Nga Shkëlzen Rrecaj

Dita e parë e Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare filloi me disa tema mjaft interesante që zgjuan interesim të madh për pjesëmarrësit.

Ndër to ishte edhe ajo e studiuesit Aleksandër Novik ngaRusia “Vendbanimet arnaute në rajonin e detit Azov (materialet e ekspeditës 2016).”

“Prania e arnautëve në Perandorinë Ruse sipas dokumenteve arkivore fiksohet që nga shekulli XVIII. Në brigjet e detit Azov si pasojë të luftërave turko-ruse në gjysmën e dytë të qindvjetorit të tetëmbëdhjetë janë themeluar disa vendbanime me popullsinë arnaute: fshati Margaritovo, etj. (rajoni i Rostivit),” u shpreh Novik në referimin e tij.

Më tej, Novik thekson edhe një gjë interesante, interesimin e qeveritarëve rusë për arnautët.

“Në dokumentet ruse të asaj kohe termi arnaut si ekzoetnonim përdorej për shqiptarë dhe grekë të krishterë ortodoksë. Për qeveritarët rusë më shumë rëndësi kishte përkatësia fetare sesa ajo etnike të kësaj popullsie (fakte të tilla fiksohen pothuajse në çdo vend të Europës në atë periudhë). Arnautët kishin prejardhje nga Gadishulli Ballkanik (kryesisht nga krahinat juglindore të trojeve shqiptare) dhe nga ishujt e Mesdheut në të cilët popullsia shqiptare ishte e pranishme që nga periudha e Mesjetës.”

Tema më e nxehtë e ditës së parë, e cila po ashtu pati interesim edhe për ta ndjekur dhe për të diskutuar, e qënë fakt nuk ishte prekur asnjëherë ishte: “Masonët shqiptarë në Perandorinë Osmane?”, e studiueses nga Hungaria Zsófia Turóczy.

“Masoneria ishte dhe është deri më tani një lëvizje shoqërore dhe politike me rite mistike, që lindi në Evropë në shekullin XVIII-të midis aristokracisë dhe borgjezisë. Nga njëra anë masoneria ndiqte idetë utopike ku ajo deshi ta përmirësonte botën dhe ta krijonte një vëllazëri universale mbi baza të Revolucionit Francez “Liri, Barazi, Vëllazëri”, dhe të humanizmit; nga tjetra anë masoneria u përpoq të ushtronte ndikim mbi proceset shoqërore, politike dhe kulturore në shërbim të organizatës së masonerisë të shteti dhe kombit të vet”, theksoi ZsofiaTurocyz.

“A ishte Masoneria një bashkësi utopike ose arenë për luftërat për pushtet? Vëmendja kryesore përqendrohet mbi Mbretërinë e Hungarisë dhe Perandorinë Otomane. Masoneria në Perandorinë Otomane është përhapur qysh në shekullin XIX dhe besohet të kishte masonë ndër shqiptarë veçanërisht nga personalitetet më eminentë të Rilindjes Kombëtare dhe në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, por edhe në shërbim të Perandorisë Otomane dhe midis Xhonturqve, ngaqë idetë iluministe të rilindësve shihen si ndikim i frymës masonike në inteligjencën shqiptare të kohës”, tha mes tjerash në punimin e saj Turocyz.

Qëllimi i punimit të saj ishte lidhja e shqiptarëve me masonët gjatë Perandorisë Osmane. Ajo vë nëpikëpamje dy figura mjaft të rëndësishme të lëvizjes sonë kombëtare, atë të Ismail Qemalit dhe Ibrahim Temos, të cilët sipas saj, pasi që kishin pozita të larta në Perandorinë Osmane, ata kanë patur marrëdhënie të mira me masonët ose edhe i kanë shërbyer atyre. Ajo vë në pikëpyetje edhe bashkëpunimin e Ismail Qemalit me masonët duke theksuar mungesën e burimeve dhe argumenteve.

“Unë dua ta shpjegoj e diskutoj gjendjen e hulumtimeve mbi këtë çështje, sepse kërkimi aktual i ka ende informacionet kundërthënëse për këtë lëndë dhe dua këtë ta plotësoj me kërkimet e mia. Unë përpiqem t’u përgjigjem këtyre çështjeve: Çfarë argumentesh janë për dhe kundër, që ata ishin masonë? A ishin rrjetet e masonëve me rëndësi për aktivitetet e tyre në kontekstin historik dhe në identitetin e tyre kombëtar e kulturor? Çfarë roli mund të ketë luajtur masoneria në Rilindjen Kombëtare?”

Tesheshi.com bisedoi me ZsofiaTurocyz për të kuptuar më shumë rreth hulumtimeve të saj në lidhje me temën.

Cila qe dëshira për ta mësuar gjuhën shqipe?

Dëshira për ta mësuar gjuhën shqipe ishte e madhe. Unë i fillova mësimet tek një profesor në Hungari, i cili na fliste shumë për Kosovën dhe Shqipërinë. Më pas u bëra shumëkureshtare për të mësuar më shumë për kulturën shqiptare.

Tani gjuha shqipe për mua është bërë shumë e dashur, ku edhe në Gjermani kam filluar të studioj për Evropën Juglindore.

A ishte Ismail Qemali mason i lozhës së Selaniku?

Kam lexuar një monografi të një italiani, i cili nuk ka përmendur emrin e Ismail Qemalit dhe se në lista nuk është hasur emri i tij.

Informatat për këtë çështje mungojnë, ndoshta mund të jetë e mundur, por deri tani nuk kemi argument për ta thënë se a ishte apo nuk ishte.

Sipas jush, kush tjetër ishte mason që i përket shpalljes së pavarësisë?

Ibrahim Temo, ashtu siçe dhe e përmenda në referimin tim, kishte marrëdhënie shumë të mira me masonët. Po ashtu kam lexuar një studim për PashkoVaso, i cili ishte shumë i hapur, i reformuar, modern në lidhje me temat si humanizmi, Revolucioni Francez dhe kjo mund të jetë edhe e vërtetë, por kjo kërkon akoma më shumë hulumtime.