Astrit Lulushi: Shpikje dhe zbulime

Puna teknike më e lashtë deri më sot është ndërtuar 23.000 vjet më parë në shpellën prehistorike të Theopetrës, pak kilometra larg qytetit Kalampaka në Greqi. Atje, njerëzit primitivë vendosën të ndërtojnë një mur guri për të ngushtuar hyrjen e shpellës. Mosha e ndërtimit përkon me periudhën më të ftohtë të epokës së fundit të akullit, gjë që dëshmon se muri u ndërtua për mbrojtje nga të ftohtit ekstrem. Pra, njeriu modern kishte gjithmonë aftësitë e nevojshme për të punuar në grup. Shpella në fjalë është me interes për shumë arsye, një ndër të cilat; aty janë gjurmët e fëmijëve, që dëshmon se 130.000 më parë, njerëzit përdornin këpucë.

Shumica e njerëzve nuk e dinë se Heroni i Aleksandrisë shpiku motorin e parë me avull rreth 2000 vjet më parë, ndërsa ndërtoi një sferë e cila rrotullohej duke përdorur fuqinë e avullit. Me të njëjtën teknologji me avull, Archytas i Tarentum, rreth shekullit V p.e.s., ndërtoi objektin e parë me aftësi fluturimi, të ashtuquajturin pëllumb fluturues. Falë presionit të avullit dhe formës së tij aerodinamike, zogu artificial mund të fluturonte një distancë prej 200 metrash. Shumë shkencëtarë spekulojnë se nëse nuk do të kishin ndërhyrë romakët, të cilët e ndërprenë dinamikën e kohës, revolucioni industrial mund të kishte ndodhur 1500 vjet më herët, pra rreth shekullit III të erës sonë. Ka edhe shpikje të tjera të rëndësishme që kanë ndodhur në të kaluarën, por ato përfundimisht humbën dhe u rizbuluan shumë vonë, në kohët moderne.

Një shembull i tillë është energjia elektrike, të cilën njerëzit e lashtë e kishin vëzhguar. Edhe pse energjia elektrike nuk ishte shfrytëzuar, ata e dinin se peshku elektrik mund të shkaktonte elektroshok te njeriu, ndërkohë që ka tekste egjiptiane të vitit 2750 p.e.s. ku peshqit e Nilit quheshim “vetëtima e Nilit”. Është mbresëlënëse që njerëzit e asaj kohe e kishin kuptuar se energjia e vetëtimës është e të njëjtit lloj. Disa shkrimtarë të lashtë tregojnë se këto goditje elektrike mund të kalonin nëpër objekte të ndryshme përçues dhe përdoreshin për sëmundje si artriti dhe dhimbja e kokës. Thales i Miletit bëri një seri vëzhgimesh mbi elektricitetin statik rreth vitit 600 p.e.s., pasi kishte parë fillimisht se një copë elektroni (qelibar) i fërkuar në një leckë të thatë tërhiqte copa të vogla kashte. Ka tregues se njeriu kishte arritur të prodhonte energji elektrike me tension të ulët, pasi vetëm pak larg Bagdadit, është gjetur një bateri primitive. Një shembull tjetër i një shpikjeje që humbi me kalimin e kohës është tipografia, me diskun e famshëm të Phaistos, i cili datohet në mijëvjeçarin II p.e.s. Disku është një mostër e hershme e tipografisë, më e vjetra në botë, pasi dizenjot në të ishin shtypur në argjilë të butë përpara se të vendoseshin në zjarr për t’u ngurtësuar. Tipografia është një shpikje shumë e rëndësishme, pasi është parakusht për shpërndarjen e gjerë të njohurive.