj Tiranës së vogël, kryeqytetit të Shqipërisë së vogël. Megjithatë, asnjë nuk ka filluar me fillime kaq të pakta ose nuk ka pësuar një ndryshim kaq të plotë në karakter.
Në fund të Luftës Botërore, Tirana ishte një fshat lindor i mjerë, i varfër dhe i mërzitshëm me shtëpi prej balte, rrugë të çrregullta, mure të shkatërruara, letargji dhe dëshpërim.
Hapat e metamorfozës
Dukej se ishte vendi më i papërshtatshëm që mund të kishin zgjedhur shqiptarët për kryeqytetin e tyre. Ajo ishte një nga qytetet më të varfra e të prapambetura të Shqipërisë. Shkodra në veri, Elbasani në qendër, Korça në juglindje dhe Vlora në jugperëndim ishin sigurisht superiore në të gjitha, përveç vendndodhjes qendrore dhe shumë ishin ata që parashikuan se Tirana e mjerë nuk mund ta bënte veten mbretëreshë të qyteteve shqiptare.
Dhe deri pesë vjet më pare, ajo kishte bërë pak përparim, sepse deri pesë vjet më pare, Shqipëria si një shtet i stabilizuar përgjithmonë nuk ekzistonte. Ajo ishte gjithmonë në trazira, viktimë e vazhdueshme e revolucioneve dhe pre e komploteve.
Në fakt, ajo u krijua kur Mbreti aktual u bë zotëria i saj. Dhe pikërisht atëherë Tirana filloi metamorfozën e saj. Dhe përparimi i saj është simbolik. Ajo ka kapërcyer vështirësitë fizike, teknike dhe financiare dhe është bërë qendra e një shteti të bashkuar. Atë që ka bërë Tirana e gjithë Shqipëria do ta bëjë përfundimisht.
Hyjnë drita dhe ajri
Dhe kurrë në historinë e tij qyteti nuk ka bërë një përparim të tillë si gjatë gjashtëmujorit të fundit. Rrugët e gjera dhe të drejta janë shtyrë nëpër lagjet e vjetra në çdo drejtim. Vendi është hapur. Muret e izoluara prej balte të shekujve janë shkatërruar. Qindra shtëpi të vogla të errëta janë zhdukur. Një Shqipëri e re dhe e zgjuar po ecën, me hapa të shpejtë, përmes këtij grupi kasollesh të grumbulluara, duke sjellë ajër dhe dritë nga Perëndimi.
Tirana është bërë disi si një rrotë e madhe. Në mes është një qendër nga e cila rrezatojnë shtatë rrugë. Dhe të gjitha janë të mbushura me shtëpi dhe dyqane të konsiderueshme. Shteti dhe kompanitë private konkurrojnë me njëri-tjetrin në ndërtim. U shfaqën parqe të vogla. Legata e re e bukur amerikane, e para në botë, sapo është përuruar.
E gjithë zemra e qendrës së mjerë të tregut të vjetër është pastruar — xhamia e vjetër, hoteli i vjetër dhe të gjitha — dhe një pjesë e madhe e ndërtesave të reja shtetërore imponuese është afër përfundimit. Nuk ka lagje në qytet ku të mos ketë banesa të reja. Aerodromi i madh është kompletuar dhe pikturuar në modele fantastike moderniste. Hotelet, restorantet, ndërtesat e zyrave dhe shtypshkronjat janë të reja.
Mjerimi u fshi
Dhe ndërtesat janë të qëndrueshme dhe mesatarisht të larta. Tirana thjesht e ka ngritur veten lart. Ajo ngjitet në ajër. Ju e shihni atë nga larg. Ka veshur rroba të reja. E ka fshirë mjerimin. Ajo ka pushuar së uluri këmbëkryq në dysheme mbi një filxhan kafeje dhe është vënë fuqishëm në punë. Po e bën veten të denjë të jetë kryeqyteti i Shqipërisë.
Ka ende një rrugë të gjatë për të bërë. Po ashtu edhe Shqipëria. Shqipëria e vogël sigurisht që po përballet me më shumë vështirësi se çdo shtet tjetër në Europë. Është shekuj pas. Është e varfër. Ajo kishte deri dje një rend mesjetar ekonomik, social dhe politik. Ishte e detyruar të fillonte gjithçka nga fundi. Më keq se kaq, ajo madje duhej të prishej para se të ndërtohej.
Shumë dyshuan nëse mund të bëhej. E quajtën Shqipërinë një institucion diplomatik, një shtet komedi muzikore. Thanë se Tirana ishte kryeqytet në letër. Por tani Tirana ekziston në çimento dhe tulla, dhe Shqipëria gjithashtu po bëhet një shtet i vërtetë. Është një sipërmarrje madhështore dhe heroike.