Dobrica Çosiq dhe autonomia serbe si formë e ndarjes dhe përkufizimit etnik!

Enver Hasani

Emrin e Dobrica Çosiq-it mbase nuk e mbaj mend kur e kam dëgjuar për herë të parë, siç nuk mbaj mend as emrin e një ideologu tjetër ish-jugosllav, atë të malazezit Milovan Gjilas. Duhet të ketë qenë koha e fillores sime, kur si fëmijë, im atë më detyronte të ngrihesha heret për të blerë gazetat ditore të kohës, “Rilindja”, “Borba” dhe “Politika”. Ato zakonisht i blija kur ai ishte në shtëpi, por jo aq heret, diku rreth orës dhjetë të mëngjesit. Kur flisnin ndonjëri prej këtyre personave si më sipër, duhej të isha gatitu para kioskut të gazetave, se ndryshe ngelesha pa to. I pari syresh, D. Çosiq, ka qenë një nacionalist ekstrem serb i të majtës poashtu ekstreme. I dyti, ndërkaq, ishte e kundërta e tij  – një politikan dhe ideolog me bindje krejtësisht  liberale, që ishte  penduar pse një kohë kishte qenë luajal ndaj stalinizimit jugosllav dhe kishte besuar në mënyrë naive në idealet e marrëzisë komuniste, sic e pat quajtur Eqrem Bej Vlora në kujtimet e tij. Veprat e M. Gjilas, në kohën sa pat zgjatur komunizmi u ndaluan, kurse vetë ai u përndjek, u detyrua të ikë jashtë vendit, për t’u bërë ndër disidentët më të njohur në botë gjatë tërë kohës së Luftës së Ftohtë. Veprat e tij, si “Toka pa zot” (“Land Without Justice”) dhe “Klasa e re” (“New Class”) kanë ngelur monumente që flasin për një mendimtar mendjehapur e me vizion lidhur me atë se kah po shkonte projekti komunist i shtetit socialist, në një kohë kur dukej se ai ishte në kulmin e fuqisë. Nuk po përmendim këtu veprat e tjera të tij, as opusin letrar që me të drejtë përmblidhet e identifikohet me veprën “Lebrozi dhe rrëfime të tjera” (“Gubavac i druge price”), një version malazez i “Katedralja Parisit” (ani se i zhanrit tjetër letrar). Në veprën “Klasa e re”, M. Gjilas provon katërçipërisht se procesi i socializimit (përshtatjes me rrethanat) të regjimeve revolucionare komuniste, me doemos do të detyrojë të njëjtit që t’iu përshtaten nevojave nacionale në secilën sferë të jetës shoqërore (art, kulturë, letërsi, politikë etj.), atë që Çeslav Milosh te “Mendja e robëruar” e ka cilësuar si “ketman”. Në veprën “Toka pa zot”, ndërkaq, M. Gjilas dëshmon se fillet e gjenocidit ndaj muslimanëve në ish-Jugosllavi kanë nisur ndërmjet dy luftërave botërore, kur në anën e majtë të lumit Tara, malazezët, pa asnjë arsye, kishin nisur vrasjen e fqinjvë të tyre muslimanë, si për hajgare, në ndërkohë që po luanin me revole me fqinjët e tyre musliman. Do të flisnim edhe më shumë këtu për raportin mes malazezve dhe shqiptarëve, që askush më mirë se M. Gjilas nuk e ka përshkruar, përfshirë heroizmin e Isa Boletinit, që u vra nga prindi i tij kur kishte qenë komandant i xhandarmërisë malazeze, me detyrë për vënien e rendit dhe të qetësisë publike para dorëzimit të Malit të Zi në duar të austro-hungarezëve, që kishin qënë vetëm një orë larg para vendit të vrasjes së heroit tonë nacional, bashkë me djemët, nipat dhe enturazhën tjetër të tij. Kjo, megjithatë, kalon caqet e kësaj eseje, e cila për objekt parësor ka një tjetër autor, autorin serb, shovenistin Dobrica Çosiq, anti-shqiptarin e tërbuar dhe mëkuesin bashkëkohor të mendimit irracional serb, me objekt Kosovën dhe shqiptarët.

Si spunto për këtë ese më shërbeu ditari i luftës, libri-ditar, që kishte mbajtur ky shovenist serb gjatë kohës sa NATO ka bombarduar Serbinë dhe regjimin gjenocidal të diktatorit serb Sllobodan Millsoheviq. Kisha lexuar librin e tij për Kosovën, pak vite më parë, i shkruar para këtij që diskutojmë këtu me objekt ditarin e luftës, dhe kisha parë shumë sihariqe e yçkla koti, gjuhën e tij tejet të vrazhdë, pa fije mëshire për të tjerët, në rend të parë shqiptarët, por edhe vetë kombin nga i cili vjen, të cilin në vëzhdimësi e përdor për lartësim të vetvetes deri në përmasa absurde të një “babai të kombit serb”. Gjatë kohës së leximit shpesh mu ka kujtur babai im, që ofshante dhe mallkonte në gjuhën serbe çdoherë kur kërkonte që heret në mëngjes të merrja gazetat e radhës, në fundin e viteve ’60 dhe përgjatë viteve ’70 të shekullit të kaluar, çdoherë kur D. Çosiq kishte folur diçka. Kur nisa studimet, dhe mora vesh më shumë për diskursin letrar e politik të D. Çosiq dhe  M. Gjilas (1980-1984), pas leximit të romanit  të D   Cosiq “Daleko je sunce” (Dielli është larg) dhe “Toka pa zot” (Gjilas), kuptova se përse im atë gëzohej kur fliste M. Gjilas dhe tërbohej për fjalimet e D. Çosiq, që jepeshin nëpër valët e radio-stacioneve të huaja të kohës.  Në “Daleko je sunce” vërehet tërësia e formimit të kufizuar të autorit të vepres: i lindur në një fshat serb, i angazhuar në të majtën ekstreme komuniste të kohës, një stalinist tipik i kolhozeve ruse, zhdanov i mendimit të lirë, Çosiq përpiqet në fabulën e romanit në fjalë të përligjë mosunitetin serb të kohës me terma komunist, duke arsyetuar një gjë të tillë me kodin mental kolektiv serb, të formuar në pronën e “zadrugës serbe”, që bazohet në hierarkinë e kryefamiljarit më të moshuar. Këtë mentalitet serb, që unitetin me çdo kusht të bashkësisë serbe e sheh në forcë e dhunë të imponuar nga jashtë, përveç në këtë roman, që njëherë llogaritet si romani i parë i Jugosllavisë komuniste, D. Çosiq e cilëson si vlerën më sublime serbe. Ky mentalitet në formën e tij më të pastër ka për bazë jetën në fshat, por që, sipas tij, rrezikohet nga mondializmi perëndimor me mentalitet konsumator. Ky reagim refleksiv, tipik për një provinicial të mbrujtur në pronën kolektive të fshatit, brenda të cilit krijohet mentalitetit heroik dhe sensi për sakrificë,  mentalitet i mbyllur në vetvete që dhunon çdo autonomi të individit, pikërisht në mënyrën e përshkruar nga Radomir Konstantinoviq në “Filozofija Palanke”. Në fakt, qysh si student kam menduar mjaft shpesh nëse R. Konstantinoviq e ka pasur model diskursin letrar të Dobrica Çosiq kur ka përshkruar shoqërinë serbe të viteve të pas Luftës së Dytë Botërore (sic!).

Krejt këtë mentalitet serb, D. Çosiq e shpërfaqë në veprat e tij, nga të cilat ne kemi veçuar vetëm njërën, ditarin – libër me titull “Koha gjarpërinjëve 1999-2000” (“Vreme zmija 1999-2000”, botuar më 2009 në Beograd nga “Sluzbeni glasnik”). Në vijim kemi shkoqitur tri dimensione të librit, që janë më pikante: i pari është dimensioni racist dhe antisemit; i dyti është dimensioni anti-evropian dhe anti-perëndimor; dhe, së fundi, dimensioni që lidhet me “ndarjen dhe përkufizimin në Kosovë” (këtë shprehje e përdor tërë kohën vetë Dobrica Çosiq), ku hasim në një element të fortë të autonomisë serbe në vendin tonë përgjatë vijave që i kemi parë në dispozitat e Marrëveshjes së Brukselit/Ohrit (2023). Në fakt, një hulumtim i bërë lidhur me ndarjen e Kosovës, nga viti 1968 kur D. Çosiq për herë të parë ka folur për ndarjen e Kosovës, e deri më sot, nuk vërehet asnjë risi pos ripërtypje e idesë së këtij shovenisti serb. Kjo vlen si për propozimet e mëpastajme serbe për ndarje, ashtu edhe për ato shqiptare që u shfaqën më 2018-2019. Ata që duan të bëjnë krahasimin e të gjitha këtyre propozimeve, i ftojmë të lexojnë hulumtimin mjaft serioz të Dushan Prorokoviq me titull “Podela Kosova i Metohije: realnost ili zabluda?” (2022).

Dimensioni racist dhe antisemit

Gjendjen shpirtërore të popullit serb, vecanërisht e gjeneratës së vjetër, D. Çosiq e cilëson si “titoizëm” dhe “cetnikizëm”. Dy këto ideologji, sipas tij, do të jetojnë edhe shumë gjatë në shoqërinë serbe  (fq. 47). Në vecanti, anti-titoizmi i tij shprehet në raport me Kosovën dhe Kroacinë,  për shkak se sipas tij, Tito kishte qenë shkaktar kryesor për atë që beson se paraqet “tragjedinë e popullit serb në ish-Jugosllavinë komuniste”.

Diskriminimi racist ndaj shqiptarëve është rutinë, në të shumtën e rasteve D. Çosiq përdor shprehjen pezhorative “shiptari” ose “arnauti”. Kulmin e vet e arrin në faqet 61 dhe 160-161 dhe 166 të librit, ku në mënyrë brutale, krahas demonizimit të perëndimit si tërësi, ai flet për shqiptarët si popull primitiv, gjysmë i civilizuar, dinak dhe mizor, i kriminizalizuar me tregëtinë me drogë dhe që kryen punë të degraduara nëpër Amerikë dhe Evropë, që ka arritur me para të fituara me gjak të krijoj një lobim dhe mbrojtje të fuqishme në vendet më të civilizuara dhe më të fuqishme të botës. Lëndohet shumë dhe konstaton se shqiptarët gjatë bombardimeve të NATO-s kundër Serbisë ishin bërë ndërgjegja kolektive e botës, duke arritur   harmonizimin e interesave të tyre me qëllimet imperialiste amerikane. Për më tepër, UÇK-në e quan “këmbësoria e Amerikës në Ballkan” (sic!).  Shqiptarët janë narkodilera (fq. 165), të cilët me bombardimin e NATO-s u bënë njerëz me vlerë (fq. 135). Këto mendime, pa asnjë dyshim, përfaqësojnë kulmin e mendimit të tij racist. Jam ndier krenar vite më parë, kur mikja madhe e Kosovës dhe shqiptarëve, serbja Sonja Biserko, pikërisht këto pikëpamje të Dobrica Çosiq i pat bërë objekt të një padie kundër tij, sa kishte qenë gjallë, në një gjykatë dikund në Beograd. Nuk di si ka përfunduar puna e padisë, e cila, sidoqoftë, ka qenë një hap i madh për demaskim para opinionit vendor dhe ndërkombëtar të pikëpamjeve absurde raciste të këtij autori.

Duke komentuar gjendjen e serbëve në perëndim, në një kohë kur diktatori serb Sllobodan Millosheviq vriste fëmijë, dhunonte gra e burra, digjte fashtara të tërë për të pastruar etinkisht Kosovën, Çosiq konstaton se serbët janë bërë hebrejt e fundshekullit 20-të (fq. 64). Çirret dhe bërtet se serbofobia ka për objekt semitët e ri – serbët (fq. 69). Lufta dhe krimet që po kryheshin në Kosovë, gjenocidi që po shpalosej, kishin bërë që vetë Shteti  Izraelit dhe krejt elita hebreje nëpër botë të viheshin në mbrojtje të shqiptarëve. Kjo sepse hebrejve po u riktheheshin pamjet e paraardhësve të tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore, me vagonat e trenave që shkonin në kampet e vdekjes. Këtë elitë hebreje e fajëson Çosiq, duke pohuar se ishin të paguar (korruptuar) dhe nuk kuptonin që serbët ishin hebrenjtë e Evropës, jo shqiptarët (fq. 141). Çosiq harronte se, katër vite më heret, serbët e tij kishin kryer një gjenocid tjetër në Bosnje, të cilin askund nuk e zë në gojë (sic!), sic harronte se pamjet satelitore qartë tregonin masakrat ndaj popullsisë civile dhe gjenocidin që po kryhej në Kosovë. Nuk ishte më koha e Luftërave Ballkanike (1912-1913), kur vetëm një raport i “Carnegie Endoëment for Peace” faktonte gjenocidin kundër shqiptarëve dhe popujve joserb në Ballkan, apo ndonjë gazetar si Leon Trocki që me aq saktësi përshkruajti masakrat ndaj shqiptarëve në territorin e Maqedonisë së Veriut. Ky serb shovenist, i shkalluar fare nga pesha e nacionalizmit serb që vetë e ka formësuar, për bombardimet e NATO-s fajson jo vetëm elitën e sotme hebreje, por edhe kryeministrin britanik Benjamin Dizraeli të gjysmës së dytë të shek. 19, i cili kishte pasur rezerva serioze për serbët, duke i parë ata si satrapë e hegjemon, imperilistët e rinj të Ballkanit post otoman (fq. 65).

Dimensioni antiamerikan dhe antiperëndimor

Nisjen e luftës kundër rregjimit  të diktatorit serb Sllobodna Millosheviq, D. Çosiq e cilëson si fillim të rrënimit të hegjemonit të botës, Amerikës, dhe si luftë kundër Evropës. Në fakt, në të shumtën e kohës, Evropën e sheh si një vasal të Amerikës dhe si viktimë që detyrohet t’u shërbej interesave gjeo-politike amerikane. Sipas tij,  bota “pravosllave”, përfshirë Rusia, po sulmohet si një civilizim i posaçëm superior kundrejt Evropës, sepse serbët gjoja paskan shërbyer si digë kundër depërtimit të Islamit në të, duke shërbyer kësisoji si mbrojtës të civlizimit kristian (fq. 16, 45, 170-174, 180). Veprimet e Shën Savës, themeluesi i Kishës Ortodokse Serbe, kanë qenë profetike sipas tij, sepse e paska pas ditur që popujt e Evropës Perëndimore janë plaçkitës dhe mizorë. Autoqefalia serbe, me një fjalë, shihet si një liri nga Evropa perëndimore! E vërteta historike, ndërkaq, është krejt ndryshe: mësimi i popujve sllav shkrim – lexim nga perandorët bizantinë, kur bashkë me popujt barbarë kishin kaluar Danubin përgjatë shek. 5 deri 7, ishte bërë me qëllim të konvertimit të tyre të lehtë në kristianizëm. Kishte qenë politike sistematike e Bizantit përgjatë shekujve që popujt sllavë që kishin hyrë në periferinë e tij veri-perëndimore t’i kristianizonte. Kjo nuk mund të bëhej pa ua mësuar atyre alfabetin dhe gjuhën e shkruar. Këtë mision do ta bënte përmes apostujve të sllavëve Kiril e Metodie, që instaluan dhe përhapën alfabetin glagolitik, me të cilin janë shkruar gjuhët sllave, në veçanti tekstet e shenjta kishtare. Shumë proces i ngjashëm ka ndodhur edhe në kohët më te reja, përkatësisht me komunizimin: për të shpërndarë fenë e re, idologjinë komuniste, doemos që duhej luftuar analfabetizmi, si në Rusi ashtu edhe në vendet që u gllabëruan nga Perandoria Sovjetike, ashtu edhe në shtetet tjera që u bën vasale të saj pas Luftës së Dytë Botërore. Lufta kundër analfabetizmit ka qenë sistematike, sepse nuk mund të shpëndahej feja e re deri te ata që nuk dinin shkrim-lexim. Fenomenin e kësaj trajektoreje dhe këtë dialektikë hsitorike, të ngajshme me sllavët, më së miri e ka shpjeguar Graham E.  Fuller në veprën “A World Without Islam” (2010).

Nuk ekziston një lider i vendeve perëndimore të kohës së sulmeve të NATO-s kundër Serbisë që të mos jetë fyer dhe sulmuar në mënyrë primitive në rreshtat e këtij libri: të gjithë liderët evropian dhe amerikan, D. Çosiq i krahason me Adolf Hitlerin, Benito Musolinin dhe liderë të tjerë nazi-fashist (fq. 72,183). Një vend të posaçëm në këtë mes zënë presidenti amerikan Bill Clinton dhe sekretarja amerikane e Shtetit znj. Madeline Olbright, dhe kancelari Helmut Kol.  Presidentin amerikan e cilëson si “Sulltan Muratin e ri” (fq. 35), vendin që shërben si frymëzim për liri e demokraci në katër anët e botës, SHBA-në, e cilëson si Perandoria e re Otomane (fq. 163, 170, 172) dhe si një vend që u krijua me gjenocid ndaj popujve autokton (fq. 35, 202). Absurde si këto kemi dëgjuar edhe nga e majta ekstreme evropiane dhe anti-globalistët tjerë, përfshirë edhe disa syresh në Kosovë (sic!). Bombardimet 78 ditore të NATO-s, D. Çosiq i cilëson si luftë “shqiptaro – amerikane” kundër Serbisë. Serbët këshillon të mos bëhen sikur popujt tjerë vrasës, në të cilët radhit amerikanët, gjermanët, kroatët, muslimanët dhe aziatikët! (fq. 103, 155). Shqiptarët i paraqet si popull gjenocidal përgjatë shekujve (fq. 103, 206), i quan barbarë bashkë me amerikanët dhe krejt evropianët (fq. 123). Këto vlerësime johistorike, që askush në rruzull tokësor nuk i merr seriozisht, siç nuk i merr seriozisht as konstatimet dhe bindjet e tij mbi serbët si “një popull i zgjedhur” dhe Kosovën “si Jerusalem i dytë”.

Si pjesë e arsenalit anti-perëndimor është edhe tradhëtia e medieve, të cilat i cilëson si produkt perëndimor (fq.17). Në këtë kuptim, D. Çosiq fare nuk dallon nga regjimi i diktatorit S. Millosheviq. Edhe ky medien e pavarur serbe, “B 92” në veçanti, e shihte si një kolonë të pestë të perëndimit. D. Çosiq nuk dallon nga regjimi i S. Millosheviq as në raport me arsyet e ekzodit të përmasave biblike, që përjetuan shqiptarët përgjatë tërë bombadrimeve 78 ditore të NATO-s kundër Serbisë: për te, shqiptarët po ikin për shkak të reprezaljeve të UÇK dhe të bombardimeve të NATO-s (fq. 192). Kjo frymë ruhet thuajse gjatë tërë librit – ditar. Mendim të njejtë me S. Millosheviq, ky autor ka edhe sa i përket rolit të lirive dhe të drejtave të njeriut në rendin e ri botëror që u krijua pas rënies së Murit të Berlinit: sipas tij, ato janë instrumente të politikës imperialiste amerikane (fq. 37). Për këtë nacional-shovenist ekstrem nuk ekziston kultura multietnike dhe multireligjioze, për faktin se, gjithnjë sipas tij, kultura paraqet kristalizim të materies dhe spiritualitetit të përmbajtjes së njëjtë (fq. 214). Nuk do mend që ky mendim është tërësisht i gabuar: krejt bota perëndimore, përfshirë Evropën ku ka jetuar D. Çosiq,  progresin më të madh e ka pasur atëherë kur përbrendësuar tolerancën fundore të kulturave dhe feve të ndryshme dhe kundërthënëse, duke krijuar harmoni e subtilitet të qëndrueshëm në dallimet mes tyre.

Në një mënyrë krejt naive, D. Çosiq beson se bombardimi kundër Serbisë do të shkaktoj ndryshim të konstelacionit ndërkombëtar të forcave, do të kthej Rusinë dhe Kinën kundër SHBA dhe Evropës dhe, së fundi, lufta e serbëve kundër NATO-s do të fitoj një dimension civilizues sepse do të shihet si triumf i antiamerikanizmit planetar (sic!) (fq. 94). Në një mënyrë krejtësisht iluzore, pa asnjë mbulesë apo analizë shkencore, në shënimet për ditën e 25 korrikut 1999, D. Çosiq shprehet shumë optimist për rolin dhe pozitën e Rusisë në të ardhmën, të cilën e sheh si një shtet me potencial të madh mendor dhe njerëzor që sërish të bëhet Rusia e Madhe, por pas dy ose tre shekujve (fq. 211). Ky përfundim, pa asnjë mbështetje në realitetin historik dhe aktual të marrëdhënieve ndërkombëtare, nuk merr parasyshë faktin e njohur shkencor, sipas të cilit  një komb i njëjt asnjëherë, asnjëherë nuk i ka krijuar dy perandori. Kur ka bërë një gjë të tillë, herën e dytë ka dal farsë dhe ka qenë cdo gjë pos perandorisë. Shembujt më të fundit janë Franca e Perandorit Napoleoni III, nipi i Napoelon Bonopartes, dhe Rajhu i Tretë i Hitlerit. Perandorinë mund ta mbash dhe zgjerosh, por kur ajo shpërbëhet, nuk rikthehet më nga i njëjti popull, apo nga e njëjta dinasti (nëse i referohemi perandorive paramoderne).

Autonomia si “ndarje dhe përkufizim në Kosovë”

Nga propozimet për “ndarjen dhe përkufizimin në Kosovë”, lexuesi do të vërej se autonomia është varianti më i përshtatshëm për të cilin ka menduar ky nacional-shovenist serb. Nëse krahasohen dispozitat e Marrëveshjes së Brukselit/Ohrit, e cila ka përligjur dhe larguar të gjitha dykuptimësitë e marrëveshjeve të mëparshme sa i përket rolit dhe pozitës juridiko-kushtetuese të Asociacionit/Bashkësisë serbe në Kosovë, me propozimet e D. Çosiq që shpalosen në vijim, atëherë bëhet edhe më e dukshme konkordanca konceptuale mes tyre.

Në fillim të luftës, D. Çosiq idenë për ndarje nuk e elaboron fare, e përmend vetëm si një ide të tij (fq. 33 dhe 41). E kishte nisur si ide më 1968. Tani ishte i bindur se refuzimi i S. Millosheviq për ndarje të Kosovës, përfaqëson shkaktarin e luftës (fq. 36). Këtë refuzim, diktatori serb Millosheviq ia kishte shprehur edhe Richard Holbrooke, ndërmjetësuesit amerikan, pak ditë para nisjes së bombardimeve të NATO-s kundër Serbisë (fq. 54). Meqë Amerika nuk lufton për të drejtat e shqiptarëve, por për interesat e saj strategjike, mendim ky që e dëgjojmë shpesh edhe në Kosovë, atëherë D. Çosiq fillon të instistoj në ndarjen e Kosovës, por pa dhënë përmbajtjen e idesë së tij fillestare (fq. 76). As më vonë nuk është se na jep përmbajtjen e saj, vetëm e paraqet pandërprerë në mediet e huaja dhe vendore të kohës (fq. 98). Disa muaj me vonë, më 14 maj 1999, me propozim të Lamberto Dini, ministrit të Jashtëm italian, gazetës “La Republica” i jep një intervistë ku elaboron idenë e ndarjes, me arsyetim se shqiptarët kishin të drejtë historike për të jetuar në një shtet të bashkuar, por edhe serbët kishin të drejta për ruajtjen e objekteve fetare dhe arstistiko-kulturore. Në këtë kontekst, Çosiq thotë se manastiret serbe në Kosovë paraqesin identitetin nacional dhe shpirtëror të popullit serb (fq. 105-107), pa dhënë ndonjë arsyetim se përse kjo është kështu. Tani e tutje, ndarja cilësohet si “ndarje dhe përkufizim në Kosovë” (fq. 111), përmbajtja e së cilës nënkupton autonominë për serbët lokal dhe objektet e tyre religjioze dhe artistiko-historike. Kjo bëhet e qartë disa herë, me fillim nga faqja 108, ku thuhet për sa vijon:

“Përkufizimi territorial në Kosovë dhe Metohi nuk është i lehtë, por më i pranueshëm se sa vrasjet dhe shkatërrimet reciproke, që krijojnë motive për luftë në Ballkan. Ky përkufizim nuk duhet të rezultoj në territore etnikisht të pastra, që do të përfshinin krejt shqiptarët ose krejt serbët. Ndarja e Kosovës dhe Metohisë mund të realizohet përmes përkufizimit global dhe krijimit të subjekteve të vogëla shtetëroro-juridike përreth manastireve më të mëdha serbe dhe enklavave serbe – sipas modelit të Monakos, Andorës, San Marinos, Lihtenshtajnit, Vatikanit, si dhe me formimin e autonomive sikur ishujt Aland në Finlandë. Evropa ka vetëm përvoja pozitive me format e shteteve të vockëla dhe demokracinë e tyre autonome”.

Krejt pa fije skrupulle dhe shumë guximshëm, këtë ide, të titulluar si “Popozim për kompromis historik në Kosovë”, përmes emisarëve të tij, e përcjell për shqyrtim në Qeverinë franceze. Pranon se gjatë luftës, francezët nuk do të merren me te, por “pas okupimit të Kosovës, gjithçka mund të ndodhë” (fq. 115). Është i vetëdijshëm për ndikimin e tij në shoqërinë serbe dhe, përmes saj, edhe në qarqet vendimmarrëse në Evropë dhe përtej (fq. 141). Duhet të insistohet në “ndarje dhe përkufizim” thotë, sepse pas bombardimeve kjo punë sërish vjen në rend dite (fq. 142). Kufijt e Kosovës për te janë arbitrar dhe administrativ, së fundi janë caktuar më 1958 (fq. 115), siç janë edhe kufijt e republikave ish-jugosllave, të cilët i cilëson si kufij të AVNOJ (sipas vendimit të komunistëve jugosllav të marrë gjatë Luftës së Dytë Botërore, me urdhër të Kominternës). Edhe këtë herë bën fjalë për “ndarje dhe përkufizim në Kosovë”, mirëpo në mënyrë të qartë përshkruan përmbajtjen e kësaj ideje (fq. 115). Për hirë të korrektësisë dhe me qëllim që lexuesit t’i ofrojmë një pasqyrë më reale mbi atë se çfarë shohim sot dhe ngjashmëritë me propozimin e këtij nacional-shovenisti serb, në vijim e japim sërish mendimin e D. Çosiq, ashtu siç e ka thënë vetë ai në fq. 115, mendim që nuk dallon nga përmbajtja e fq. 108 si më sipër. Këtë herë Çosiq thotë:

“Në Kosovë dhe Metohi, përreth manastireve të mëdha serbe dhe enklavave etnike, duhet të formohen shtete të vockëla të pavarura (“samostalne drzavice”), ngjashëm me San Marinon, Andorën, Vatikanin, Lihtenshtajnin, si dhe bashkësi të ngjashme shtetërore – juridike sovrane  (“drzavno-pravne suverene zajenice”), që ekzistojnë aktualisht në Evropë, siç janë ishujt Aland në Finlandë. Viset serbe në veri të Kosovës duhet t’i bashkangjiten Serbisë, sepse i kanë takuar asaj nga çlirimi prej Turqisë më 1878, kurse viset jugore të Kosovës dhe një pjesë e Metohisë (lexo : “Dukagjini”, vërejtja jonë), ku jeton shumica shqiptare t’i bashkohet Shqipërisë ose shtetit të pavarur shqiptar, nëse këtë e duan shqiptarët e Kosovës”.

Edhe më këtë rast shprehet që nuk duhet asnjëherë të synohet krijmi i meseve etnikisht të pastra, kurse për Prishtinën porpozon një lloj distrikti të vecantë (fq. 115).  Kjo që thotë këtu, se pjesët jugore me shumicë shqiptare mund të shkojnë kah të duan, ka qenë, në fakt, ideja e tij fillestare e vitit 1968.

Tërësisht identik me këtë është edhe përshkrimi që i bën idesë në fq. 106 të librit, ku tregon se të njëjtën ia ka paraqitur edhe Patriarkut serb Pavle më 7 qershor 1999.  Një risi substanciale, ndërkaq, D. Çosiq na ofron në faqen 180, ku sqaron akoma më thellë përmbajtjen e idesë së tij për “ndarje dhe përkufizim në Kosovë”. Aty thotë kështu:

“Nuk besoj që Peja dhe krejt Metohija, nuk kam asnjë arsye për të besuar, do të jenë në të ardhmën Peja dhe Metohija serbe. Në Beograd, një akademi gala me vals, kurse Prizreni, qyteti perandorak serb, më gjasë përfundimisht po bie në duart e Islamit. Deçani, kështjella e vogël me murgj, bashkë me Patriarkanën e Pejës, duhet që, me ndihmën e Evropës kristiane, nëse akoma ekziston, së bashku me përpjekjen e Shtetit dhe Kishës Serbe, të luftojnë për të fituar statusin e Vatikanit ose Malit të Shenjtë në Atos, kurse enklavat etnike serbe të luftojnë për vetëmenaxhim politik (“politicku samoupravu”) siç e kanë Lihtenshtajni, Andora, San Marino”.

Pak më vonë, në fq. 205, D. Çosiq sërish përmend themelimin e Vatikanit, Malit të Shenjt, San Marinon dhe Lihtenshtajnin serb, si “hapsira historiko-religjioze” që kanë cilësinë juridike të territoreve-territore sovrane. Krejt kjo duhet të bëhet, sipas tij, si pjesë e politikës së re serbe për Kosovë. Këtë mendim e shpërfaq më 25 korrik 1999, pra pas çlirimit përfundimtar të Kosovës dhe kur më dihet qartë që nuk ekziston asnjë ushtar ose polic serb në territorin e vendit tonë. Më vonë, më 30 gusht 1999, idenë për “ndarjen dhe përkufizimin në Kosovë” e ka farkëtuar me terma të tjerë. Tani flet për kantonizim të Kosovës, por thotë se amerikanët aktualisht nuk e duan një gjë të tillë (përmend sërish emisarin amerikan për Ballkan, Richard Holbrooke, por tani si kundërshtar të idesë për këtë version të ndarjes). Kjo për shkak se, siç e thotë, amerikanët nuk duan të bëjnë një gabim të njëjtë si në Dejton, duke krijuar identitete të reja shtetërore-nacionale, që bien ndesh me konceptin e tyre themelor të multietnicitetit (fq. 218-219). Në një vend përmend edhe idenë se tapitë e Kosovës i kanë ata, serbët (fq. 217), si dhe faktin që Serbia rifiton të drejtën për të rimarrë Kosovën vetëm atëherë kur të demokratizohet (fq. 226). Këtë të fundit, idenë e demokratizimit, ia kishte thënë gjenerali serb Momçillo Perishiq, për të cilën edhe vetë D. Çosiq ishte çuditur.

Të gjitha këto pikëpamje, me saktësi diabolike, i shpalosëm me shpresë që do të shfaqet dikush për të shuar injorancën tonë lidhur me natyrën juridiko-kushtetuese dhe politike të dispozitave të Marrëveshjes së Brukselit/Ohrit, përkatësisht lidhur me atë nëse tërë kjo ngjashmëri e këtyre propozimeve të D. Çosiq me Marrëveshjen e Brukselit/Ohrit është vetëm një rastësi e thjeshtë, pa asnjë pasojë për Kosovën, apo ka diçka më shumë në këtë mes?!/gazeta express

Autori është Kryetari i parë i Gjykatës Kushtetuese dhe Profesor i të Drejtës dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare