Astrit Lulushi: Etruski Tarquin 

Enea ishte që në kohët e hershme një temë e preferuar për artistët etruskë. Legjenda e nxjerrjes së babait të tij Anchises nga Troja është portretizuar shpesh në fund të shekullit të gjashtë nga statujat etruske. Etruskët ishin iniciativë dhe me pamje të jashtme. Ata kërkuan tregje për punimet e tyre metalike (ka depozita të mëdha hekuri dhe bakri në Etruria dhe në Elba) dhe për qeramikën e tyre, dhe në këmbim importonin mallra luksi nga Greqia, Egjipti dhe Fenikia. Prandaj, ishte e pashmangshme që ata të hapnin një rrugë tokësore për në qytetet greke të Kampanisë dhe Italisë Jugore. Rrugët më të lehta shtrihen disa milje lart nga Roma, ku ka kalime të mira të Tiberit në Fidenae (afër Veii) dhe Lucus Feroniae. Rruga më pas të çonte në jug, duke kaluar Praeneste, midis Maleve (Alp) dhe Kodrave Alban, për t’u bashkuar me linjën e Via Latina dhe për në Campania. Por vendi i Romës kishte atraksione të tjera. Ishte pika e fundit para detit ku Tiberi mund të kalohej me lehtësi dhe kështu u dha akses etruskëve në fushat e pasura të Laciumit. Më e rëndësishmja, kripa ishte një mall thelbësor në jetën e qyteteve të mëdha etruske në brendësi dhe ajo mund të blihej vetëm në shtretërit e mëdhenj të kripës në grykën e Tiberit. Rruga e kripës, e quajtur nga romakët Salaria, të çonte nga këto shtretër kripe, përmes Romës dhe kështu deri në në qytete të tilla si Volsinii dhe Clusium. Kështu Roma u rrit nga një komunitet bujqësor në një sipërmarrje të madhe tregtare. Është e vështirë të përcaktosh saktësisht infiltrimin e parë të etruskëve në Romë. Livi jep një histori dramatike të migrimit të Lukumo, nipit të një të mërguari nga përtej Adritikut, Demaratus, me familjen e tij, ku, duke marrë emrin Tarquinius (udhëheqës, ai që tërheq karvanin) arriti të kapte fronin me vdekjen e Ancus Marcius më 625 pes. Historia është kryesisht romancë, por disa tipare të saj janë të vërteta. Ka prova se të mërguarit u vendosën në Etruria në këtë periudhë, të dëbuar nga politikat e tiranit Periander; është po aq e mundshme që familja Tarquin të ketë pasur lidhje edhe me fqinjin e saj Caere, ku më në fund u strehuan dhe ku një varr i mrekullueshëm, që përmban mbishkrime të shekullit të pestë deri në shekullin e tretë pes të Familjes Tarcra, u gjet në 1850; është gjithashtu e qartë se nga rreth 625–600 pes ndikimet etruske mund të zbulohen në qeramikën romake dhe në vepra të tilla inxhinierike si kullimi i kënetës ku më vonë u ndërtua Forumi.

Ardhja e Tarquinos në krye nuk do të ketë qenë një grusht shteti aventuresk. Përkundrazi, grupe të vogla etruskësh, nga qytete të ndryshme, do të jenë zhvendosur në Romë dhe do të krijojnë komunitetet e tyre derisa popullsia e Romës të bëhet një popullsi tërësisht e përzier dhe e integruar, në të cilën dominonin aftësitë superiore të etruskëve. Kjo mund të tregohet nga fakti se emrat e një numri shumë të madh familjesh romake në Republikë janë etruske në etimologji, p.sh. Licinii, Minucii, Larcii, Herminii, e kështu me radhë. Qeveria më e hershme e Romës përbëhej nga një mbret me fuqi ushtarake, fetare dhe politike, një këshill (senat) pleqsh (patres) të nxjerrë nga krerët e familjeve kryesore dhe një asamble konsultative të krijuar mbi baza federale nga famullitë e ndryshme (curiae ), ku jetonin njësitë e ndryshme etnike dhe u quajtën comitia curiata. Megjithatë, kur midis viteve 600 dhe 575 pes, elementi etrusk mori epërsinë, u bënë një sërë ndryshimesh të rëndësishme. Qyteti u bashkua duke krijuar një treg-vend qendror të vetëm, Forumin, dhe duke vendosur atje disa ndërtesa si faltorja e Vesta dhe Pallati Mbretëror. Mbreti ishte i veshur me regalia të dallueshme etruske, rroba të veçanta dhe një karrige ceremoniale ‘ku ulesh’ (curulis) e cila mbijetoi si simbol i magjistratëve romakë. Feja primitive e cila kishte për qëllim kryesisht të siguronte operacionet e suksesshme të proceseve natyrore u zhvillua në një fe antropomorfe; shumë praktika të reja fetare, të tilla si paragjykimi dhe hamendja, u prezantuan. Vëmendja u kthye nga blegtoria në bujqësi arë. Mbi të gjitha, dallimi midis grupeve etnike që kishin mbijetuar nën sistemin kuriat u shpërbë duke krijuar tre fise, Ramnes, Tities dhe Luceres (emrat janë etruskë), të cilët nuk bazoheshin në vendbanimin ose origjinën etnike. Për herë të parë banorët e Romës u bënë një popull: ata ishin qytetarë romakë. Romakët e mëvonshëm kishin njëfarë vetëdije për këtë, siç mund të shihet nga Livi, por kishte një tendencë të parezistueshme për t’ia atribuar shumicën e institucioneve karakteristike politike dhe fetare mbretërve të parë Romulus dhe Numa. Pasi Roma ishte bërë qytet, ajo duhej të mbrohej. Të korrat janë më të lehta për t’u plaçkitur sesa bagëtia e pakapshme; Ndërtesat e bukura të pasuruara me argjend dhe terrakote ofrojnë një objektiv më joshëse se kasollet me kashtë. Hendeku më i hershëm i mbrojtjes së disa pjesëve të dobëta të qytetit mund të datojnë rreth vitit 540 pes, megjithëse muri më i hershëm tokësor duket se nuk është ndërtuar para rreth vitit 480 pes dhe i ashtuquajturi Mur Servi i përket periudhës pas pushtimit galik. Ne nuk dimë asgjë për organizimin e ushtrisë më të hershme romake, por në fazën e parë të ndikimit etrusk në Romë, ajo do të jetë mbështetur shumë në një kalorësi të formuar nga elementët kryesorë dhe më të pasur në qyte, të mbështetur nga një grup i lirë (ilirë)pak a shumë i armatosur lehtë. Këto kanë qenë taktikat e vendeve nga erdhën dhe kanë qenë standarde bashkëkohore, në Etruria(Toskania). Kjo metodë luftimi ishte ende e përhapur në atë datë midis latinëve; sepse roli vendimtar i kalorësisë në betejë dëshmohet nga kushtimi i një tempulli Kastorit dhe Polluksit, hyjnive mbrojtëse të kalorësisë, në forumin romak. Por përtej detit në gadishullin ilirik kishte ndodhur një ndryshim epokal ku kishte lindur një sistem i ri i cili mbështetej në një falangë të fortë këmbësorie të armatosur mirë. Moda filloi shpejt dhe në vitin 600 pes, shumica e qyteteve u mbështetën në këmbësorinë (hoplitë) në vend të kalorësisë e cila mbeti e zgjedhur dhe aristokratike, por më pak efektive.

Ndryshimi arriti në Romë në mesin e shekullit të gjashtë; ka shumë prova, nga armatura e gjetur në varre e deri te relievet e skulpturuara, për të treguar se Roma, e përbashkët me shumicën e qyteteve etruske, adoptoi një formë të taktikave hoplite midis 570 dhe 540 pes. Ndryshimi pati pasoja të thella. Një ushtri këmbësorësh duhet të rekrutohet nga klasat më të pasura, sepse armatura është relativisht e shtrenjtë dhe taktikat kërkojnë kohë të lirë për stërvitje dhe praktikë. Prandaj, rekrutimi duhet të bëhet në bazë të pasurisë. Kjo përfshinte një riorganizim qytetar romak. Me një kushtetutë që i atribuohet unanimisht mbretit Tullius, datat tradicionale të të cilit janë 578-535 pes, popullsia e rritur meshkuj u vlerësua në dy grupe, njëri që zotëronte kualifikimet minimale hoplite (klasa) dhe tjetri që binte nën atë minimum (infra klasë). Klasi u nda në një numër shekujsh ose trupash prej 100, dhe furnizonte fuqinë punëtore për legjionin romak. Shuma kualifikuese nuk dihet. Duhet të jetë llogaritur në lidhje me pasurinë, bagëtinë, mallrat, etj., meqënëse prerja e monedhave ishte një mbërritje shumë e vonuar në Romë dhe pecunia, fjala latine për para, fillimisht do të thoshte pecos ‘bagëti’. Një pasojë tjetër ishte të bëhej vendbanimi dhe jo lindja kushti i nënshtetësisë në mënyrë që shumë prej emigrantëve, të cilët më parë nuk kishin të drejtë të kualifikoheshin, tani mund të regjistroheshin nga censuruesit si qytetarë dhe si rrjedhim si ushtarë të mundshëm. Prandaj, Servius Tullius i zëvendësoi tre fiset me një sistem fisnor të bazuar në vendbanimin, duke e ndarë qytetin në katër dhe duke krijuar fise të tjera për të mbuluar vendin – rrethet. Një sistem i tillë mund të zgjerohej me rritjen e territorit të Romës. Ushtria e re e Romës i dha asaj një avantazh ndaj fqinjëve latinë. Në të vërtetë një politikë zgjerimi duket se është ndjekur nga Tullius dhe pasardhësi i tij. Livy ka tregime magjepsëse rreth Romës që drejton një aleancë latine dhe sulmon qytete aq larg si Gabii, Ardea dhe Suessa Pometia. Tradita shpesh vihet në dyshim, por mund të ketë të vërtetë në të. Traktati i regjistruar nga Polybius përmend disa qytete, duke përfshirë Ardea-n, si në sferën romake të ndikimit. Për më tepër, kulti i Dianës, i krijuar nga Tullius në Aventine u modelua drejtpërdrejt në kultin e Artemidës në Efes. Ky i fundit ishte një kult federal, qendra e një lige të qyteteve të Jonit. Ne duhet të supozojmë se Servius Tullius synonte kultin e tij të Dianës t’i shërbente të njëjtit qëllim për të shënuar Romën si kreun e një aleance. Në vitin 510 pes mund të argumentohet se Roma kishte një lloj kontrolli mbi pjesën më të madhe të bregdetit latin deri në Tarracina (Anxur) dhe pjesën më të madhe të bregut të majtë të Tiberit deri në lumin e Kaeninës. Në 507 pes forma e qeverisjes në Romë ndryshoi. Mbretërit u përjashtuan dhe u zëvendësuan nga një kolegj prej dy magjistratësh vjetorë, ose menjëherë ose pas një intervali të shkurtër gjatë të cilit pushteti ushtrohej nga një magjistrat i vetëm i zgjedhur çdo vit (pretor maximus) i ndihmuar nga vartësit. Data dhe shkaku i ndryshimit janë diskutuar shumë. Data tradicionale romake, siç nënkuptohet nga figurat e Livit, ishte afërsisht 510 pes, por kjo rezulton nga asimilimi me dëbimin e Pisistratidëve, tiranëve të Athinës. Ka qenë për njëfarë kohe në modë në kontinent që të zvogëlohet data e dëbimit të Tarquins në fillim ose mesi të shekullit të pestë, sepse pas rreth 475 pes ka një rënie të theksuar arkeologjike të ndikimit etrusk në Romë dhe një rënie të importeve.

Ka pak për të lavdëruar këtë teori që mbështetet në një supozim të gabuar rreth natyrës së ndryshimit. Cilido qoftë shkaku i tij, dëbimi i Tarquins nuk ishte një revoltë e popullsisë latine të Romës kundër emigrantëve etruskë. Pas mbretërve Roma mbeti po aq një qytet etrusk.